Hacı Bektaş-ı Veli’nin “Makâlât” ında
Kullandığı Bazı Ayet ve Hadisler

Bahattin akbaş

Hoca Ahmed Yesevî ocağından, Horasan Erenleri çizgisinden gelen Hacı Bektaş-ı Veli’nin "Makâlât" adlı eseri bugün elimizde bulunan en tanınmış ve en önemli eseridir."1Aslı Arapça olan eser Esad Coşan tarafından eksik bir nüshası da bulunmak suretiyle edisyon kritikli tercümesi ile birlikte yayınlanmıştır.2
Hacı Bektaş-ı Veli’nin bu eseri dil, edebiyat ve kültür tarihimiz bakımından son derece önemlidir.’31 Eserde zikredilen bazı ayet ve hadisleri hatırlatarak eserin dayandığı temelleri ve alt yapısı hakkında okuyucuya fikir vermeye çalışacağız. Hacı Bektaş-ı Veli sözkonusu eserinde birçok ayet-i kerime ve bunun yanında az da olsa hadis zikretmiştir. Biz bunlardan bazılarına -verilen babları- na göre- yer vermeye çalışacağız.
1. BAB (S. 3-4)
Yaş veya kuru her şey apaşikâr bir kitap içindedir" (Enam, 59)
"Bunu (Kur’an’a nezire yazmayı) yapa- mazsanız-ki elbette yapamayacaksınız- yakıtı insan ve taş olan cehennem ateşinden sakının. Çünkü o ateş kafirler için hazırlanmıştır." (Bakara, 24)
Hikayeler (s. 5-13)
"İçki kumar, putlar ve fal okları şeytanın işleri cümlesinden olan pisliklerdir, onlardan kaçının ki, felaha eresiniz" (Ma-
ide, 90)
“Dünya derin bir denizdir, insanların birçoğu onun içinde boğulmuşlardır."
(Eserde hadis olarak ifade edildiği şekli ile belli başlı hadis kaynaklarında bulamadık.)
"Sizi ondan (topraktan) yarattık, yine sizi oraya döndüreceğiz ve bir kez daha sizi ondan çıkaracağız." (Taha, 55)
"Biz ona sizden daha yakınız, ama göremezsiniz." (Vakıa, 85)
"Ve biz ona şah damarından daha yakınız." (Kaf, 16)
2. BAB (S. 14-18)
"Şüphesiz ki, bir zorluğun yanında bir kolaylık vardır." (İnşirah, 5-6)
"Ben dahi bir gün tok iki gün aç dururum." ( et- Tirmîzî, Sahih, Zühd, 35-, Ahmed b. Hanbel, Müsned, V/254)
3. BAB (S. 19-22)
"Namazı kılın ve zekatı verin.” (Bakara, 43)
"Allah için Kabe’yi haccetmek, oraya gitmeye gücü yeten insanlar üzerine farzdır." (Âl-i İmran, 97)
“Şefkat imandandır." (hadis kaynaklarında bulanamadı)
“İçinizden insanları hayra çağıran, iyiliği emreden, kötülükten alıkoyan bir topluluk bulunsun." (Âl-i İmran, 104) 44
"Makâlât"ındcı ve Hadisler
4. BAB (S, 23-28)
"Hep birlikte Allah’ın ipine (İslam’a) sımsıkı sarılın" (Âl-i İmran, 103)
“Ey iman edenler! Samimi bir tevbe ile Allah’a dönün" (Tahrim, 8)
"İyiliğin karşılığı, ancak iyiliktir." (Rahman, 60)
"Ey Rabbimiz! Biz nefislerimize zulmettik. Eğer bizi mağfiret etmez ve merhamet buyurmazsan, biz hüsarana uğrayanlardan oluruz.”
(Araf, 23)
“...Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin." (Zümer, 53)
6. BAB (S. 30-34)
"(Resulüm) Sana bu mübarek Kitabı ayetlerini düşünsünler ve aklı olanlar öğüt alsınlar diye indirdik." (Sad, 29)
“Ey îman edenler! Zannın çoğundan kaçının." (Hucurat, 12)
7. BAB (S. 35-49)
"Sana ruh hakkında soru sorarlar. De ki; ruh, Rabbımın emrindedir. Size ancak az bir bilgi verilmiştir." (İsra, 85)
“Rablerinin rızasını isteyerek sabah akşam O’na yalvaranları kovma." (Enam, 52)
“O gökten su indirendir. İşte biz her çeşit bitkiyi onunla bitirdik." (Enam, 99)
8. BAB (50-57)
"İnsanlardan bazıları Allah’tan başkasını Allah’a denk tanrılar edinir de onları Allah’ı sever gibi severler. İman edenlerin Allah’a olan sevgileri ise çok daha fazladır." (Bakara, 165)
"Hatırlayın ki Rabbiniz size, eğer şükrederseniz, elbette size (nimetimi) artıracağım ve eğer nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok şiddetlidir!" diye bildirmiştir. (İbrahim, 7)
"Bir saatlik, tefekkür yetmiş senelik ibadetten hayırlıdır."
Aclunî, "Fikr Saâh" lafzıyla, meşhur mutasavvıf Serr Sekatî tarafından söylendiğini kaydettikten sonra Suyûtfnin el-Camiu’s- Sagfr’inde hadis olarak zikredildiğini söylemektedir. (Aclûni, Keşfü’l-Hafâ, 1/31)
"Onlar belki daha da sapıktırlar" (Maide, 179)
9. BAB (S. 53-83)
"İlahınız bir tek Allah’tır. O’ndan başka ilah yoktur. O rahman’dır, rahimdir." (Bakara, 163)
“Allah’ın (verdiği) rengiyle boyandık. Allah’tan daha güzel rengi kim verebilir? Biz ancak O’na kulluk ederiz" (Bakara, 138)
"O kullarının üstünde her türlü tasarrufa sahiptir." (Enam, 18)
"Allah O’ndan başka tanrı yoktur, o Hayy’dır, Kayyûm’dur..." (Bakara, 255)
"Kim izzet ve şeref istiyor idiyse, bilsin ki, izzet ve şerefin hepsi Allan’ındır." (Fa- tır, 10)
"Kabir ya cehnnet bançelerinden bir bahçe, yahut da cehennem çukurlarından bir çukurdur..." (Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, II/90)
"İnsanoğlunun içinde bir et parçası vardır ki, o et parçası iyi olur (düzelir) sa bütün bünye düzelir, o et parçası bozulursa bütün vücut (bünye) bozulur, işte o kalbdir." (Buharî, Sahih, İman, 39; Müslim, Sahih, Musakat, 107.)
"Allah nezdinde hak din İslâm’dır." (Âli İmran, 19.)
10. BAB (S. 84-96)
"Hatırla ki, Rabbın meleklere: Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım, dedi, onlar: Bizler hamdinle seni teşbih ve takdis edip dururken, yeryüzünde fesad çıkaracak, orada kan dökecek insanı mı halife kılıyorsun? dediler. Allah da onlara; sizin bilemeyeceğinizi herhalde ben bilirim, dedi." (Bakara, 30)
"Allah Adem’e bütün isimleri öğretti." (Bakara, 31)
"Görmedin mi Allah nasıl bir misal getirdi: Güzel bir sözü, kökü (yerde) sabit, dalları gökte olan güzel bir ağaca benzetti" (İbrahim, 24)
"İnsan hayrı istediği gibi (kadar) şerri de ister. İnsan pek acelecidir." (İsra, 11)
11. BAB (S. 97-111)
"Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan ve ikisinden birçok erkekler ve kadınlar üretip yayan Rabbımzdan sakının" (Nisa, 1)
"Akıl Allah’ın yeryüzündeki ölçüsüdür" (Hadis olarak bulunamadı)
"Kullarım sana, beni sorduğunda (söyle onlara): Ben çok yakınım. Bana dua ettiği vakit dua edenin dileğine karşılık veririm. O halde benim davetime uysunlar ve bana inansınlar ki, doğru yolu bulalar." (Bakara, 186)
"Rabbınız şöyle buyurdu: Bana dua edin, kabul edeyim" (Mü min, 60)
"Dünya sevgisi her hatanın başı, onu terketmek ise ibadetin esasıdır." Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ II/344); Suyutî, el-Camiu’s-Sagîr, 1/126)
"Rabbının makamından korkan ve nefsini kötü arzulardan uzaklaştıran için ise şüphesiz cennet yegâne barınaktır."
(Naziat, 40-41)
Örneklerden de görüleceği üzere Hacı Bektaş-ı Veli, dinin özünü, Allah’ı, Kur’an-ı Kerim’i, ahireti, kısaca inanç esaslarını ayeti kerimelerden istifade ederek ortaya koymaya çalışmıştır. Yine o, verilen misallerden anlaşıldığı şekliyle olgun insan, kamil mü’min haline gelebilmenin erdemi üzerinde durmuş, insanları hakka, doğruluk ve güzel ahlaka sahip olmaya davet etmiştir. Ne mutlu bu çağrıya uyanlara, ne mutlu bu erdeme erişenlere...


1- Fığlalı, Ethem Ruhi, Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, s. 159.
2- Coşan, Esad, Makâlât, Seha Neşriyat, İstanbul.
3- a.g.e., s. LIX.