Makale

KİTAP - TÜRK EDEBİYATINDA İLK MUTASAVVIFLAR

KİTAP

TÜRK EDEBİYATINDA İLK MUTASAVVIFLAR

Yazarı:
Ord. Prof. Dr. Fuad KÖPRÜLÜ
Sadeleştirme ve İlaveler DR. Orhan F.KÖPRÜLÜ

Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları No:118 ilmi Eserler No: 11 8. Baskı, Ankara 1993 Sayfa: XX+ 416 +XXVII
Diyanet Aylık Dergi’nin bu sayısı Ahmed Yesevfyi konu edinmiştir. Ahmed Yesevî anlatılırken Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü’nün "Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar" adlı eserinden bahsetmemek bir eksiklik olurdu. Çünkü, Ahmed Yesevî’yi dünya ilim çevrelerine tanıtan en önemli eser, sözünü ettiğimiz abide kitaptır. Dolayısıyla biz, Diyanet İşleri Başkanlığımız tarafından bugüne kadar birçok baskısı yapılan bu eseri, okuyucularımıza hatırlatma kabilinden, kısaca tanıtmayı uygun bulduk.
Türk Edebiyatında ilk Mutasavvıflar", büyük Türk tarihçisi, edebiyatçı, fikir ve siyaset adamı Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü’nün ilk büyük eseridir. Bu şaheserinde müellif, Ahmed Yesevî ile Yunus Emre’yi örnek şekilde incelemiştir. 1918’de yayınlanmasıyla bu eser Prof. Köprülüyü uluslararası şöhrete kavuşturmuştur. Müellif bu eseriyle Türklerdeki halk tasavvuf edebiyatının nasıl başladığını ve hangi etkilerle geliştiğini İlmî metodlarla, detaylı bir şekilde ortaya koyarken Batı ilim çevrelerinin dikkatini çekmiştir. Eser, o tarihte, Fransa, Almanya, Macaristan ve Rusya gibi ülkelerde akisler uyandırmıştır.
Fuad Köprülü İlk Mutasavvıfları 28 yaşında ve bir buçuk yılda yazdı; bir seneden fazla da tashihleriyle meşgul oldu. Eserini hazırlarken İstanbul ve Avrupa kütüphanelerinden istifade ederek Doğu ve Batı dillerinde basma ve yazma çok sayıda kaynaktan faydalanmıştır. Elde ettiği zengin malzemeyi en sağlam İlmî metodlarla terkip ve takdim edebilme başarısını göstermiştir. Araştırma ve yazma safhalarında, Batı dünyasının, akademik çalışmalarda dayandığı İlmî metodları takip ederken, Türk edebiyatı tarihinin millî bünyesine has İlmî usulleri de ihmal etmemiştir. Öte yandan, o, bütün araştırmalarında millî bir gaye takip etmiştir. Bu eserinde bir taraftan Türk tasavvuf edebiyatının doğuş ve gelişmesiyle ilgili, İlmî metodlara dayalı doyurucu malumat verirken diğer taraftan da eski Türk edebiyatının bu konu ile ilgili bütün temel ve yan meselelerini ortaya koymuştur. Müellif bu meseleleri mümkün olduğu kadar tetkik ve tahkike dayalı, geniş bir şekilde ele almıştır. Sonuçta, sahasında Doğulu ve Batılı araştırmacıların hararetle müracaat edebildikleri kaynak bir eser vücuda gelmiştir.
İlk Mutasavvıfların birinci kısmı Ahmed Yesevî’ye, ikinci kısmı Yunus Emre’ye ayrılmıştır. Zira Köprülü, Anadolu’daki Türk edebiyatının diğer bölgelerdeki Türklerin edebiyatından ayrı tutulamayacağı, aksine, Türk edebiyatının tarihini meydana getirmenin ancak onu bir bütün olarak gözönünde tutmakla mümkün olacağı kanaatindedir (s.3). Bu tezi çerçevesinde, Ahmed Yesevî ve Yunus Emre’yi birbirinin devamı olarak incelemiştir. Bu iki Türk mutasavvıf hakkında bilgi verirken, XII. yüzyıldan başlayarak son zamanlara kadar, tasavvuf edebiyatı çerçevesinde dil, edebiyat, tarih ve sosyal konularla ilgili malumat da sunulmaktadır. Bu konularda sadece bilgi verilmekle de kalınma- yıp, henüz aydınlığa kavuşturulmamış, araştırılması gerekli İlmî meşelere de dikkat çekilmiştir, "işte bu sebeplerden dolayı, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, mevzu bakımından çok şumul- lü, İhtiva ettiği zengin malzeme en sağlam İlmî metodlarla ve ustalıkla terkibedilmiş, rehber vazifesini gören bir eserdir." (F.A. Tansel’in "ÖN SÖZ’ünden, s. XV}
Bu tanıtma yazımızda, eserin birinci kısmı olan "Ahmed Yesevî ve Tesirle- ri“ni ana başlıklarıyla takdim etmek istiyoruz. Müellifin "BAŞLANGIÇ" yazısından sonra, I. bölümde Ahmed Yesevî’ye Kadar Türk Edebiyatı (bss. 11-26); II. bölümde Ahmed Yesevî’nin Menkabevî Hayatı (ss. 27-59); III. bölümde Ahmed Yesevî’nin Tarihî Hayatı (ss. 61-86); IV. bölümde Ahmed Yesevî’nin Halifeleri ve Tarikatı (ss. 87-118); V. bölümde Ahmed Yesevî’nin Eseri (Divan-ı Hikmet) (ss. 119-161) ve VI. bölümde de Ahmed Yesevî, Te’sirleri ve Takipçileri (ss. 163180) ele alınmıştır. Eserin ikinci kışımı ise, yukarıda işaret edildiği gibi, Yunus Emre’yeayrılmıştır.
Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıfların ilk baskısı 1918’de yapılmıştır. İkinci baskısı, müellifin gözetiminde, Fevziye A. Tansel’in tashihleriyle 1966’da Diyanet işleri Başkanlığımızca gerçekleştirildi. Dr. Orhan F. Köprülü’nün sadeleştirme ve ilaveleriyle üçüncü baskısı 1976’da yine Başkanlığımızca yapıldı. Müteakip baskılarda bu 3. baskı esas alınmış ve defalarca baskısı gerçekleştirilmiştir. Nihayet "Ahmed Yesevî Yılı" münasebetiyle yapılan kültürel faaliyetler çerçevesinde 8. baskısı Başkanlığımız tarafından bu yıl milletimizin istifadesine sunulmuştur.
Mehmet Bulut