ARŞİV

ŞER’İYYE SİCİLLERİ ARŞİVİ

Hazırlayan:

Nuri YEPREM

Şer’iyye Sicilleri Arşivi Uzmanı

Diyanet işleri Başkanlığı Merkez Teşkilâtına bağlı “Şer’iy­ye Sicilleri Arşivi” İstanbul’da olup, Süleymaniye ’de İstanbul Müftülüğü giriş kapısının sağ ta­rafındaki sarı boyalı kârgir bina­da bulunmaktadır. Gerek bu bina, gerek içinde bulunan, dünyanın en kıymetli hazînelerinden biri olan bu arşiv hakkında şimdiye kadar hiçbir yazı yazılmamış ol­duğundan, bunun hakkında pek az kimsenin malûmatı olduğu mu­hakkaktır.

Kanunî Sultan Süleyman dev­rinden, Cumhuriyet devrinde Şer’iyye Mahkemelerinin ilgasına ka­dar geçen zamana ait İstanbul’da bulunan ve bu arada bazıları lâğ­vedilmiş 27 Şer’iyye Mahkemesi­nin 10.000’e yakını sicil defterinde, yalnız şahıs dâvaları kayıtlı olma­yıp, vakfiyyeler, i’lâmlar, ferman­lar, hüccetler, verâset i’lâmları, evkaf muhâsebeleri, iktisâdı hükümler, esnaf teşekküllerine ait hükümler, zarurî ihtiyaç maddele­rine âit narhlar ve daha pek çok umûmî ve husûsî hükümler bu­lunmaktadır.

İlk zamanlarda dâvalar, kadı­ların evlerinde görüldüğü için, defterler cepte taşınacak büyük­lükte (10x30 cm.) olarak yapıl­mış, sonraları muhakemeler resmî binalarda görüldüğü zaman, def­terler de büyütülmüş ve (30x60 cm.’ye) kadar çıkarılmıştır.

îşte bu sicillerin mühim bir kısmı zaman zaman İstanbul’da vukua gelen büyük yangınlarda yanarak, bir kısmı da başka se­beplerle mahv ve harab olmuştur. Bunun önüne geçmek ve bu kıy­metli tarihî eserleri kurtarmak gayesiyle Sultan ikinci Abdülhamid, yukarıda bahsettiğimiz üç büyük salonu ihtiva eden binayı ve büyük kapıyı ikinci bânî olarak yaptırıp içindeki dolapları da Yıl­dız Sarayında kendisi hususî ma­rangoz atelyesinde yapıp, yerleri­ne monte ettirmiş ve bütün geç­miş senelerin sicillerini bir araya toplayarak bu binaya yerleştir­miştir. Binanın bütün pencereleri dıştan demir parmaklıklı olup içe­riden de demir kepenklidir. Üç uzmanın vazife gördüğü birinci salonda sırasiyle:

1 — İstanbul Kadılığı, 1021­1342 Hicri senelerine âit 334 adet,

2 — İstanbul Bâb Mahkeme­si, 1076-1327 senelerine âit 544 adet,

3 — Kasımpaşa Mahkemesi, 1004-1342 senelerine âit 179 adet,

4 — Evkâf-ı Hümâyûn Mü­fettişliği, 888-1342 senelerine âit 801 olmak üzere, cem’an 1858 si­cil defteri vardır.

İkinci salonda:

1 — Kısmet-i Askeriye Mah­kemesi, 1000-1342 Hicrî senelerine âit 2142 adet,

2 — Üsküdar Mahkemesi, 919-1342 senelerine âit 801 adet,

3 — Ahî Çelebi Mahkemesi, 1063-1327 senelerine âit 661 adet,

4 — Davutpaşa Mahkemesi, 1196-1342 senelerine âit 192 adet,

5 — Bakırköy Mahkemesi, 1302-1341 senelerine âit 16 adet,

6 — Kartal Mahkemesi, 1129­1342 senelerine âit 40 adet,

7 — Adalar Mahkemesi, 1178-1262 senelerine âit 8 adet,

8 — Beykoz Mahkemesi, 1328-1342 senelerine âit 3 adet; bunlardan başka (Bilâd-ı Metru­ke Mahâkimi) adı altında ve 1247-1295 senelerine âit 36 adet —ki, cem’an— 3899 sicil defteri bulunmaktadır.

Üçüncü salonda ise:

1 — Galata Kadılığı, 900-1342 Hicrî senelerine âit 1040 adet,

2 — Havâss-ı Refîa (Eyüp) Kadılığı, 978-1342 senelerine âit 629 adet,

3 — Mülgâ Balat Mahkeme­si, 964-1254 senelerine âit 155 adet,

4 — Mülgâ Beledî Kassamlığı, 1066-1303 senelerine âit 155 adet,

5 — Yeniköy Mahkemesi, 959-1333 senelerine âit 174 adet,

6 — Mülgâ Hasköy Mahke­mesi, 955-1254 senelerine âit 40 adet,

7 — Mülgâ İstanbul Evkaf Muhâsipliği, 1043-1255 senelerine âit 129 adet,

8 — Rumeli Şerlatçilİği ve Rumeli Sadâreti, 953-1332 senele­rine âit 644 adet,

9 — Mahfil-i Şer’iyyât, 1271­1327 senelerine âit 108 adet,

10 — Tophâne Mahkemesi, 960-1327 senelerine âit 275 adet,

11 — Beşiktaş Mahkemesi, 960-1327 senelerine âit 231 adet,

12 — Anadolu Sadâreti, 1247­1341 senelerine âit 177 adet,

13 — Maliye Beytül-mâl Kassamlığı, 1254-1327 senelerine âit 106 adet,

14 — Mahmutpaşa Mahkeme­si, 1242-1341 senelerine âit 246 adet sicil defteri bulunmakla, bu kısmın mevcûdu 4109 rakamına evvelki yekûnları da ilâve edersek, umûm mevcûdun 9866 olduğu an­laşılır.

Buraya kadar verdiğimiz îzâhattan sonra, ileride yukarıdan itibâren sıraladığımız mahkeme­lerde cereyân eden dâvâlardan, yapılan vakıflar ve vakfiyyelerden ve daha başka mühim hâdise­lerden seçtiğimiz kısımların asıllarını neşretmeye çalışacağız.

I — Hıristiyanlık Propagandası Yapar Mahiyetteki Broşürler

II — Allah Hak Olsun Adlı Kitap