KİTAP TANITIMI

Hz. Peygamber döneminde çalışma hayatı ve meslekler
Arş. Gör. Ayşe Betül Oruç
Konya Necmettin Erbakan Üniv. İlahiyat Fak.

Hz. Peygamber dönemi, İslam tarihi araştırmalarında en önemli zaman dilimini oluşturmaktadır. Bu nedenle söz konusu dönem siyasi, askerî, toplumsal ve iktisadi alanda pek çok araştırmacıya ilham kaynağı olmuştur. Asr-ı saadet olarak bilinen bu dönemle ilgili yapılan önemli çalışmalardan biri de Elnure Azizova tarafından kaleme alınan, “Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler” (İSAM yay. 2011, 502 s.) adlı eserdir.

Yazar, sosyal hayatın bir parçası olan çalışma hayatı ve meslekleri konu edinen bu kitabında öncelikle ele aldığı mesleğin önemini ortaya koyan giriş mahiyetinde bilgiler vermiştir. Ayrıca müellif Cahiliye Döneminde bu mesleklerin durumunu, mesleği icra eden önemli şahsiyetleri, İslam’ın bu mesleğe bakışını ve onunla ilgili dinî hükmünü beyan etmiştir. Ardından bu mesleği icra eden sahabilerin isimlerini, kullandıkları aletleri, bahsi geçen mesleğin icra edildiği bölgeleri ayrı ayrı zikretmiştir.

Eser giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş kısmında araştırmada kullanılan kaynaklar bir tasnifle verilerek çalışmanın kapsamlı bir araştırmanın ürünü olduğu gözler önüne serilmektedir. Daha sonra çalışma konusu, tarihsel bir zemine oturtularak ‘çalışma’nın insan fıtratının vazgeçilmezi olduğu vurgulanmakta; İslam’ın ‘çalışma’ya bakışı ortaya konulmaktadır.

Müellif kitapta, Hz. Peygamber döneminde icra edilen meslekleri iki bölüm altında, on alt başlıkta incelemiştir. Bölümlerin tasnifinde meslekler, meta ve hizmet üreten olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
“Meta Üreten Meslekler” başlıklı birinci bölümde ilk madde olarak insanların beslenme, giyinme, ulaşım, taşıma gibi pek çok ihtiyacını karşılayan hayvancılık ele alınmıştır. Yetiştirilen hayvan çeşitleri ve hayvanların vergilendirilmesi konuları üzerinde durulmuştur.

İkinci sırada ele alınan konu ise tarımdır. Bu kısımda dönemin zirai merkezleri belirtildikten sonra ziraatçı sahabeler ve onların ürettikleri sebze, meyve, hububat ve pamuk çeşitlerinden bahsedilmiş; sirke üretimi konusunda cahiliye döneminde cari uygulama ile İslam’ın şarapçılık ile sirke üretimini birbirinden ayırma yöntemi tarihî seyir itibarıyla ortaya konulmuştur.
Üçüncü olarak giyim kuşamla ilgili meslekler hakkında bilgi verilmiştir. Bu başlık altında eğricilik, dokumacılık, terzilik, boyacılık konuları işlenmiş; ilgili mesleklerin Cahiliye Döneminden asr-ı saadete kadar geçirdiği değişim ortaya konulmuştur. Örneğin erkeklerin ipekli kıyafet giymelerinin yasaklanması bu kısımda ele alınmıştır. Yine, Cahiliye’de hor görülen mesleklerden terzilik, Hz. Peygamber tarafından bunun bir peygamber mesleği olduğu belirtilerek teşvik edilmiştir. Dördüncü kısımda inşaatla ilgili meslekler ele alınmış. Birinci bölümde ele alınan son konu ise madencilikle ilgili mesleklerdir.

“Hizmet Üreten Meslekler” başlığındaki ikinci bölümde öncelikle ulaşım ve taşımacılıkla ilgili meslekler ele alınmıştır. Geniş çöllere sahip Arap Yarımadasında dönemin yaygın ulaşım ve taşıma yöntemi kervancılıktı. Müellif burada kervancılık için kaçınılmaz meslek grupları olan kervanı oluşturanların can ve mal güvenliğini sağlayan muhafızlık; uçsuz bucaksız çöllerde kervana yol gösteren kılavuzluk ve kervandakilere coşku veren hâdîlik hakkında bilgi vermiş; kılavuzlukta Duaymîs’in darb-ı mesele konu olan ününden; hâdîlikte Enşece ve Berâ’nın şöhretinden bahsetmiştir. Ayrıca Hz. Peygamber döneminde Kureyş kervanlarını ele geçirmek için düzenlenen askeri operasyonlar bir tablo hâlinde verilmiştir. Burada kervanların sahip olduğu mali güç dikkat çekmektedir. İkinci sırada ticaret konusuna yer veren yazar, asr-ı saadette ithalat ve ihracatla iştigal eden sahabileri işlerini sürdürdükleri merkezlerle birlikte aktarmaktadır. Devamında yer verilen İslam’ın yasakladığı cahiliye dönemi alışveriş şekilleri hakkında bilgi veren tablo ise konuyla ilgili fıkhi hükümleri derli toplu bir biçimde sunması bakımından dikkat çekicidir. Üçüncü kısımda sağlıkla ilgili meslekler ele alınmıştır. Bu kısımda tabiplik, hemşirelik, ebelik, sütanneliği, hacamatçılık, sünnetçilik ve baytarlık konuları işlenmiş; ilgili mesleklerde öne çıkan isimler ve yaygın metotları açıklanmıştır. Söz konusu bölümde dikkat çeken önemli bir konu da tezyinle ilgili mesleklerdir. Kuaförlük, dövmecilik, berberlik ve attarlık gibi farklı mesleklerin de bu dönemde icra edildiği belirtilmektedir. Son olarak eğlence hayatıyla ilgili mesleklerden bahsedilerek müzisyenlik, şairlik ve oyunculuk hakkında bilgi verilmiştir.


Ele aldığımız bu eserde yazar, cahiliye döneminde çalışma hayatına karşı koşullanmış; kimi meslekleri küçümseyerek bunları kölelere bırakan toplumun İslam ile birlikte el emeğine saygı gösteren; hür köle, genç yaşlı ayırmadan herkesin dünya ve ahiret hayatı için dengeli bir çalışma disiplinine girdiğini ortaya koymaktadır. Bu açıdan eser, çalışma hayatı konusunda cahiliye ile İslam toplumunun ayırt edilmesi bakımından büyük bir önemi haizdir.