Makale

Osman Nihat Şen

SÖYLEŞİ

Osman Nihat Şen ile Sosyal Medya Üzerine yapılan söyleşi

Kâmil Büyüker


Sosyal medyanın günümüz toplumunda sosyal ilişkilerde meydana getirdiği değişiklikler nelerdir, bu değişiklikleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Sosyal medya, insanlar arasında fırsat eşitliği sağladı. Medyanın içeriğini üretenler ile medyayı izleyenler arasındaki ayrım ortadan kalktı ve insanlar için yeniliklerde başı çekmek önem kazanmaya başladı.
Sosyal medya, bildiğimiz geleneksel medyanın büyük bir dönüşüm yaşamasını sağladı, insanları pasif tüketici konumundan çıkarıp, haber ve içerik üreticileri hâline getirdi.
Sosyal medya aileleri de yakından etkilemeye başladı. Ebeveynler şimdiki teknolojik şartlara yakın dönemlerde doğan çocuklarının öğrenme hızlarına yetişemedikleri için bazı şeyleri çocuklarından öğrenmek durumunda kaldılar. Bu öğrenme sürecinde başarılı olan ve sosyal medyayı anlayabilen ebeveynler çocuklarını takip etmenin yeni bir yolunu bulmuş oldular.
Sosyal medya ile okullar duvarlar arasında kalmaktan kurtuldu. Eğitimde Web 2.0 teknolojilerinin kullanıldığı yeni teknikler devreye girdi. Uzaktan lisans ve lisansüstü eğitimler başladı.
Sosyal medya kullanımında, içerik ekleyen her birey eşit olduğundan, demokrasi fikrinin insanların kafasına yerleşebilmesi için uygun bir ortam sağlanmış oldu. Bu sayede insanlar özgürce fikirlerini aktarabilme imkânı buldular ve bilginin akışı sağlandı.
Kullanıcıların oluşturduğu içerik, sosyal medyada yayınlanan her içeriğin eninde sonunda halka mâl olmasına ve çıkarlar için kullanılabilir hâle gelmesine neden oldu. Bunun farkında olmayan insanlar özel hayatlarını sosyal medyada yayınlamaya devam ettikçe “özel hayatın izlenmesi” sıradan ve kabul edilebilir bir hâl aldı. İletişimin bu yeni hâli ise “kimliksiz kişilikler”i oluşturdu.
Ailelerin, çocuklarının sosyal medyayı kullanmalarıyla ilgili olarak kafalarının karışık olduğunu görüyoruz. Çok hızlı bir gelişme gösteren bu ortam karşısında nasıl tavır alacaklarını, dahası bu ortamın ne olduğunu, ne olmadığını pek çok aile yeterince bilemiyor. Siz ailelere bu konuda neler tavsiye edersiniz?
Evet, maalesef aileler İnternet kullanımında çocuklarının gerisinde kalıyor. Ancak çocukların bu tür ortamlarda yaşadıkları deneyimleri tespit edemezseniz onlara yardımcı olamazsınız. Bu yüzden bizim ailelere yönelik en temel tavsiyelerimizi ebeveynlerin İnterneti öğrenmeye çalışmaları, İnternette çocuklarıyla birlikte vakit geçirmeleri, onlarla sosyal medya ortamlarında da arkadaş olmaları, çocuklarının sosyal medya arkadaşlarını bilmeleri ve çocuklarıyla etkili bir diyalog geliştirmeleri oluşturuyor. Ailelerden ricamız; nasıl ki çocuklarını gece sokağa tek başına bırakamıyorlarsa onları İnternet ortamında da yalnız ve kontrolsüz bırakmamalarıdır.
Çocuklar ve gençler için hangi sosyal medya sitesi uygundur?
Çocuğunuz herhangi bir sosyal medya sitesine kişisel bilgilerini girmeden önce, o sitenin gençlerin korunması ve kişisel bilgilerin gizliliği konusundaki beyanlarını iyice inceleyin. Orada yazılanlar arasında, site işleticisinin bilgileri nasıl kullanacağı –örneğin reklam amacıyla kullanıp kullanmayacağı– vardır. Kişisel bilgilerin kullanılması ile ilgili soru ya da kuşkularınız varsa, site işleticisi ile irtibat kurun.
Diğer velilerle bilgi ve görüş alışverişinde bulunun, onların tecrübelerini sorun ve kendiniz de çocuğunuzun üyesi bulunduğu sosyal medya sitesine kayıt olun. Böylece bu olguyu nasıl karşılamanız gerektiği hakkında fikir edinebilirsiniz.
Anne babalar çocuklarının mahremiyetini korumak için neye dikkat etmeli?
Genel kural olarak şu geçerlidir: Çocuklar ve gençler kişisel bilgilerini ve fotoğraflarını İnternete girmekte ne kadar temkinli davranırsa, sosyal medya ilişkileri o kadar güvenli olur! Bir kere İnternette yayınlandıktan sonra, bilgi ve görüntüleri artık kontrol etmek ve silmek imkânsızdır. Sosyal medya sitesinin, çocuğunuzun mahremiyetini koruyabilmesini sağlayan teknik özellikler içermesine dikkat edin. Ciddi siteler çocuğunuzun profiline sadece belirli kullanıcıların erişebilmesi ya da istenmeyen kişilerin engellenebilmesi için çeşitli yollar (örn. bir “arkadaş listesine” almak gibi) sunarlar.
Çocuğunuzun sosyal medya ortamında paylaştığı bilgi ve fotoğraflara göz atın ve ona, bunların herkesin erişimine açık olduğunu ve yıllarca İnternette dolaşabileceğini anlatın. Fazlasıyla kişisel bilgilerin (örneğin telefon numarası/adresi, çok özel fotoğraflar vs.) ilgili sitenin herkese açık kısımlarında paylaşılması yanlıştır. Ayrıca sitenin güvenlik fonksiyonları, örneğin mahremiyetin korunması ile ilgili olanlar hakkında bilgi alın ve çocuğunuzla bunları konuşun. (Daha detaylı bilgi için “http://www.guvenliweb.org.tr” adresinden faydalanılabilir.)
Siber zorbalık mağdurlarının anne babaları ne yapabilir?
İnternetin gizliliğinden yararlanarak başkalarını, örneğin okul arkadaşlarını kızdırmak ve onlara eziyet etmek, özellikle de sosyal medya sitelerinde ciddiye alınması gereken bir problem hâlini almış durumda. Bu tür durumlarda genel kural olarak hemen site işleticisine başvurmalı, ona durumu ayrıntılı olarak anlatmalı ve ondan müdahale etmesini istemelisiniz. Hakaret niteliğindeki görüntüleri ya da mesajları çocuğunuz ya da siz, mutlaka ekran resimleri yardımıyla belgelemelisiniz. Buradaki sorun, bu tedbirlerin kimi durumda sadece site işleticisinin takdirine bağlı olması ve mağdurlarını tatmin etmemesidir. Ancak yargı yolu her zaman açıktır. Çocuğunuz tehdit edildiyse, hele sonrasında fiili bir saldırı meydana geldiyse, mutlaka polisi devreye sokmalı ve suç duyurusunda bulunmalısınız!
Çocuğunuzun bazı utandırıcı fotoğrafları izinsiz olarak İnternete konduysa ne yapmalı?
Çocuğunuza ait bir fotoğrafı İnternette görmek istemiyorsanız, ilk önce onu oraya yükleyen kişiden, söz konusu resmi kaldırmasını istemelisiniz. Bu kişi isteğinizi reddedecek olursa, mutlaka sitenin işleticisiyle irtibat kurmalı ve gereken tedbirlerin alınmasını talep etmelisiniz. Bu da işe yaramayacak olursa, yargı yolu her zaman açıktır: Polise suç ihbarı yapın ve bu konuda uzman bir avukata başvurun!
Çocuğunuz sanal ortamdan tanıdığı bir kişiyle buluşmak istiyorsa nelere dikkat etmelisiniz?
Sanal bir tanıdıkla gerçek hayatta buluşmak prensip olarak risklidir, çünkü sanal kişinin beyanlarının gerçekten doğru olup olmadığını önceden yüzde yüz doğrulamanın imkânı yoktur. Sanal sohbet arkadaşı ne kadar sevimli bir izlenim veriyor olursa olsun, çocuğunuzun tek başına –yanında tanıdığı bir yetişkin olmadan– bir İnternet arkadaşıyla buluşmasına hiçbir zaman izin vermeyin!
Çocuğunuza, tanımadığı kullanıcıların profillerindeki bilgilerin doğru olmayabileceğini anlatın ve İnternetteki ilişkileri hakkında çocuğunuzla sık sık konuşun örneğin çocuğunuza “arkadaş listesi”ni sorun.
Anne baba olarak çocuğunuzun yaptıklarını kontrol edebilir misiniz?
Sosyal medya sitelerinde, çocuğunuzun profilini görüntülemek için kullanabileceğiniz bir kullanıcı hesabınız yoksa bunu kontrol etmeniz mümkün değildir.
İlk önce çocuğunuzla konuşmaya ve beraber yapacağınız bir sörf turunda size profilini göstermesini ve açıklamasını sağlamaya çalışmalısınız. Kendinizde aynı sosyal medya sitesine üye olup çocuğunuzun arkadaş listesinde yer alarak kimlerle görüştüğünü tespit etmeniz mümkün olabilir.
Ayrıca, İnternetin güvenli kullanımı ile ilgili konularda vatandaşlarımızı bilgilendirmek, İnternet ortamında karşılaşacakları tehdit, suç unsurları veya yaşanan psikolojik sorunlarla ilgili yönlendirme yapmak amacıyla, 12 Şubat 2011 tarihinde “Güvenli İnternet Çağrı Merkezi” (444 5 446) hizmete açılmıştır. Aklınıza takılan konuları bir uzmana sormaktan çekinmeyin.
Hepimiz şu ya da bu şekilde bir sosyal medya sitesinin parçasıyız. İnternette neyi paylaşmalı, neleri paylaşmamalıyız? Sosyal medyanın güvenli ve verimli kullanılması açısından neler tavsiye edersiniz?
Sosyal medya ortamlarında da genel etik, gizlilik, kalite, iletişim kurallarının aynen geçerli olduğunu hatırlamalısınız. Araç, ortam, teknoloji vb. değişebilir ama temel kurallar aynıdır, değişmez.
Facebook, MySpace, Twitter, Msn gibi sosyal medya sitelerini kullanırken basit noktalara dikkat ederek bireysel güvenliğinizi sağlamanız mümkün. İşte o ipuçları:
1. Bağlantı adreslerine tıklamadan önce iki defa düşünün.
Bağlantı adreslerinin (linkler) sosyal medya siteleri üzerinden paylaşımı son derece popülerdir. Size gönderilen bağlantı adreslerine tıklamadan önce kimden geldiğine ve hangi adrese yönlendirildiğine dikkat edin.
2. Bir mesajın görünen kişiden geldiğine emin olun.
Bir arkadaşınızdan geliyormuş gibi görünen mesajlara bile şüphe ile yaklaşın. Kişilerin hesaplarını ele geçiren saldırganlar her gün on binlerce ileti göndermektedir.
3. Sosyal medya sitelerine e-posta şifrelerinizi vermeyin.
Arkadaşlarınızın e-posta adreslerinin sosyal medya sitesi tarafından ele geçirilmesini engellemek istiyorsanız e-posta adresinizin şifresini bu ortamlarda yazmayın ya da buralarda diğerlerinden farklı bir şifre kullanın. Bu sitelerde arkadaşlarınızı isimleri ile arayarak bulmayı tercih edin.
4. Sosyal medya sitesinin adresini kendiniz yazın.
Oltalama (phishing) saldırılarından korunmak için e-postaların içinde gelen bağlantı adreslerine tıklamak yerine kullandığınız sosyal medya sitesinin adresini web tarayıcınıza kendiniz yazın.
5. Arkadaş listenizde seçici olun.
Kimlik hırsızları sizinle ilgili bilgi edinmek için sosyal medya sitelerinde sahte hesaplar açarlar. Bu yüzden arkadaş seçimi yaparken dikkatli olun. Sizinle arkadaş olmak isteyen kişilerin kim olduğunu bilmiyorsanız arkadaş listenize eklemeyin.
6. Sosyal medya sitenizi dikkatli seçin.
Söz konusu olan kişisel bilgileriniz olduğundan sosyal medya sitelerinin güvenlik ve gizlilik ayarları son derece önemlidir. Güvenlik ve gizlilik ayarları tatmin edici olmayan sosyal medya sitelerini tercih etmeyin.
7. Sosyal medya sitelerine yazdıklarınızın kalıcı olabileceğini unutmayın.
Sosyal medya sitelerinde yazdıklarınızın ve paylaştıklarınızın tamamı bir yerde kaydedildiğinden bu verilere hiç beklemediğiniz zamanlarda erişilebileceğini unutmayın. Yazacağınız her şeyin kalıcı olduğunun farkında olup bilinçli davranın.
8. Ek özellikleri kurarken dikkatli olun.
Sosyal medya sitelerinde bulunan ek özellikler genellikle 3. parti yazılımcılar tarafından hazırlanan uygulamalardır. Bilgisayar korsanları bu uygulamaları kullanarak kişisel bilgileri çalabilmektedir. Bu uygulamaları yüklemeden önce ne işe yaradığını ve nelere yetkisi olduğunu kontrol edin, varsa kullanım sözleşmesini okuyun.
9. Bu kuralları ve İnterneti güvenli kullanmayı çocuğunuza da öğretin.
Günümüz dünyasında bilinçli bir İnternet kullanıcısı olup olmamak, okuryazar olup olmamak gibidir. İnternette ne aradığını bilmeyen kişiler, sörf yapayım derken büyük dalgaların arasında kaybolup gidebilir. Oysa iyi sörfçüler, en çetin dalgaların üzerinden aşarak kıyıya güvenle ulaşabilir.
10. “Güvenli İnternet Hizmeti” gibi İnterneti güvenli kullanmaya yarayan araçlardan yararlanın.
Güvenli İnternet Hizmeti sadece “Ben Güvenli İnternet Hizmeti almak istiyorum” diyenlerin kullanacağı bir ebeveyn denetimi sistemi. Piyasada yazılım olarak ya da servis sağlayıcılardan alınabilen benzer nitelikte hizmetler var ama Güvenli İnternet Hizmeti’nin farkı; herhangi bir programa ihtiyaç duymaksızın herkesin rahatlıkla kullanabileceği ve ücret ödemeyeceği bir alternatif olması.
Güvenli İnternet Hizmetini kullanmak isteyen bir aile İnternet abonesi olduğu şirketi telefonla arayarak, abone merkezlerine uğrayarak ya da o şirketin İnternet sitesi üzerinden bunu talep edebiliyor. Size verilen bir kullanıcı adı ve şifre ile İnternet üzerinden bu hizmeti dilediğiniz gibi kullanabiliyorsunuz. Aynı yöntemle istediğiniz zaman bu hizmeti kullanmayı durdurabiliyor ya da profilinizi değiştirebiliyorsunuz.
Profil meselesine gelince, esneklik sağlanması açısından çocuk ve aile profili olmak üzere iki farklı profil geliştirildi. Çocuk profilinde ulaşılabilen siteler, uzmanlar tarafından incelenmiş ve sadece güvenli olduğu belirlenen sitelerden oluşuyor. Ulaşılabilen İnternet sitesi sayısı aile profiline göre az olmasına rağmen özellikle çocukların ihtiyaçlarını rahatlıkla karşılayabileceği ve bu esnada sorun yaşamayacağı oldukça geniş bir içeriğe sahip.
Aile profili ise ailelere ekstradan seçme imkânı da sunuyor. Buna göre; dilerseniz sosyal medya, oyun ve sohbet sitelerini kullanmamayı tercih edebilirsiniz. Böylelikle mesela çocuğunuzun sosyal medya sitelerinde güvende olmadığını düşünüyor ve bu tür siteleri kullanmasını kontrol etmek istiyorsanız sosyal medya sitelerine girmek istemiyorum demeniz yeterli. Ne zaman ki girmek istediniz, İnternet servis sağlayıcınız tarafından size verilen kullanıcı adı ve şifre ile profil tercihlerinizi değiştirebiliyorsunuz.
En önemlisi, aileler hem Güvenli İnternetten çıkma işlemini hem de profiller arası geçiş işlemini birkaç dakika içinde gerçekleştirebiliyor ve bu hizmetler için hiçbir ücret ödemiyorlar. Anne babaların Güvenli İnternet Hizmeti’nden istifade etmeleri için İnternet abonesi oldukları şirketlere müracaat etmelerini tavsiye ediyoruz.