Helal Kazanç
Dr. Dursun Aygün İrşat Hizmetleri Daire Başkanı

I. Plan
a) Helal kazancın tanımı ve önemi.
b) Çalışmanın önemi.
c) Helal kazanç yolları ve kazancı helal kılacak unsurlar.
d) Haram kazanç yolları ve kazancı haram kılacak unsurlar.
e) Helal kazancın toplum ve fert açısından faydaları.
II. İşleniş
Vaazın giriş bölümünde helal kazancın tanımı yapılır. İslam’ın helal kazanca ve çalışmaya verdiği önem üzerinde durulur. Gelişme bölümünde ayet, hadis, menkıbe, hikmetli söz ve şiirlerden yararlanarak İslam’ın belirlediği helal ve haram kazanç yolları ile kazancı helal veya haram kılacak unsurlar anlatılır. Günümüzde helal kazanç konusunda yaşanan duyarsızlıklara değinilir. Helal kazancın fert ve toplum açısından faydaları açıklanır. Sonuç bölümünde ise konu kısaca özetlenir. Helal kazanç hususunda hassasiyet göstermenin önemi ve gerekliliği ile bu konudaki duyarsızlığın olumsuz sonuçları vurgulanarak vaaz tamamlanır.
III. Özet sunum
Helal, dinen yapılması veya yenilip içilmesi yasaklanmayan, serbest bırakılan şey, helal kazanç ise İslam’ın belirlediği ölçüler çerçevesinde elde edilen gelir demektir.
Yüce dinimiz İslam tembelliği yasaklamış, çalışmayı emretmiştir. Zira hayatın idamesi için gerekli olan kazancın temini çalışıp kazanmaya bağlıdır. Dinimize göre helal kazanç için çalışmak bir görev olduğu gibi kişiye ibadet sevabı kazandıran erdemli bir davranıştır.
İslam, kazancın meşru yollardan ve helal olmasına büyük önem vermiştir. Bu husustaki pek çok ayetten birinde “Ey insanlar, yeryüzünde bulunan maddelerin helal ve temiz olanlarından yiyin…” buyrulmaktadır. (Bakara, 2/168.) Bu ayet, yeryüzündeki maddelerin helal ve temiz olanlarından yenmesini, kötü, yasak ve şüpheli olanlardan kaçınılmasını emretmekte ve helalinden kazanmaya işaret etmektedir. Birçok ayette de meşru ve helal olmayan yollarla haksız kazanç elde edilmesi yasaklanmıştır.
Söz ve davranışlarıyla helal kazancın önemi, gerekliliği ve faydalarını ortaya koyan Peygamber Efendimiz (s.a.s.) bir hadisinde şöyle buyurmaktadır: “İnsanın yediği şeylerin en güzeli kendi kazancından olandır…” (Nesai, Büyu’, 1.)
Dinimizde ticaret, ziraat, sanat gibi alanlar ile kamu veya özel sektöre ait çeşitli iş ve hizmet kollarında fikren ve bedenen çalışmak, meşru ve helal kazanç yolları olarak kabul edilmiştir. Ancak bu yollarla elde edilen kazancın helal olması, işin bütün gerekleriyle en iyi şekilde yapılması, o alanda dinimizce belirlenen prensiplere riayet edilmesi ve yasaklardan kaçınılmasına bağlıdır.
Dinimizde, faiz, hırsızlık, gasp, zimmet, rüşvet, yetim malı yemek, karaborsacılık, ölçü ve tartıda hile yapmak, aldatmak, kumar gibi gayrimeşru yollardan kazanç elde edilmesi yasaklanmış ve bu tür kazanç haram sayılmıştır. Ayrıca meşru kazanç yollarından birinde çalışılmakla birlikte, işin gereklerini hakkıyla yerine getirmemek, işi savsaklamak gibi yanlış tutum ve davranışların kazancın haram olmasına yol açacağı belirlenmiştir.
İslam helal kazanca böylesine büyük bir önem verdiği hâlde günümüzde bu konuda sergilenen duyarsızlıklar ve zaaflar endişe verici boyutlara ulaşmıştır. Bazı kişilerin, helal-haram ayrımı gözetmeden, nereden ve nasıl olduğuna bakmadan kendilerini para kazanma ve servet edinme hırsına kaptırmaları, onlara ve topluma büyük zararlar vermektedir. Bu itibarla fertte ve toplumda helal kazanç bilincinin yerleşmesi hayati önemi haizdir.
Helal kazanç prensibine riayet etmek, işlerin en iyi şekilde yapılmasına, görev ve sorumlulukların usulünce yerine getirilmesine, emeğin karşılığının ödenmesine, ticaret, sanat ve iş hayatında verimlilik ve kalitenin artmasına, dürüstlüğün yerleşmesine önemli katkı sağlar. Hile, aldatma, haksızlık, görev ve yetkiyi kötüye kullanma, çıkar sağlama gibi kötü davranışlara engel olur. Ayrıca fertlerin mutlu ve huzurlu bir hayat sürdürmelerine, dualarının kabul olmasına ve Allah’ın rızasını kazanmalarına vesile olur. Helal kazanç bilinci böylece fert ve toplum hayatında huzur, barış ve güvenin yerleşmesi ve gelişmesine yardımcı olur.
IV. Konu ile ilgili bazı ayetler
“İnsan için ancak çalıştığı vardır. Şüphesiz onun çalışması ileride görülecektir. Sonra çalışmasının karşılığı kendisine tastamam verilecektir.” (Necm, 53/39-41.)
“Allah’ın size verdiği helal ve temiz rızıklardan yiyin ve iman etmiş olduğunuz Allah’ın yasaklarından sakının.” (Maide, 5/88.)
“Ey iman edenler! Karşılıklı rızaya dayanan ticaret dışında mallarınızı aranızda haksızlıkla yemeyin…” (Nisa, 4/29.)
V. Konu ile ilgili bazı hadisler
“Birinizin urganını alıp sırtında bir bağ odun getirip satması ve böylece Allah’ın onun itibarını koruması, -verseler de vermeseler de- insanlara el açmasından daha hayırlıdır.” (Buhari, Zekât, 50.)
“Hiç kimse elinin emeğinden daha hayırlı bir yemek yememiştir…” (Buhari, Büyu’, 15.)
“Kim helalinden yer, Peygamberin sünnetine uyarak amel eder ve insanlar onun ezasından emin olursa, o kişi cennete girer.” (Tirmizi, Kıyame, 60.)
VI. Konu ile ilgili bazı hikmetli sözler
“İnsanın nurunu, olgunluğunu artıran lokma, helal kazanç ile elde edilen lokmadır. Bilgi de hikmet de helal lokmadan doğar; aşk da, merhamet de helal lokmadan meydana gelir…” (Hz. Mevlana)
“Mideye helal lokma koyarsan, azalardan salih ameller meydana gelir. Şüpheli lokma koyarsan, azalar Allah yolunda amel etmekte şüpheye düşerler. Eğer, haram lokma koyarsan, o lokma seninle Allah arasında bir perde olur da, bu yolda yürümen mümkün olmaz.” (Ebu Bekr-i Dükki)
VII. Verilebilecek mesajlar
Helal kazanç için çalışmak dinî bir görev ve ibadet sevabı kazandıran erdemli bir davranıştır.
Helal kazanç bilinci;
İş ve görevlerin en iyi şekilde yapılmasına, emeğin karşılığının ödenmesine, iş hayatında kalite ve verimliliğin artmasına, dürüstlüğün yerleşmesine yardımcı olur.
Hile, aldatma, haksızlık, görev ve yetkiyi kötüye kullanma, çıkar sağlama gibi kötü davranışlara engel olur.
Fertlerin huzurlu bir hayat sürdürmelerine, dualarının kabul olmasına ve Allah’ın rızasını kazanmalarına vesile olur.
Toplumda huzur, barış ve güvenin yerleşmesine önemli katkı sağlar.
VIII. Yararlanılabilecek diğer bazı kaynaklar
• Dini Kavramlar Sözlüğü, 2007, Ankara, “Helal” maddesi.
• TDV İslam Ansiklopedisi, “Helal” maddesi.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul 1979.
• Kur’an Yolu, Komisyon, DİB Yayınları, Ankara 2006.
• Hadislerle İslam, DİB Yayınları, Ankara 2013.
• Riyazü’s-Salihin, DİB Yayınları, İstanbul 2012.