Makale

M. HAMIDULLAH'IN ARDINDAN

M. HAMIDULLAH’IN ARDINDAN

Prof. Dr. Salih TUĞ

16 Muharrem 1326 Hicrî ve 19 Ocak 1908 Miladî tarihinde Hindistan’ın Haydarabâd Deccân şehrinde dünyaya geldi. Aynı şehirde Dâru’l- Ulûm medresesi’nde okudu, yüksek tahsilini buradaki Osmaniye Üniversitesi’nde tamamladı.
İslâm Devletler Umûmî Hukuku üzerinde bir Master tezi aldı ve bunun malzemelerini sağlamak üzere otuzlu yıllarda, Mekke, Medine, Sanâ, Şam, Kudüs, Kahire, İstanbul kütüphanelerinde araştırmalarda bulundu. Bu tezini tamamlamasını müteakip, aynı hukuk alanında bir doktora tezi hazırlamak üzere mezkur Osmaniye Üniversitesi, kendisini Almanya’nın Bonn şehrindeki üniversiteye gönderdi ve burada doktorasını tamamlayarak Devletler Umûmî Hukukunda 1933 yılında doktor Unvanını aldı. Aynı konularda araştırmalarım ilerletmek üzere Paris’deki tahsil ve araştırmalarına devam etti ve 1936 yılında Paris Üniversitesinde Dr. ESLETT. ünvanı alarak, ikinci doktorasını elde etti.
Bu arada Yemen (San’a) Hicaz (Mekke-Me- dine) ile Türkiye (İstanbul) ve Kuzey Afrika şehirlerinde mevcut kütüphanelerde de çalışmalar yapan üstâd, yurduna dönerek mezkur Osmaniye Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde profesör olarak 1947 senesine kadar görev yaptı.
Kendisi yurtdışında iken, 1947 senesinde Hindistan işgâl kuvvetlerinin Haydarabâd’ı işgali ve Haydarâbad Nizamlığı’na bir son vermeleri üzerine, siyasî mültecî olarak Fransa’da kaldı. Bu işgali protesto maksadıyla bir müddet Paris ve Avrupa’da yayınlar yaptı ise de, sonunda Paris’te haymatlos statüsünde olmak üzere yerleşip oturmak mecburiyetinde kaldı.
Paris’te kurulu “İlmî Araştırmalar Millî Merkezi” (CNRS) azâsı olarak burada İlmî çalışma, araştırma ve yayınlar yaptı. Eserleri, Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca dillerinde, Batı’nın muhtelif dergilerinde yer aldı ve müstakil kitaplar yayınladı. Doğu dillerinde, Arapça, Urduca, Türkçe ve Farsça yayınlanmış makale ve kitaplara sahiptir. Yayınlar yaptığı bu Batı ve Doğu dillerinden aynca üstâd Dr. Muhammed Hamidul- lah, Rusça’ya da vâkıftır.
1954 yılından başlamak üzere, 25 yıl boyunca İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi’nde faaliyete geçen İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nde mukaveleli misafir öğretim üyesi sıfatıyla dersler verdi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ile Atatürk Üniversitesi (Erzurum) ve sair Türkiye üniversitelerinde dersler ve konferanslar vermiş, Türk dilinde te’lif ve tercüme yayınlar gerçekleştirmiştir. Türkiye içinde ve dışında birçok İlmî se- yâhat yapmıştır.
Halen CNRS emekli üyesi olarak Paris’te çalışma ve araştırmalarım sürdürmekte iken, ağır bir hastalığa yakalanması üzerine önce Pennslva- nia (1998) ve sonra Jacksonville / Florida (2000) şehirlerinde yaşayan yeğenlerinin yanına yerleşmiş ve nihayet 17 Aralık Sah 2002 (13 Şevval 1423) günü Dünya hayatına gözlerini yummuş, ertesi gün aynı şehirdeki Müslüman mezarlığına defnedilmiştir. (Hedage Gidden Funeral Homes, Chapel Hills, Memorial Garden, Muslim Cemetery, Jacksonville/ FLORIDA- 32225, USA)
Allah ondan razı olsun.