Ailede Ergenle Yaşamak ve Ergenle iletişim
Rahime Beder Şen
Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Müdürlüğü Uzmanı
Her insanın olduğu gibi, her ailenin de bir yapısı, bir kişiliği ve ruh sağlığı vardır. “Mutlu aile”, “mutsuz aile” kavramları ailenin bütün olarak ruh sağlığını tanımlayan sözcüklerdir.
Bazı ailelerde huzurlu bir ortam hissedilirken, bazılarındaki huzursuzluk hemen dikkati çeker. Kimi aileler dinamik ve neşelidir. Kimileri ise hüzünlü… Kimi ailelerde sorunlar paylaşılıp çözümler üretilirken, bazı ailelerde sevinçler bile paylaşılmaz. Bunlar o aileyi oluşturan fertlerin kişilik yapıları ve birbirleriyle iletişimlerinin yoğunluğu ile ilişkilidir. Özellikle ergenlik döneminde aile ve ergen arasındaki ilişkinin değişmesi ile birlikte iletişim de farklılaşır. Beklenmedik sorunlar ortaya çıkabilir.
Ergenlik sürecinin zorunlu aşamalarından biri çocukluk döneminin bittiğinin yeni bir dönemin başladığının kabullenilmesidir. Ergenlik dönemine giren çocuğun ailesiyle olan ilişkisi gerek yapı gerekse nitelik bakımından değişiklikler gösterir. Bu dönemde çocuk anne ve babayı âdeta terk ederek özgün bir birey olma yolundadır. Çocukluk dönemindeki gibi model alınan artık aile değil aile dışındaki nesne ve kişilerdir. Böylece ergenin ailesiyle olan ilişkisi gerek yapı gerekse nitelik bakımından değişiklikler gösterir. Ergen, artık kendini bir kişilik olarak tanıtıp öyle görünmek ister.
Ergenlik Döneminde Ebeveyn-Ergen ilişkisinde iletişimi Koparmamak Önemlidir.
iletişim, bilgi üretme, aktarma ve anlamlandırma süreci olarak tanımlanabilir. Yani iletişim, katılanların bilgi, düşünce ve duygularını birbirlerine ilettikleri ve bu iletileri anlamaya yorumlamaya çalıştıkları bir süreçtir. Anne babanın içine düştüğü en büyük yanlış, çocuğu ile farklı yaş dönemlerinde hep "aynı" tarzda konuşmalarıdır. Ancak çocuk sürekli büyüme ve gelişme içindedir. Büyüme ve gelişmenin kaçınılmaz sonucu ise değişimdir. Çocuk değişir; ama aile çocukla iletişimde aynı konuşma tarzını sürdürür.
Ergenler ebeveynden arttırılmış bir özgürlük, bağımsızlık ve sorumluluk isterler ve buna da genellikle hazırdırlar. Onları etkileyen karar verme süreçlerine daha çok katılmak ve hayatlarını daha fazla kontrol edebilmeyi isterler. Çocukluk dönemi kurallarının, tekrar tartışılarak tanımlanmasını ve kendi ihtiyaçlarına uygun olarak yenilenmesini isterler. Bu süreçte, ebeveynin ergeni tanıması ve anlaması, ergen ile arasındaki iletişime bağlıdır. Ergen ile iyi bir iletişim kurmak isteyen ebeveyn onunla nasıl konuşması gerektiğini ve onu nasıl dinlemesi gerektiğini bilmelidir.
Ergeni dinlerken sessizlik çok önemlidir. Sessizlik kabul etmiş olmayı ifade eden sözsüz bir mesajdır. Diğer bir kişiyi dinlemek o bireye saygı gösterildiğini anlatır ve sağlam bir ilişki kurulmasına yardımcı olur. Sözlü mesajların (yaa, anlıyorum, evet, öyle mi?) yanı sıra beden dili (kafayı sallamak, öne doğru eğilmek, vb.) ve sözsüz mesajlar da önemlidir. Etkin dinlemede kapı aralayıcılar ve konuşmaya davet dinleyicinin kendi düşünce, duygu ve yargılarını ortaya koymadan, ergenin kişisel duygu, düşünce ve yargılarını ortaya çıkarmaktadır. Açık uçlu sorular kullanılması, gencin açılmasını sağlar. "Ne, neler, nasıl?" sorularıyla olay hakkındaki duygu ve düşüncelerin daha net ortaya çıkması hedeflenir. Ergene sorulmaması gereken sorular ise "niçin ve neden?" sorularıdır. Bu şekilde dinlenmek ergeni rahatlatır. Ergenin olumsuz duygularının kabulünü sağlar. Ergenin sahip olduğu olumsuz duygulardan dolayı rahatsız olmasını engeller. Ergenin duygularını ifade etmesine yardımcı olur. Ergen yaşadığı duygusal karmaşa nedeniyle duygularını tanımlayıp, ifade etmekte zorlanır. Etkin dinleme yöntemi, ergenin anlaşıldığını hissettirdiği için duygularını açmasını sağlar. Yetişkin ve ergen arasında sıcak bir ilişki kurulmasını sağlar. Anne ve babası tarafından dinlenen ve anlaşılan ergen kendini iyi hisseder ve onlara karşı olumlu duygular besler. Sorunların çözümlenmesini sağlar. Etkin dinleme ergene, problemine çözüm yolları bulmasında yardımcı olur. Tavsiyeler, mantık, emir vb. mesajlar, çocuğa olan güvensizliği ifade ederken, etkin dinleme sayesinde daha sorumlu ve bağımsız birer birey olurlar. Ergenlerin anne babasının düşüncelerine değer vermelerine yardımcı olur. Anne ve babası tarafından dinlenen ergen, onların mesajlarını da dikkate almaya başlar. Ergenin bireysel farkındalık sağlamasına yardımcı olur. Ergenin kendisini daha iyi tanıyıp anlamasına yardımcı olur.
Ergenle iletişimde etkin dinlemenin kullanılacağı zaman önemlidir. Ergenin söylediklerini gönüllü olarak dinlemek için yeterince zaman ayrılmalıdır. Zaman yoksa ona söylenmelidir. Gencin o andaki sorununa yardımcı olmayı gerçekten istemek ve hazır olmak gerekir. Ergenin duygularını kabul etmek önemlidir. Duyguları ne olursa olsun onun duygularını gerçekten kabul edebilmek önemlidir. Duygularına karşı çıkılan ergen büyük sıkıntılara düşebilir. Çünkü kabullenilmek önemlidir. Zaten duyguların doğrusu yanlışı yoktur.
Etkin dinlemenin ergenlerin sorunlarına kendi çözümlerini bulmalarına yardımcı olacak bir araç olduğu unutulmamalıdır. Gençler daha sonra kendi çözümlerini bulabilir.
Anne-babalar çocuğun kendilerinden farklı bir birey olduğunu kabul etmeli ve onu artık kendilerinden ayrı bir birey olarak görebilmelidirler.
Ergenle iletişimde çocuğa zaman tanımak önemlidir ve özel yaşamına saygı göstermek gerekir. Onları herhangi bir konuda zorlamaktan kaçınmak gerekmektedir. Çünkü zorlamak ergenleri aksileştirir. Konuşurken konuşmasının bittiğini ya da konuşmak istemediğini gösteren ipuçlarını yakalamak ve ona göre davranmak da önemlidir.
Ayrıca ebeveyn olarak ergenden yaşının üzerinde fazla olgunluk beklememek gerekmektedir. Yaşama dair önerilerde bulunurken de bütün kuralları ve güzel şeyleri birden öğretmeye kalkmamak adım adım ilerletmeye özen göstermek önemlidir.
Ergenler köşeye sıkıştırılmaktan hoşlanmadıkları için her ne olursa olsun onu köşeye sıkıştırmamak, onu belli bir yöne sevk ederken dört bir tarafını sarıp yalana sığınmasına meydan vermemek gerekir. Sığındığı ailesi olarak mutlaka bir çıkış yolu bırakmak ebeveynin görevidir. Aksi takdirde sıkıştırılan genç kolayca yalana başvuran silik bir şahsiyet haline gelebilir. Ergenle olumlu iletişim kurma konusunda sabırlı olmak, soğukkanlılığı ve sükûneti kaybetmemek gerekmektedir.
Ailesiyle iletişim kurmak ve sağlıklı bir biçimde yürütmek, ergenlik dönemindeki bir genç için her zamankinden daha önemlidir. Anne babası tarafından eleştirilmeden, yargılanmadan, sorgulanmadan dinlenen genç, karşılaştığı güçlükleri aşmakta zorlanmayacaktır. Aksi takdirde gençleri aile yuvasından uzaklaştıracak o kadar çok çeldirici var ki dışarıda.

“Anne babası tarafından eleştirilmeden, yargılanmadan, sorgulanmadan dinlenen genç, karşılaştığı güçlükleri aşmakta zorlanmayacaktır. Aksi takdirde gençleri aile yuvasından uzaklaştıracak o kadar çok çeldirici var ki dışarıda.”