DİYANET İŞLERİ REİSLİĞİ
(1924-1950)

Mustafa Mirza DEMİR

Geleneğini Osmanlı’dan (Şeyhülislamlık) alan fakat kuruluşu itibarıyla Cumhuriyet dönemi yapılanmalarından olan din hizmetlerinin idaresiyle yükümlü kurum Diyanet İşleri Başkanlığı (Reisliği), 100 yaşında.
Köklü bir maziye sahip olan Diyanet teşkilatı, günümüzde Anadolu toplumunda saygın bir karşılık bulmuş, hizmetleri ülke sınırlarını aşmış; Asya’dan Avrupa’ya, Rusya’dan Amerika’ya, Balkanlardan Afrika’ya kadar örnek bir kurum olarak bütün dünyada önemli bir yer edinmiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarına ayna tutması ve o yıllardan bugüne kadar geçirdiği meşakkatli süreçle birlikte; imamet, vaaz ve irşad hizmetlerinin yanı sıra artan ve çeşitlenen hizmet alanları ve kalemleri de göz önünde bulundurulduğunda teşkilat tarihinin bilinmesi ve tanınması, sadece Cumhuriyet tarihine değil İslam medeniyetinin son yüzyılına da ışık tutacaktır. Zira dünden bugüne hakkında en fazla konuşulan ve haber yapılan kurum olmasına rağmen Diyanet teşkilatı ve hizmetleri hakkında kamuoyu ve bilim çevrelerince bilgi sahibi olunduğunu söylemek güç.
Bu ihtiyaca binaen kaleme alınan ve bu alanda büyük bir eksikliği gidereceğine inandığımız kapsamlı ve hacimli bir çalışma, Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları arasında yerini aldı. Diyanet’in kuruluşunun 100. yılı vesilesiyle Dr. Mehmet Bulut tarafından neşredilen ve Başkanlığın (Reisliğin) ilk 25 yılını kayda alan 2 ciltlik eser, Tarihimizde Din Hizmetleri Teşkilatları ve Diyanet İşleri Reisliği [1924-1950] I-II okurlarıyla buluştu.
Bir din hizmetleri teşkilatı olarak asırlık tecrübeye sahip Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 1950’ye kadarki dönemini inceleyen eser; Başkanlığın (Reisliğin) kuruluşunu, kuruluşundan günümüze değin geçirdiği bütün aşamalarla birlikte teşkilat yapısını, birimlerini, mensuplarını, personelini, hizmet çeşitleri ve alanlarını detaylarıyla ortaya koyuyor. Gerek Türkiye’deki devlet şeması içerisinde edindiği statüsünü gerekse uluslararası arenada din hizmetleri alanında nasıl bir konuma sahip olduğunu gözler önüne seriyor. Teşkilatla, din adamlarıyla, zor dönemlerde yaşanan süreçlerle ilgili ve dinle devlet ilişkileri gibi birçok meseleye açıklık getirmeyi amaçlayan Dr. Mehmet Bulut; eserin oluşum aşamasında, arşiv belgelerinden resmî yayınlara, süreli yayınlardan müşavere heyeti karar defterlerine kadar ilk elden kaynakları taramaya özen göstermiş.
İki ciltlik eserde; öncelikli olarak asr-ı saadet döneminden itibaren bütün din hizmetleri teşkilatlarına, Osmanlı’da Şeyhülislamlık müessesesi ve yürüttüğü hizmetlere, Millî Mücadele yıllarında (TBMM hükûmetlerinde) Şer’iye ve Evkaf Vekâleti kurumunun kuruluş aşamasından hizmet ve faaliyetlerine kadar bütün kurumsal teşkilatlanmalara geniş bir yer verilmiş. Böylece Diyanet İşleri Reisliğinin kuruluşuna gelene kadar dinî hizmetin resmîleşme aşamalarının tamamına ayrıntılarıyla değinilmiş. Sonrasında Reisliğin kuruluşundan tarihî gelişimine, bütçe ve birimlerinden kadro ve maaşlarına, Müşavere Heyeti’nin hizmet ve faaliyet alanlarından Mushaflar Tetkik Heyeti’nin hizmetlerine, hayrat hademesi ve cami hizmetlerinden vaizlik ve dersiamlık müessesine, hutbe ve hatiplik hizmetlerinden Kur’an öğretimine ve din hizmetlilerinin eğitim meselesinden Diyanet İşleri Reisliğinin yürüttüğü yayın faaliyetlerine kadar pek çok meseleye kaynaklarıyla birlikte önemli katkılarda bulunulmuş.
Dr. Mehmet Bulut’un halisane niyetlerle kaleme aldığı ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kuruluşunun 100. yılı münasebetiyle Başkanlık tarihine armağan ettiği bu iki ciltlik kıymetli eseri istifadelerinize sunar, bereketli okumalar dileriz.