Makale

ÖZEL ÇOCUKLARA GÜZEL OYUNLAR

ÖZEL ÇOCUKLARA GÜZEL OYUNLAR

Hürrem Irmak
Psikolojik Danışman

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB); aşırı hareketlilik, yerinde duramama, kıpır kıpır olma hâline dikkat dağınıklığı ve dürtüselliğin eklenmesi ile oluşur. Belirtiler; hiperaktivite (aşırı hareketlilik), dikkat eksikliği ve dürtüsellik olmak üzere üç alanda yoğunlaşır:

Hiperaktivite
(Aşırı Hareketlilik)

Hiperaktivitenin ağır bastığı DEHB’li çocuklar sürekli hareket hâlindedir; elleri dursa ayakları durmaz. Oyunlarında gürültü ve patırtı hâkimdir; bu tavırları, yaşıtları ile iletişimlerini bozabilir. Genellikle “yaramaz, kendinden şarjlı, içinde kurt var, yerinde duramaz” gibi sıfatlarla etiketlenirler.

Dikkat Eksikliği

Dikkat eksikliğini yoğun yaşayan DEHB’li çocuklar; yaşıtlarına, sosyal ve kültürel çevrelerine oranla konsantre olmada güçlük çekerler. Unutkan ve dağınıktırlar, işlerini organize etmede zorlanır, sık sık eşyalarını kaybederler.

Dikkati toplamak kadar önemli olan diğer bir nokta ise dikkati sürdürmektir. Dikkat eksikliği olan çocukların dikkatleri, bir işe konsantre olduktan kısa bir süre sonra çok basit bir uyaranla dağılabilir. Bu çocuklar, sabır gerektiren işleri tamamlayamazlar, sınavlarda çok basit dikkat hataları yüzünden sıklıkla başarısız olurlar. Okuma yazma kaliteleri yaşıtlarından kötü; defter düzeni ve yazıları bozuk olabilir. Genellikle “aklı havada, kafasında tilkiler dolaşıyor, kendisi sınıfta aklı dışarıda” gibi sıfatlarla etiketlenirler.

Dürtüsellik

Bu gruptaki DEHB’li çocuklar, fevri hareketleri ile dikkat çekerler; akıllarına ne eserse yapar, kural tanımazlar. Aşırı cesaretlidirler, yaptıkları davranışların sonucunu düşünmez ve olumsuz sonuçlardan ders çıkarmadan aynı davranışı yinelerler. Bu sebeple “korkusuz” olarak da anılırlar. Beklemeye tahammülleri yoktur, sık sık arkadaşlarının ve öğretmenlerinin sözünü keserler.

Tüm bu belirtiler bebeklikten itibaren ortaya çıkmaya başlar. Bebekliklerinde huzursuzluklar, düzensiz uykular; yürümeye başladıklarında devamlı hareket gözlemlenir. Okul öncesi dönemine geçince huysuzluk ve dürtüsellik belirtileri, artarak kendisini gösterir. Okul döneminde ise artık dikkat gerektiren zihinsel aktiviteler devrededir ve bu durum okulda akademik başarısızlığı beraberinde getirebilir. Ergenlik ve sonrasında ise sosyal çevreye ve toplum kurallarına uyum problemleri sosyal hayatlarını zorlaştırabilir.

DEHB yaşayan çocuğun yaşı ilerledikçe kapatması gereken açık artar. Bu sebeple DEHB belirtilerinin çocukta gözlemlenmesi durumunda ailelerin vakit kaybetmeden çocuk psikiyatristine başvurması gerekir. Daha sonrasında ise aile uzmanının önerdiği tedavi sürecine girmeli; sabırlı ve istikrarlı bir şekilde çözüm için uzmanla iş birliği içerisinde hareket edilmelidir.

DEHB tedavi süreci zaman alıcıdır. Anlık heveslerle işe başlayıp kısa sürede büyük ilerleme bekleme yanılgısına düşülmemeli, çocuğun gösterdiği küçük gelişmeler önemsenerek bu gelişmelere sürekli yenilerinin eklenmesi gayretinde olunmalıdır. Bu gayret içinde ev ortamında uygulanabilecek pek çok oyun ve aktivite mevcuttur.

Sessizlik Saati: Çocuğun dikkatini ve odaklanmasını sağlamaya yönelik bir oyundur. Çocuk, rahat bir yere uzanarak gözlerini kapatır. Bir süre sessizce bekledikten sonra çocuğa dingin bir ses tonuyla dışarıda hangi sesleri duyduğu sorulur. Daha sonra tamamen sessizlik içindeki evde duyduğu sesler sorulur. Saatin tik takları, camdan gelen hafif uğultu vb. sessizce dinlenir ve çocuğun tüm bu seslere odaklanması sağlanır. Son olarak çocuğa vücudunda hangi sesleri duyduğu sorulur. Sokaktaki seslere odaklanarak başlanan dinleme süreci, çocuğun kalp atış seslerine kadar indirilerek bitirilir. Tüm bu süreç boyunca sessizlik muhafaza edilmelidir.

Harfi Bul: Gazete veya kitaptan bir sayfa alınır, içerisinden bir harf seçilir. Çocuktan sayfanın tamamında seçilen bu harfi bulması ve harfin altını çizmesi istenir. İki kişi aynı anda, farklı renk kalemlerle yarış hâlinde de bu oyunu oynayabilir. Oyun çocuğa kolay gelmeye başladığında farklı harfler eklenip her bir harfe farklı işaret konarak oyun devam ettirilebilir. Örneğin A harfinin altı çizilirken D harfinin üstü çizilir. Etkinliğin düzenli olarak devam ettirilmesi ile çocuğun görsel dikkat süresinde belirgin bir artış görülür.

Kayıp Oyuncağı Bul: Çocuğun önüne oyuncaklarından bolca seçilerek karışık bir şekilde konur. Ardından çocuktan gözlerini kapatması istenir ve önündeki oyuncaklardan bir tanesi eksiltilir. Sonrasında çocuktan gözünü açması ve hangi oyuncağın eksildiğini bulması istenir. Çocuk başarı gösterdikçe eksiltilen oyuncak sayısı arttırılarak oyun zorlaştırılır.

Resme Ne Ekledim? Çocuktan herhangi bir şeyin resmini çizmesi istenir. Resim bittikten sonra çocuğun gözleri kapatılır. O sırada çocuğun resmine küçük bir çizgi ya da ufak bir resim eklenir ve sonrasında çocuktan eklenen şeyin ne olduğunu bulması istenir. Eklenen şeyin zorluğu/kolaylığı çocuğun yaşına göre değişebilir. Eklemelere devam edilerek oyun sürdürülür. Oyunun daha eğlenceli olması için resmi ebeveyn çizebilir. Ardından çocuğun bu resme bir şey eklemesi istenerek oyun karşılıklı olarak devam ettirilir.

Harita Oyunları: Çocuğun gidiş yolunu bilmediği bir yolculukta bu oyun oynanabilir. Yola çıkarken çocuğa “Şimdi seninle bir oyun oynayacağız, bu bir yol bulma oyunu. Giderken gittiğimiz yola dikkat et, hangi köşelerden döndüğümüzü, hangi sokaklardan geçtiğimizi aklında tutmaya çalış. Bakalım dönüşte yolu tarif edebilecek misin?” denir. Yolun etrafındaki binaların, nesnelerin dönüşteki görüntüsünün giderkenki görüntüden farklı olması çocuğun görsel algısını geliştirerek dikkat süresini uzatır.

Pencereyi Aç: Geniş bir pencere seçilir. Çocuğa çevrenin iyi görüldüğü bu pencereden bakarken “Benim gördüğüm kırmızı arabayı sen de gördün mü? En uzun ağaç hangisi? Hadi bakalım, minareyi ilk önce kim görecek? Kırmızı balkonlu bir ev görüyorum sen de görebiliyor musun?” gibi sorular yöneltilir.

Takıldığı noktalarda ipucu verildikten sonra soru sorma sırası çocuğa verilerek oyun bu şekilde devam ettirilir. Küçük bir dürbün ile bu oyun daha eğlenceli hâle getirilebilir. Oyuna pencereden gelen seslerin dinlenip bulunması da eklenirse çocuğun işitsel dikkatinin de artması sağlanır.

Resmi Hafızada Tutup Çizme Çalışması: Çocuğa seviyesine uygun bir resim gösterilir ve bu resme dikkatle bakması istenir. Daha sonra resim kaldırılarak çocuktan hatırladığı kadarıyla resmi çizmesi istenir. Resmin başlangıçta gösterilme süresi kısaltılarak oyun zorlaştırılabilir.

Radyo Tiyatroları: Görüntünün olmadığı sadece sesin olduğu tiyatrolardır. TRT Çocuk tiyatroları arşivine bakılarak pek çok çocuk radyo tiyatrosuna kolaylıkla ulaşılabilir. Loş bir ışıkta radyo tiyatrosunu dinleyerek sadece sese odaklanan çocuğun işitsel dikkati artacaktır. Birlikte tekerlemeler dinleyip tekerlemeleri kolaydan zora tekrarlamak da işitsel dikkat arttırır.

Dokunsal Oyun: Dokunsal dikkati artırmak için çocuktan gözleri kapatıldıktan sonra önüne önceden hazırlanıp konmuş olan çeşitli kumaşları, sebzeleri, meyveleri dokunarak tanımaya çalışması istenir. Çocuk başarı gösterdikçe önüne konan nesnelerin çeşitliliği artırılarak oyun zorlaştırılabilir.

Kokusal Oyun: Gözleri kapatılan çocuğun önüne çeşitli baharatlar, parfümler, çiçekler vs. konur. Çocuktan bunları koklayarak ayırt etmesi istenir. Kokuların karıştırılmaması için çocuğa ara ara kahve koklatılarak oyuna devam edilir. Böylece çocuğun koklama duyusu da gelişmiş olur.

Labirent oyunları, örüntü tamamlama, iki resim arasındaki farkı bulma etkinlikleri; satranç, dama, sudoku, solo test gibi oyunlar da odaklanma süresini uzatır.

Tangram, yapboz, lego, rubik küp benzeri oyunlar ise görsel ve uzamsal zekâyı geliştirir, geometrik algılamayı, parça bütün ilişkisini kavramayı sağlarken çocuğun dikkat süresini arttırır.

İnternette bol örneği bulunan “saklı eşya bul” etkinlikleri de görsel dikkati artıran keyifli egzersizlerdendir. Dikkat isteyen bir hobi olması sebebiyle fotoğrafçılıkla uğraşılması da odaklanma ve konsantrasyonu artırması için tavsiye edilir.

Bu tür egzersiz ve oyunlarla çocukların tüm duyu organları işlevsel hâle gelmeye başladıkça dikkat süreleri artacak, dikkat dağınıklığı yaşayan çocukların daha mutlu ve başarılı olmaları sağlanacaktır.