Hacer’in sıkıntılı hâlinde Yüce Allah tarafından kendisine bahşedilen zemzem akan tek gözeyken İbrahim (a.s.) tarafından kuyu hâline getirildiği belirtilmektedir. (Küçükaşçı, Zemzem, DİA XLIV, 242.) Kaynaklarda özetle şöyle geçmektedir: Mekke, zemzem su kaynağının olması nedeniyle kabilelerin gelmesi ve İbrahim (a.s.) ile oğlu İsmail’in (a.s.) Kâbe’yi inşa etmeleriyle yerleşik bir merkeze dönüşür. Zamanla zemzem kuyusunun kaybolduğu ve Hz. Peygamber’in (s.a.s.) dedesi Abdulmuttalip tarafından görülen bir rüya üzerine tekrar ortaya çıkarıldığı anlatılmaktadır. (Muhammed b. İshak b. Yesâr, Siretü İbn İshak, trc; Mehmet Şafi Bilik, Düşün Yayıncılık, 2. Basım, İstanbul, 2012, s. 77.)

Peygamber’in (s.a.s.) göğsünün yarılıp kalbinin zemzem suyu ile yıkandığına dair rivayetler bulunmaktadır. Bu rivayetler incelendiğinde Hz. Peygamber’in (s.a.s.) hayatında bu olayın iki kere cereyan ettiği anlaşılmaktadır. Bunlardan birinin küçük yaşlardayken sütanneye verildiği Beni Sa’d bölgesinde meydana geldiği kaynaklarda geçmektedir. Bu bağlamda Enes b. Malik’in (r.a.) rivayet ettiğine göre; Resulüllah’ın (s.a.s.) çocukluğunda başka çocuklarla oynarken Cebrail’in (a.s.) gelip göğsünü yardığı, kalbini zemzem suyu ile yıkayıp yerine yerleştirdiği anlatılmaktadır. (Müslim, Sahih, 1, İman, 74, h. no: 261, (I/147)) Hz. Peygamber’in (s.a.s.) göğsünün yarılıp kalbinin zemzem suyu ile yıkandığı ikinci hadise ise İsra ve Miraç hadisesidir. Yine kaynakların ifade ettiğine göre; İsra gecesinde Peygamberimizin (s.a.s.) göğsünün Cebrail (a.s.) tarafından yarıldığı, zemzem suyu ile yıkandığı, kalbinin iman ve hikmet ile doldurulup yerine yerleştirildiği aktarılmaktadır. (Kurtubî, Câmi’u li Ahkâm, XX, 104; Buhari, Sahih, 97, Tevhid, 38, h. no: 7517.)

Zemzem, günümüzde Kâbe-i Muazzama’nın 20 metre doğusunda İbrahim Makamı’na yakın bir yerde, tavaf alanının altında kalan bir kuyudur. Kuyunun genişliği yaklaşık 1.5 metredir. Ortaya ilk çıktığı zamandan günümüze kadar, binlerce yıldır milyonlarca metreküp su çekilmektedir. Yapılan araştırmalara göre; zemzem kuyusunu besleyen kaynak(lar) kısmen tespit edilebilmiştir. Yine bu araştırmalara göre zemzem suyunun tadı, mineral oranı ve kalitesinin diğer sulardan farklı olduğu görülmüştür. Aynı şekilde yapılan araştırmalara göre zemzem kuyusundan ne kadar su çekiliyorsa, o kadar su vermeye devam ettiği görülmektedir. (Hadislerle İslam, II, 386.)

Hz. Peygamber’in (s.a.s.) hadislerinde zemzem suyunun doyurucu özelliği olduğu anlatılmaktadır: “Zemzem mübarektir, o doyurucu bir gıdadır.” (Müslim, Sahih, 44, Fedailü’s-Sahebe, 28, h. no: 2473, (IV/1919)), “Zemzem ne amaçla içilirse o amaca uygun fayda verir.” (İbn Mace, Sünen, 25, Menâsik, 78, h. no: 3062, (II/1018)) Bununla birlikte Peygamberimizin (s.a.s.) hadislerinde zemzem suyunun şifa olduğu, hummaya/ateşli hastalığa iyi geldiği zikredilmektedir. Ebu Cemre ed-Dube’î’nin aktardığına göre; “Mekke’de hummaya/ateşli hastalığa yakalandığı, İbn Abbas’ın (r.a.) kendisine hastalığını zemzem ile serinletmesini, çünkü Resulüllah’ın (s.a.s.) ‘Yüksek ateş, cehennemin şiddetli sıcağından bir parçadır. Siz onu su ile (yahut zemzem suyu) ile serinletin.’ buyurduğunu söyler.” (Buhari, Sahih, 59, Bed’ül-Halk, 10, h. no: 3261, (IV/120))

Zemzem, Müslümanlar açısından değer verilen bir sudur. Gerek umre gerekse hac için Harem-i Şerif’e gidildiğinde hem içmek için hem de misafirlerine ikram etmek üzere beraberlerinde zemzem suyu getirmeleri bir gelenektir. Böyle davranılması zemzem suyu ile ilgili olarak Hz. Peygamber’den (s.a.s.) rivayet edilen tavsiye ve uygulamalar sebebiyledir. Geçmişte ve günümüzde hadislerden yola çıkılarak zemzem suyunun faziletlerini anlatan kitaplar yazılmıştır. Bu kitaplarda zemzem suyunun fazilet ve hikmetleri özetle şu şekilde anlatılmaktadır: “Zemzem cennet kaynaklarından bir kaynaktır. Yeryüzünde en hayırlı sudur. Zemzem suyu doyurucudur. Zemzem hastalıklara şifadır. Zemzem suyu ne niyetle içilirse ona göre yarar sağlar. Zemzem humma/ateşli hastalıklara şifadır.” (Said Bektaş, Fedâilu Mâ-i Zemzem ve Zikrü Tarihihi ve Hasaisihi ve Berakatihi, Daru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 6. Baskı, Beyrut, 1420h, s. 81-83; Zekai Şen, Manevi ve Bilimsel Açılardan Zemzem Suyu, s. 139-140.)

Zemzem suyu ile ilgili olarak bilimsel bazı veriler bu suyun kendisine has özellikleri olduğunu göstermektedir. Yapılan araştırmalara göre; zemzem suyunun pH değeri 7’nin üzerindedir. Dünyada mikroorganizma ve bakteri barındırmayan tek suyun zemzem olduğu belirtilmektedir. Zemzemdeki kükürt oranı diğer sulara göre daha azdır. Zemzem daha fazla mineral ihtiva ettiğinden besleyicidir, dolayısıyla açlık ve susuzluk giderme özelliği bulunmaktadır. Yüksek kalsiyum (188 mg\L) ve magnezyum (43,7 mg\L) tuzu içermesi nedeniyle yorgun insanların yorgunluğunu giderir. Yapılan araştırmalar neticesinde fiziki ve kimyevi yapısı bakımından farklı olduğundan diğer suların efendisidir. (Kemal Özer, Hangi Suyu İçmeli?, Hayykitap Yayınları, İstanbul, 2014, s. 56.)