Makale

TARİHİN GÖRGÜ TANIKLARI: GAZİ CAMİ VE TARİHÎ ESERLERİMİZ

TARİHİN GÖRGÜ TANIKLARI:
GAZİ CAMİ VE TARİHÎ ESERLERİMİZ

Umut Güner

İnsan başta olmak üzere canlı ve cansız her varlık, yaşadığı dönemin gerçek birer tanığıdır. Özellikle de toplumların kendi benliklerinin ve manevi duyuşlarının birer örneğini teşkil eden her türlü maddi yapılar tarihin tanıkları içerisinde incelenebilecek somut ve kalıcı örnekler olagelmiştir. Her ne kadar dilleri olmasa ve konuşmasalar da yıllarca üzerinde taşıdıkları izlerden onların tarihe olan tanıklıkları okunabilir ve anlaşılabilir. Bununla beraber savaşlar tarihi olarak da isimlendirebileceğimiz ve okuyabileceğimiz dünya tarihi boyunca meydana gelen savaşlar neticesinde tıpkı canlı varlıkların hayatlarının nihayete ermesi gibi birçok tarihî yapıtların da yıkıldığı, harap olduğu veya savaşın izlerini üzerinde taşıyarak ayakta kalmaya çalıştığı ve direndiği görülür.

Türk-İslam medeniyetinin eşsiz birer yapısı olan camiler, mescitler, hanlar, kervansaraylar ve medreseler bu neviden tarihe tanıklık eden en önemli eserlerimizden kabul edilebilir. Özellikle tarihimizin son 200 yıllık seyri içerisinde menfi sonuçlanan birçok savaşa girmiş, ülke toprakları pervasızca işgal edilmiş bir millet olmamız sebebi ile bizim de tarihe tanıklık eden, yıkılmış veya aldığı derin yaraların izlerini vücudunda taşıyan ve gazilik payesi ile şereflenen tarihî eserlerimiz olmuştur.

Bilhassa dinimizin ve toplumsal birliğimizin en önemli yapı taşlarını oluşturan, birlik ve beraberliğimizi temsil eden camilerimizin bu hususta özellikle üzerinde durulması gerekmektedir. Dikkatli bir şekilde tahlil edecek olursak “cami” sözcüğü Arap dilinde toplayan, bir araya getiren anlamlarına gelir. Kelimenin bu anlamı onun maddi varlığına, işlevine yansır ve cami birlik sembolü olur. Türk-İslam medeniyetinde camiler ferah ve refah zamanlarında sosyal hayatımızın en önemli dinamiklerini oluşturan, özellikle de ibadethane, eğitim ve sağlık hizmetleri için kullanılmasının dışında muhtelif savaş ve siyasi mücadeleler zamanında da aynı önemini korumuştur. Kutsal mabetlerimiz olan camilerimizin özellikle de savaş dönemlerinde halkın örgütlendiği, bazen askerlerin ihtiyaçları için bazen de cephanelik olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu sebeple camiler her yönü ile tarihin mükemmel tanıklarıdırlar.

Savaş ve işgal durumunda bu denli aktif kullanılan cami ve mescitlerimizin birçoğu maalesef düşman eli ile yıkılmış, talan edilmiştir. Yıkılmayıp bütün varlığı ile kıyıma direnen cami ve mescitlerimiz ise “gazi” unvanını almış ve taşıdığı deruni izler ile yaşamaya çalışmıştır.

Balkanların fethi sonrası o bölgenin Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlayan ve oraya Türk-İslam mührü olarak inşa edilen cami ve mescitlerimiz, Balkan topraklarında meydana gelen birçok çete baskını ve eşkıya faaliyeti ile savaşlar neticesinde yıkılmış ve tahrip olmuştur. Tarihî eserlerimize yapılan bu pervasızca saldırı tamamen o topraklarda Türk ve Müslüman varlığına dair yaşayan ne varsa ortadan kaldırmaya ve katletmeye yönelik gayriinsani düşüncelerin ürünü olmuştur.

Nitekim Edirne’de Osmanlı-Rus savaşı süresince birçok camii tahrip edilmiş, özellikle Yıldırım Bayezid Cami Ruslar tarafından erzak deposu olarak kullanılmıştır. Keza Şahmelek Camii’nin minaresi Bakan savaşlarında yıkılmış ve yeniden yaptırılmıştır.

Balkan topraklarının Osmanlı’dan ayrılması sonrasında bu topraklar üzerinde Müslüman halka ait ne varsa ortadan kaldırılarak o topraklar üzerinde yüzyıllarca inşa ettiğimiz medeniyet unsurları, Türk ve Müslüman ruhu silinerek yok sayılmıştır. Atina’nın merkezinde bulunan Mustafa Voyvoda Cami, el sanatları müzesine dönüştürülmüştür. Girit Adası’nda bulunan Hünkâr Cami kiliseye çevrilmiş ve adı Aziz Nikola Kilisesi olarak değiştirilmiştir. Yunanlılar tarafından işgal edilmeden önce Müslümanlar tarafından inşa edilmiş olan 76 cami ve mescit, 9 medrese, 35 okul, 11 tekke, 5 imaret, 27 han, 28 hamam ve diğer sanat eserleri dâhil 89 abideye sahip bulunan Girit’te bu eserlerden bugün sadece birkaç tanesi ayakta kalmıştır. Rodos Adası’nda da mevcut bulunan camii pastaneye çevrilmiş, birçok cami ve mescit harap hâlde kaderine terk edilmiştir.

Enderun Camii konser salonuna çevrilmiş, Kadı Camii kilise olarak hizmet vermektedir. İfade ettiklerimiz dışında Balkan coğrafyasının muhtelif yerlerinde de yüzlerce Türk-İslam eserleri yıkılmış ve tahrip edilmiş, sağlam olanların ise uygunsuz işler için kullanılması amaçlanmıştır.

Anadolu’ya geldiğimizde ise durum Balkanlardan çok da farklı gözükmemektedir. Bilhassa Milli Mücadele döneminde Yunan işgali süresince Batı Anadolu’da bulunan birçok cami ve mescidimiz yıkılmış ve harap edilmiştir. Yunanlılar, girdikleri her yerde büyük bir tahribat yapmışlar, sadece halka zarar vermekle kalmamış, köyleri ve maddi yapıları yakıp yıkmışlardır. Özellikle Bilecik’te 1956 ev, 331 dükkân, 18 han, hükümet konağı, bütün fabrikalar, camiler ve türbeler tamamen yanmıştır.

Bilecik dışında, İzmir, Kütahya, Balıkesir, Eskişehir, Bursa gibi muhtelif şehirlerimizde de bulunan birçok Türk-İslam eseri özellikle de cami ve mescitler yıkılmış ve tahrip edilmiştir. Günümüze ulaşanlar ise hâlen o facia döneminin izlerini taşımaktadır.

Cami ve mescitlerimizin dışında özellikle toplumumuzun manevi önderleri olarak adlandırabileceğimiz kişilere ait türbe ve mezarlar da yakılmış, yıkılmıştır. Özellikle medeniyetimizi inşa eden, tarihimize şan ve şeref veren şeyh, gazi, alp ve daha birçok değerli ecdadımızın kabirleri tahrip edilmiştir.

Tarihe 6 ve 7 Eylül olayları olarak da geçen Rumlar ve Müslümanlar arasında yaşanan hazin olaylar süresince de Müslümanlara ait birçok tarihî eser özellikle de camiler tahrip edilmiştir. Nitekim Kıbrıs’ın fethinin sembolü olan Bayraktar Camii 1962-1963 yılları arasında tahrip edilmiş ve minaresi yıktırılmıştır. Kıbrıs’ın fethinde ilk bayrağı sura diken ecdadımız Bayraktar’ın sandukası ile bir de sancak bulunan türbesi bomba konularak tahrip edilmiştir.

Tüm bu yaşananlardan yaklaşık 80 yıl sonra gayriinsani bu zihniyet tekrar hortlamış, özellikle Bosna Savaşı’nda Müslümanlara ait birçok kutsal mekân tahrip edilmiş, top atışları ile vurulmuş ve yıkılmıştır. Nitekim aradan 20 yılı aşkın bir süre geçmiş olmasına rağmen savaşın izleri Saraybosna’da hâlen yaşamaktadır.

Bosna Hersek’in Banja Luka şehrindeki Ferhadiye Camii’nin Sırp güçlerince 7 Mayıs 1993’te yıkılmasının ardından başta bu cami olmak üzere savaş boyunca Sırp ve Hırvat güçlerince yıkılan yüzlerce cami, mescit, Kur’an kursu, tekke, türbe ve farklı vakıf eserleriyle ilgili kamuoyunun bilgilendirilmesi amacı ile “Camiler Günü” adında her yıl anma töreni düzenlenmektedir. Özellikle bu günde düzenlenen programlar ile birlikte savaş yıllarında yıkılan camiler ve savaşın acıları anılıyor, tahrip edilen ve hâlen daha tadilat edilmemiş yapıların inşası için destek toplanıyor.

Aynı zihniyetin son temsilcileri bugün Irak’ta, Suriye’de, Afganistan’da ve İslam ümmetinin yaşadığı ve ihya ettiği her yerde maddi ve manevi bütün yapılarımıza zarar vermektedir. Özellikle Irak, Suriye ve Filistin’de Hulefa-i Raşidin, Emeviler, Abbasiler, Memlükler ve son olarak da Selçuklu ve Osmanlılar tarafından inşa edilen birçok yapıyı tahrip etmiş, yıkmışlardır.

Yaşanan tüm bu zulümlere karşı direnen ve tahrip olan birçok tarihî eserimiz uhdesine gazi unvanını alarak, zalimlere ve tarihe meydan okuyarak yaşamını sürdürmekte ve tarihin ibret vesikaları olarak durmaktadır.