SORUN SÖYLEYELİM

Hazırlayan: Doç. Dr. İsmail Karagöz
DİB Din işleri Yüksek Kurulu Üyesi

Vaktinde Kılınamayan Namazlar Kaza Edilir mi?
Namaz ibadeti, Müslümanın îmandan sonra en başta gelen görevidir. Müslüman, günde beş vakit namazı belirlenen zamanlarda kılmak zorundadır. Hiçbir şey Müslümanı namaz kılmaktan alıkoymaz (Nûr,37), koymamalıdır. Çünkü namaz, Allah’ın kesin emridir, namazlarını kasten kılmayan kimse Allah ve peygambere isyan etmiş, büyük günaha girmiş olur. Bir müslüman namazını ancak unuttuğu veya uyuya kaldığı veya iradesi dışında vuku bulan nedenlerle veya savaş durumu gibi çok yoğun meşgalesi olduğu için vaktinde kılamamış olabilir.
Namazını unutarak vaktinde kılamayan kimse hatırlayınca kaza eder. " Unuttuğun zaman Rabb’ini an ..." anlamındaki âyet (Kehf, 24) buna işaret etmektedir. Bu kimse unutması sebebiyle namazını vaktinde kılamadığı için günahkâr olmaz (Buhârî, Mevâkît, 37. Müslim, Mesâcid, 309. Ebû Dâvûd, Salat, 11).
Uyuyakaldığı için namazını vaktinde kılamayan kimse en kısa zamanda bu namazını kaza eder. Peygamberimiz (a.s.), "Kim namazı unutursa veya uyuyup kalırsa hatırlayınca onu kılsın" buyurmuş ve "beni anmak için namaz" âyetini delil (Taha, 20/14) getirmiştir (Buhârî, Mevâkîtü’s-Salati, No: 562; Müslim, Mesacid ve Mevadi’u’s- Salat, N. 680-684). Hayber Fethinden dönerken, bir yerde konakladıklarında uyuya kalmışlar ve vaktinde kılamadıkları sabah namazını güneş doğduktan sonra kaza etmişlerdir (Müslim, Mesacid ve Mevadi’u’s-Salat, N. 680).
Peygamberimiz ve ashabı Hendek savaşı sırasında harbin şiddetlenmesi nedeniyle ikindi namazını kılamamışlar; bunun üzerine "Müşrikler bizi ikindi namazından alıkoydular. Allâh onların evlerini ve kabirlerini ateşle doldursun" diye müşrikler aleyhine dua etmişlerdir. Savaş nedeniyle vaktinde kılamadığı ikindi namazını akşam ile yatsı arasında kaza etmişlerdir (Müslim, Mesacid ve Mevadi’u’s-Salat, N. 627).
İradesi dışında oluşan sebeplerle ve istemeyerek vaktinde kılamadığı namazlarını müslüman en kısa zamanda kıza eder. Bilerek namazı terk etmediği için vaktinde kılamadığından dolayı günahkâr da olmaz.
Unutma ve uyuya kalma gibi bir mazeret olmaksızın kasten terk edilen namazların kazası ile ilgili herhangi bir peygamber sözü ve uygulaması yoktur. Çünkü Peygamberimiz ve ashabı namazlarını hiç terk etmemişler ve hep vaktinde kılmışlardır. İslam bilginlerinin çoğunluğu mazeretsiz olarak namazlarını vaktinde kılamayan kimselerin namazlarını kaza etmeleri gerektiğini mazeretleri sebebiyle namazlarını vaktinde kılamayanların durumuna kıyaslamışlardır. Peygamberimizin bir mazerete binaen vaktinde kılınamayan namazları kaza etmesi ve bu yönde tavsiyede bulunması mazeretsiz olarak terk edilen namazların kaza edilebileceğinin de göstergesidir. Dört mezhebin müçtehitleri de edası farz olan namazların mazeretsiz terk edilmiş de olsa kazasının da farz olduğu görüşündedirler (Aynî, Umdetü’l- Kârî, II, 602. İst. 1308). Bu görüşte olan âlimler; Tevbe, 67, Haşr 19 âyetlerini esas alarak "nisyân" kelimesinin kasten terk etmeyi de içerdiğini namazı edası ile ilgili emrin kazası için de bir emir sayılacağım söylemektedirler (Aynî, II, 608).

Kaza mazlarında Ezan ve Kamet Gerekir mi?
Ezan okumak ve namazların farzlarından önce kamet getirmek, vaktin değil namazın sünnetidir. Bu itibarla kaza namazı kılarken de ezan okunur ve kamet getirilir. Ezan okunmadan ve kamet getirilmeden kılınan namaz geçerlidir ancak sünnet terk edildiği için ezan ve kamet sevabından mahrum kalınmış ve kötü bir davranışta (isâette) bulunulmuş olur.
Birden fazla kaza namazı kılacak kimse, her bir namaz için ayrı ayrı ezan okuyup kamet getirmesi daha faziletli ise de, başta bir kere ezan okuyup, her bir kaza namazı için ayrı kamet getirmesi de yeterli olur.
Hangi Vakitlerde Kaza ve Nafile Namaz Kılınamaz?
İster farz, vacip ve sünnet, ister edâ veya kaza olsun hiçbir namazın kılınamayacağı vakitler şunlardır:
a) Güneşin doğmaya başlamasından itibaren yaklaşık 40 dakikalık süre içinde,
b) Öğle vakti girmesine yaklaşık 10 dakika kalmasından itibaren öğle vakti girinceye kadar olan süre içinde.
c) Güneşin batmasına 40 dakika kalmasından itibaren akşam namazı vakti girinceye kadar olan süre içinde.
İkindi namazını kılmamış olan kimse güneş batıncaya kadar o günün ikindi namazının farzını kılınabilir. Ancak mazeretsiz olarak ikindi namazını bu vakte kadar geciktirmek mekruhtur.
51
Hangi Vakitlerde Nafile Namaz Kılınamaz?
Nafile namazların kılınamayacağı vakitler şunlardır:
1. Sabah namazının vakti/imsak girdikten sonra güneş doğuncaya kadar olan sürede. Bu süre içinde sadece sabah namazının sünneti kılınabilir.
2. ikindi namazını kıldıktan sonra güneş ba- tıncaya kadar olan sürede.
3. Seferî iken veya ihtiyaç ve zarûret halinde öğle ile ikindi, akşam ile yatsı namazlarının birleştirilerek kılınması halinde iki farz namaz arasında.
4. Farz namazının vaktinin daralması durumunda.
Kaza Namazı Borcu Olan Nafile Namaz Kılabilir mi?
Vaktinde kılınamamış namazları kaza etmek, nafile namaz kılmaktan daha önemli ve önceliklidir. Ancak "sünnet-i revâtibe" denilen beş vakit farz namazın öncesinde ve sonrasında kılınan müekket sünnetler Peygamberimiz tarafından devamlı kılınmış nadiren terk edilmiştir. Peygamberimiz bir hadislerinde, "Kulun kıyamet günü ilk hesaba çekileceği konu, farz namazlardır. Eğer bu tamamsa işi kolaylaşmıştır. Aksi halde, "bakın bakalım, kulumun nafile namazı var mı?" denir. Nafile namazları ile farz namazların eksikleri tamamlanır.." buyurmuştur (Tirmzî, Salât, 188; İbn Mâce, İkame, 202). Bu itibarla müslüman farzların öncesinde ve sonrasında kılınan müekket sünnetleri Peygamberimizin sünnetine uyarak kılmalı, vaktinde kılamadığı namazları da en kısa zamanda kaza etmelidir. Müslüman isterse ikindi ve yatsı namazlarından önce kılınan gayr-i müekket sünnetlerin yerine kaza namazı kılabilir. İmam Şâfiî, üzerinde kaza namazı borcu olanların kaza namazlarını tamamlamadıkça sünnet ve nafile namaz kılarak kaza namazlarını geciktirmelerini uygun görmemiştir. Hanefi bilginler
5. Farza durulmak üzere kamet getirilirken. Bu durumda sabah namazının sünneti yetiştirilebilirse kılınabilir.
6. Cuma günü imam-hatibin minbere çıkmasından sonra. Cuma namazının sünneti de kılınmaz. Farzdan sonra kaza edilebilir.
7. Bayram nazı kılındıktan sonra camide.
8. Abdesti sıkışık iken.
9. Arzu ettiği bir yemek hazır iken.
10. Akşam namazının farzından önce. Şâfi- îlere göre akşam namazının farzından önce iki rekat nafile kılınabilir, kılınması müstehaptır. üzerinde kaza namazı borcu olanların her türlü nafile ve sünnet namazı kılabilecekleri görüşündedir (bk. İrfan Yücel, Kaza Namazı Konusundaki Tereddütlerle İlgili Bir Açıklama, Diyanet ilmi Dergi, C. 27. S. 3.)
Bir Namaz Hem Kaza Hem Sünnet Niyeti ile Kılınabilir mi?
Niyet namazın farzlarından biridir. Kişinin hangi vaktin namazını kıldığını, kıldığı namazın farz mı, vacip mi veya nafile mi olduğunu, müstakil mi yoksa imama uyarak mı kıldığını bilmesi ve niyetinde belirlemesi gerekir. Bu itibarla iki niyetle bir namaz kılınamaz.
Sünnet Namazlar Kaza Edilir mi?
Sabah namazı vaktinde kılınamamış ise öğle vakti önce kerahet vaktine kadar farzı ile birlikte sünneti de kaza edilir. Öğle namazı vakti girdikten sonra artık sünnet kaza edilmez sadece farz kaza edilir. Cuma ve öğle namazının ilk dört rekatlı sünneti farzdan önce kılınamamış ise farzdan sonra kaza edilebilir.