Kur’an Kursu ve
Hafızlık Eğitimi

Bünyamin Albayrak
Bolu Eğitim Merkezi Öğretmeni

Din hizmetlerinin sağlıklı ve verimli bir şekilde devam etmesinde Kur’an kurslarının emeği göz ardı edilemeyecek bir gerçektir. Gelişen ve değişen dünya şartlarına her alanda ayak uydurmamız gerekmektedir. Gelenek içinde değişim göstermemiz için geçmişle geleceği birleştirmek durumundayız. Kur’an kurslarımızda uygulanan metotlar kadim geleneğin bir parçasıdır. Zamanın değişmesiyle beraber hükümlerin değişebileceği fikrine sahip olan medeniyet mensuplarının dar kalıplar içerisinde kalması düşünülemez. Eski hal ve durumlar yeni metotlara ulaşamazsa yok olmaları kaçınılmazdır.

Yapmış olduğum mülakatlarda ve yapılan ilmi araştırmalarda (Cebeci Suat ve Bilal Ünsal “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları”, Değerler Eğitimi Dergisi, 4(11), s. 46-47, İstanbul, 2006) Kur’an Kurslarında hizmet veren öğreticilerin değişime açık oldukları tespit edilmiştir. Fakat bu değişikliğin ne yönde, nasıl olacağı, niteliği ve niceliği hususunda bir belirginlik bulunmamaktadır. İşte tam bu noktada uzman desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu desteğin sağlanması için samimiyet ve iyi niyet gösterilmesi çok önemlidir. Durumun nezaketinden dolayı, oluşan bir hassasiyet ve çekingenlik söz konusudur. Acaba! Vb. endişelere imkân verilmemelidir. Bu hizmetlere yıllarca destek verenlerin emek ve tecrübeleri yok sayılmamalıdır.

Hafızlık Niçin Yapılmalı? Günümüzde Hafızlığa İhtiyaç Var mı?
Bu sorulara doğru ve dürüst cevaplar verilirse daha sonraki adımlar rahat atılır. Yapılan araştırmalarda hafızların % 85’i, yani her yedi hafızdan altısı din hizmetlerinde çalışmayı tercih etmemiştir. (Cebeci Suat ve Bilal Ünsal “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları”, s. 36) Kendi çevreme hafızlık arkadaşlarıma ve mesleklerine baktığım zaman ben de bu gözlemi paylaşmak zorunda kalıyorum. Eğitiminde hedef belirlemek çok önemlidir.

Yaptığı işin mana ve ehemmiyetini kavrayamayan veya daha sonra mesleğe devam etmeyen/edemeyen arkadaşlar çok sıkıntı çekmektedirler. Taşıdıkları yükün ağırlığı, ezberledikleri Kur’anı unutmanın vebali onları psikolojik baskı altına almaktadır. Hafız adaylarının seçiminde çok seçici davranılmalıdır. Kontenjanı doldurma, işlevselliği devam ettirebilme adına sayı arttırılmamalıdır. Yüzüne programına katılan her on öğrenciden yedisinin hafızlığa ayrılması gibi bir anlayış, öğreticilerimiz açısından bağlayıcı olmaktadır. Hafızlığa az öğrenci ayrılması öğreticinin başarısızlığı da sayılmamalıdır. Bu tercihte şu esaslar göz önünde bulundurulabilir;

- Hafızlık hakkında öğrenci ve velisi bilgilendirilmelidir. Konun önemi, özellikleri ve ehemmiyeti hakkında geniş bilgi verilmelidir. Bu süreç öğretici, öğrenci ve veli birlikteliğinde sürdürülmelidir.

- Mesleğe devam etmeye niyetli olanlar tercih edilmelidir. Bir ilahiyatçının, imam-hatibin, müezzin-kayyımın hafızlığa sahip olması lüks değil ihtiyaçtır. Bu, din hizmetlerinde aranan bir özellik ve tercih (Hafızlık Belgesi memurlukta 1 derece sağlamaktadır) sebebidir.

- Öğrenci, kendi isteği ile hafızlık yapmak istemelidir. Belki 11 yaş civarında aileler yönlendirici olabiliyordu. Fakat artık hafızlık yaşı 15 ve üstü olmuştur.

- Hafızlık uzun soluklu bir maratondur. 24 ay süren maratonda öğrencinin sabır ve sebatı da çok önemlidir.

- Hafız adayının sesinin güzel olması, maharic-i hurufun düzgün olması, tecvit kurallarını bilmesi ve yüzünden yanlışsız seri okuyuşa sahip olması da tercih sebebi olmalıdır. Merhum Abdurrahman Gürses Hocaefendi, bir hafız adayının hafızlığa başlaması için Kur’an’ın herhangi bir sahifesini yüzüne 3 dakikada yanlışsız okuması gerekir, dediğini öğrencileri nakletmektedirler.

- Hafız adayının günde bir sayfayı ezbere, yanlışsız ve düzgün okuyup okuyamayacağının tespiti amacıyla kendisine Kur’an’ın muhtelif yerlerinden deneme sayfaları verilmelidir.

- Hafızlığa başlamadan önce yüzüne bir hatim bitirilmelidir.
- Öğrenci hafızlığı tamamladığında cemaatin huzurunda cüz mukabele okumalı/hatimle teravih kıldırmalıdır. Bu hedefe ulaşabileceği tahmin edilen öğrenciler hafızlığa başlatılmalıdır.

- Zekâ seviyesi çok yüksek olan öğrencilere özgü yoğunlaştırılmış program olmadığı için sistem onları çarkın dışına çıkartmıştır. Meslek içinde bile kalamamışlardır.

Bu öğrencilere yönelik günün belli bir saatinde kitap okuma imkânı sağlanabilir. Bu uygulama hem öğrencilerin bilgi ve görgülerini artıracak hem de ufuklarının genişlemesine katkı sağlayacaktır.

Hafızlığı İşlevselleştirmek
Yukarıda belirtilen yeterliliğe sahip olan öğrencinin motivasyonu da çok önemlidir. Manevi kazanımları büyük olan bu çalışmalar maddi olarak ta teşvik edilmelidir. Mesela 15 ay gibi kısaltılmış bir sürede hafızlığını tamamlayıp, belgesini alan öğrenciler için mükâfatlar konulabilir. Bu imkânlar sivil toplum kuruluşları, Türkiye Diyanet Vakfı ve hayırsever vatandaşlarımızdan rahatlıkla sağlanabilir.

Hafızlara daha sonraki meslek hayatlarına yönelik Başkanlığımızca istihdam alanları oluşturulmalıdır.

Bu hizmette başarılı olan öğreticilerden hac, umre, yurtdışı hizmetlerinde öncelikli olarak yararlanılmalı ve bu alana yönelik teşvikler yapılmalıdır.

Belirli programlar dâhilinde mesleğe yönelik kurumlar ziyaret edilmelidir. Başkanlık merkezi, müftülükler, ilahiyat fakülteleri, imam-hatip liseleri ve diğer kurumlar. Hafızlık alanında başarılı olan kurslar ziyaret edilerek bilgi alışverişinde bulunulabilir.

Hafız adayları, kendi kursları ve diğer kurslardan mezun olan kariyer sahibi ağabeyleri/ablaları ile çeşitli etkinlikler vasıtasıyla bir araya getirilmedirler. Böylece ulaşmak istedikleri hedefteki şahıslarla tanışma ve örnek alma imkânları oluşacaktır.

Kur’an Kurslarına gelen öğrencilerimiz örgün eğitimlerini de sürdürmek istemektedirler. Öğrencilerimizi açık liseye kaydettirerek, üniversiteye yönelik eğitimlerini sürdürebiliriz. Bunun için öğrenci sayısı kalabalık olan kurslar özel öğretmenler istihdam edilebilir. Halk eğitim merkezlerinden bu hususta yardım alınabilir. Kurslarda oluşturulacak sınıflara Halk eğitim merkezlerinden öğretmen alınabilir. Halk eğitim merkezlerinin mevzuatı buna müsaittir.

Hafızlık öğrencilerinin yaş ortalaması yükselmiştir. Bu öğrencilerin dar gelirli ailelere ait olduğu tespit edilmiştir. (Cebeci Suat ve Bilal Ünsal “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları” s.32) Bu gerçekten hareketle TDV, müftülükler, sivil toplum kuruluşları tarafından burs temin edilmesi çok yerinde olacaktır.

Hafızlık Eğitim Süresinin Yoğunlaştırılması
Bu sürenin azaltılması için hafızlık öncesi yani yüzünden okuma/hazırlık döneminden destek alınmalıdır. Ezberleme kabiliyeti ve zekâ seviyesi yüksek olanlar ezber hususunda hızlandırılmadır.

Hızlı bir ezber için hafıza tekniklerinden, beslenme uzmanlarından faydalanmamız kaçınılmazdır. Bunun yanında neler yapılabilir?

- Öğretici, ezberlenecek (ham/çiğ) sayfayı bir kere okur, öğrenci dinler. Sonra öğrenci 5-10 kez kendisi okur ve henüz ezbere başlamadan önce hocasına yüzünden dinletir. Bu uygulama yanlışsız ezberlemeyi sağlayacaktır.

- Bu alanda teknolojiden faydalanmak mümkündür. Yüzüne ve ezber döneminde bilgisayar destekli interaktif cd.ler ve sinevizyonla dev ekranda örnek okuyuculardan temsili okuyuşlar sağlanabilir. Bu uygulamanın eğitimi hızlandırdığı bizzat tarafımızca denenmiştir.

- Bilgisayar hafızlık öğrencilerinin ilgisini dağıtabilir. Alternatif olarak yine bu uygulamaya paralel olarak mp3 (mp4 ilgi dağıtabilir) desteğinden yararlanmak mümkündür. Öğretici kontrolünde bir bilgisayardan sadece öğrencinin ezberleyeceği (ham/çiğ) sahife (kopyala/yapıştır) mp3’e atılır ve dinletilir. Bu şekilde öğrenci, bilgisayara bağlı kalmaktan kurtulur. Bahçede, çarşıda, yatarken her an dinleme imkânına sahiptir. Hamhas/yarıpişmiş ve diğer sayfalar da bu yöntemle dinletilir, pekiştirilir.

Bu uygulama neticesinde öğrencide hem kulak aşinalığı hem de ezberleme kolaylığı oluşacaktır. Mevcut cd.lerdeki cüzlerin toplu okunması sayfa sayfa (kopyala/yapıştır) uygulamayı zorlaştırabilir. Uygulamayı kolaylaştırmak için ya bilgisayar programları sayesinde toplu okunan cüz sayfalara bölünecek veya buna yönelik cd. hazırlanacaktır.

- Hafız adayı öğrencinin haftada 6 gün ders okumasının mutlaka sağlanması gerekmektedir. Mevcut program haftalık ders saatleri mesai ve hafta sonu yoğunlaştırılmasıyla müsait hale getirilebilir. Şöyle ki cumartesi sabah öğrenci dersini okuduktan sonra, öğlene kadar pazartesi okuyacağı dersin ham/çiğ sayfasını yapıp hocasına dinletmelidir. Ondan sonra haftalık tatiline çıkabilir. Pazar günü ikindiye kadar kursa dönmesi sağlanırsa pazartesi dersi rahatlıkla yapılmış olur. Kurslarımızın yatılı olması, hocalarımızın fedakârlığı (ek ders/mesaide sağlanarak) bu teklifin kolaylıkla uygulanmasını sağlayacaktır.

- Hafızlığın tamamlanmasına yönelik yaygın bir gelenek vardır. Bu da başarılı bir uygulamadır. Her cüzün son sayfasından başlanır. Bir, iki, üç sayfa ezberlenerek hatim bitirtilir. Sayfa adedi yirmi sayfaya ulaşıp tamamlandı mı hafızlık biter. Bu uygulamada örneğin on sayfayla giden bir öğrenci bir sayfa yeni (ham/çiğ) ezber yaparken geriye kalan dokuz sayfanın bir veya ikisi hamhas/yarıpişmiş geriye kalan sayfalar ise has/pişmiştir. Bazı hocalarımız (aynı örnekten hareketle) onuncu, dokuzuncu veya sekizinci sayfaları dinleyip yeni ezberleri çoğaltmak istiyorlar. Bu metot çok risklidir. Sağlam bir hafızlık için her dönüşte (hatimde) önce ezberlenen has/pişmiş sayfalar mutlaka tekrar edilmelidir. Öğrenci ham/çiğ sayfayı yanlışsız, sağlam yapmamışsa has/pişmiş sayfaları da hazır değilse o ders kesinlikle geçirilmemelidir. Daha sonra hafızlık bitiyor ama hafız bir cüzü baştan sona okuyamıyor. Hafızlık sınavında başarılı olamıyor.

- Her ay örnek öğrenci seçilmeli ve ödüllendirilmelidir. Bu seçim yapılırken derslerindeki başarıları, hal ve davranışları göz önünde bulundurulmalıdır.

Kur’an Kurslarının Yapısal Durumu
Bir öğrenci bir kursta yaklaşık 3 yıl kalmaktadır. Bu süre hem öğrencinin hem de öğreticinin işini zorlaştırmaktadır. 24 ay aynı ortam, aynı kitap (Kur’an), aynı iş vb. olaylar motivasyon açısından gerçekten zorlayıcıdır. Kur’an dersi yanında yönlendirici, dinlendirici ve eğitici dersler mutlaka yapılmalıdır.

Kur’an’ı anlamaya/düşünmeye yönelik meal vb. dersler öğreticiler tarafından uygulanmalıdır. Hafızın hafızlık sonrası hayatını düşünüp, öğrencileri yönlendirme, bilinçlendirme ve şuurlardırma görevi de öğreticilere düşmektedir. Bunun için öğreticilerimizin pedagojik formasyon, kişisel gelişim alanında hizmet içi eğitim almaları, bu yönde kitaplar okumaları, uzman yardımı almaları kaçınılmaz bir gerçektir. (M. Şevki Aydın, Diyanet Aylık Dergide yayınladığı yazılarıyla akademik bir bakış ve çözüm yolları sunmaktadır. Suat Cebeci ve Bilal Ünsal “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları” adlı araştırmalarında sorunları teşhis ve tedaviye yönelik tespitlerde bulunmuşlardır. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(11), 27-52., İstanbul, 2006) “Kuran Kurslarında Eğitim Öğretim ve Verimlilik” Tebliğlerden oluşan eser Kasım 2000’de Ensar Neşriyat yayınları arasında çıkmıştır. Bu yazılar okunmalı, tartışılmalı ve uygulanmalıdır)

Bir gencin hayatının en gergin (ergenlik) günlerinin bu döneme rastlaması görevin ne kadar ağır olduğunun anlaşılması için yeterlidir. Bugün birçok aileler bu dönemi sağlıklı bir şekilde geçirmek için psikolog yardımı almaktadır.
Kur’an Kurslarımızda öğretici ve öğrencilere yönelik psikolojik yardım sağlamak için haftanın/ayın belli günü bir psikologun davet edilmesi lüks olmasa gerek. Zaten yapılan araştırmalar bu yönde ihtiyaç olduğunu da göstermektedir. (Cebeci Suat ve Bilal Ünsal “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları” s. 40)

- Yapılan araştırmada öğreticilerin % 38’inin bekâr olduğu tespit edilmiştir. (Cebeci Suat ve Bilal Ünsal “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları” s. 38) Bu önemli bir bulgudur. Yatılı bir ortamı, çocuk gelişim sürecini takip etmek; annelik şefkatini, babalık merhametini yaşamak ayrı bir tecrübe alanıdır. Hayatı anlayan, olayları yorumlayan, sorumluluk duygularını yaşamış ve olayları sağlıklı bir şekilde okuyan öğreticiler başarıya daha da yakındırlar.

- Daha sonra din hizmeti sunacak bu yavrularımıza sağlam bir karakter, şahsiyetli bir kişilik, sağlıklı bir beden oluşturulmalıdır. Her ne pahasına olursa olsun onurları kırılmamalı, şahsiyetleri rencide edilmemelidir. Uygulanacak disiplin cezaları bile öğrenme/öğretmeye yönelik olmalıdır.

- Bu hedefe ulaşabilmek için sosyo-kültürel faaliyetler düzenlemeliyiz. Bilgisayar; iyi bir bilgisayar eğitimi alan öğrenci için bu eğitimin daha sonraki mesleki hayatında çok faydalı olacağı kesindir. Bu, ayrıca özgüvenini de artırır.

Gezi, (tarihi) seyahat, piknik; bu faaliyetler onun dış dünyayı tanımasını, gezerken öğrenmesini, geniş ufuklara sahip olmasını sağlar. Öğrencilere hayatı yorumlama imkânı oluşturur.

Spor; kurslarda mutlaka birtakım spor aletleri/alanları (halter, koşu bandı, tenis masası, basketbol, voleybol, futbol sahası) bulunmalıdır.

El sanatları (hat, ebru, tezhip vb.) kursları hem eğitici hem dinlendirici olur.
Dikiş, nakış, dekoratif el sanatları (kız) öğrenciler için bir faaliyet olacak ve onların ev işlerinde de başarılı olmalarını sağlayacaktır.

Musiki dersleri; öğrencilerin makam, ilahi söyleme ve mesleğe yönelik yeterliliklerini sağlamaya yardımcı olacaktır. Bunun yanında öğrencilere değişik bir ortam ve dinlenme imkânı sağlayacaktır.

Her eğitim/öğretim yılında mutlaka bir sosyal faaliyet düzenlenmeli ve öğrencilerin her birine bir vazife verilmelidir. Bu durum onların özgüvenini, sosyalleşmelerini ve aktifleşmelerini sağlayacaktır.

- Kurslarda okuyan öğrencilerimiz mekânların fiziki durumları ile alakalı işlerden (temizlik, yemekhane işleri vb.) sorumlu tutulmamalıdırlar. Bu durum öğrencilerin derslerini aksatmakta ve onları yormaktadır. Bu görevler hizmetli kadrosuna alınacak kişilerce yapılmalıdır. (Cebeci Suat ve Bilal Ünsal “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları” s. 40)

- Her kursta hafızlık yaptırılmamalı, hafızlık yaptırılacak kursların fiziki yapıları ve öğretici kadroları mükemmel hale getirilmelidir. Çeşitli kurslarda yüzüne eğitimini alan öğrencilerden hafızlık yapmaya ayrılan öğrenciler bu donanımlı kurslara yönlendirilmelidir.

Yukarıda tespit etmeye çalıştığımız özellikleri olan Kur’an Kurslarının oluşturulması hiçte zor değildir. Din hizmetleri hususunda şimdiye kadar her türlü maddi desteği sağlayan aziz milletimiz, bundan sonra da sürdürmeye devam edecektir. Bu yönde faaliyet gösteren kurslarımızda öğrenci yoğunluğu görülmektedir.

Son olarak hafızlık yapmaya/yaptırmaya gayretli olanlara bir hedef belirlemek istiyoruz. Hafız olmak bütün zorluklara rağmen kolaydır. Hafız kalmak, hizmet etmek, yaşamak ve hafız olarak ölmek kolay değildir.


“Kur’an Kurslarımızda uygulanan metotlar kadim geleneğin bir parçasıdır. Zamanın değişmesiyle beraber hükümlerin değişebileceği fikrine sahip olan medeniyet mensuplarının dar kalıplar içerisinde kalması düşünülemez. Eski hal ve durumlar yeni metotlara ulaşamazsa yok olmaları kaçınılmazdır.”

“Hafız olmak bütün zorluklara rağmen kolaydır.
Hafız kalmak, hizmet etmek, yaşamak ve hafız olarak
ölmek zor bir durumdur.”