154. Kuruluş Yılında
TÜRK POLİSİ

Cengiz ÖZBAY
Elmadağ Üçevler Camii Müezzini

İnsanların toplum içinde hayat hakkı, özgürlük ihtiyacından daha eski ve öndedir. Toplumlar binlerce yıl özgürlüksüz yaşayabilmişler, fakat düzensiz ve güvensiz yaşayamamışlardır. Devlet olarak teşkilatlanmış toplumlarda, toplum düzeninin ve güveninin sağlanması devletin en başta gelen ödevidir. Devletin bu ödevi ulusal savunma ihtiyacı ile birlikte devlet kadar eskidir. Polis tarihi Türk tarihi ile başlamıştır. Tarih boyunca çeşitli devletler kurmuş olan Türkler, kamu düzeni ve güvenliğini ulusal savunma ile birlikte yürütmüşlerdir.
Polislik mesleği diğer mesleklere benzemez. îstirahati daim değildir.
Her an göreve hazır olmak zorundadır. Gerektiğinde malını ve canını esirgememek durumundadır. Tek düşüncesi vardır, o ise vatanın ve milletin bütünlüğünü, halkın huzur ve sükununu sağlamak için gerekli tedbirleri almak, suça ve suç işlememeye uygun ortamlar için lazım gelen koordineyi yapmak, yapılan düzenlemelerde kendine düşen görevi yerine getirmek. Oysa diğer meslekler bu denli önemli ama, kritik değildirler. Belli mesai sınırlaması ile hareket edilir. Genelde mesai saatlerinde memur duygusu, harici saaatlede ise sivil bir vatandaş gibi davranılır. Bu sebeplerden dolayı polislik mesleği memur zihniyeti ile yapılabilecek bir meslek değildir. Ona gönül vermek ve bir takım maddi-manevi unsurları üzerinde taşımakla gerçek polis olunabilir.
Tarihin her dönem ve aşamasında toplumları yöneten otoritenin temel ve klasik görevlerinin en önemlilerinden birisi emniyet ve asayişin sağlanması olmuştur. Bu nedenle huzur ve sükunu koruyacak, bozulduğunda onu yeniden sağlayacak teşkilatlar oluşturulmuştur.
Türk tarihinde de polisiye teşkilatlar hep bulunmuştur. Ancak ciddiyet bakımından Osmanlı İmparatorluğunda 10 Nisan 1845 tarihinde yayınlanan ve İstanbul’daki yabancı Misyonlara da Teskereyi Umumiye tarzında gönderilen Polis Nizamnamesi ile ilk defa polis adı verilen bir zabıta teşkilatı kurulmuştur. Teskereyi Umumi- ye’den, bu kuruluşun meskun sahada, ahalinin güvenliğini korumak üzere görevlendirildiği ve kuruluşun başına Tophane Müşiri Mehmet Ali Paşa’nın getirildiği anlaşılmakta olup, Teskerenin tamamı 17 maddeden ibarettir. (D Polis Teşkilatının “ ilk adımı atılmış ve ardından çeşitli dönemler itibarıyla gelişim ve değişimler göstermiştir. Şimdi dönemler itibarı ile Teşkilatını inceleyelim.
ZAPTİYE DEVRİ (1846-1879)
Bu dönem zabrht kuruluşlarının birleştirilmesi amacı ile vazifelendirilen Zaptiye Müşireti’nin kurulması ile başlamış ve müteakiben İstanbul ve taşranın güvenlik görevlileri Zaptiye Alayı şeklinde teşkilatlandırılmıştır. Zaptiye askerleri en az 21 ve en çok 50 yaşında bulunan, istekli kişilerden seçilirdi. (2) 1867 yılından itibaren Zaptiye Teşkilatına okuyup yazma, ecnebi ve azınlık lisanlarını bilen kişiler Teftiş memurları adı ile alınmaya başlanmış ise de uygulamaya 1880 yılında son verilmiş ve bunların yerine Polis memurları hizmete alınmaya başlanmıştır. Zaptiye askerlerinin görevleri 1869 yılında çıkarılan bir talimatla belirlenmiştir. 1879 yılında Sadrazam Said Paşa imzası ile yayınlanan bir teskere ile Asakir-i Zaptiyenin Jandarma usulüne göre tertip ve teşkil edilmesi emredilmiştir. Yine aynı teskerede 1879 yılında kurulan Zaptiye Nezaretinin diğer illerdeki her çeşit güvenlik hizmetlerinin Seraskerliğe bırakılıp, Nezaretin yalnız İstanbul’un güvenlik işlerine bakması emredilmiştir. (3)
ZAPTİYE NEZARETİ DÖNEMİ (1879-1909)
Yukarıda belirtildiği üzere Zaptiye Nezareti; başlangıçta sadece İstanbul’un güvenlik işlerine bakarken 1885 yılından itibaren taşrada da kuruluşunu gerçekleştirmiştir. Bu nedenle lağvedildiği 1909 yılına kadar, bu günkü Emniyet Genel Müdürlüğü’nün görevlerini ifa ediyordu. 1881 yılında İstanbul’daki Asakir-i Zaptiye Teşkilatı lağvedilerek, bölükler düzeninde polis kuruluşuna geçilmiştir. Aynı uygulamaya 1885 yılından itibaren taşrada da başlanmıştır. 1894 yılında 15 vilayette Polis Teşkilatı kurulmuştur. (4) 1899 yılında İstanbul’da 39 bölük mevcuttu. İstanbul’da ayrıca 1898 yılında Sivil Polis, Polis Müfettişliği, Süvari Polisi, 1899 yılında da Deniz Polisi hizmetleri başlatılmıştır. 23 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyetin ilanı ile Zaptiye Nezaretinin etkinliği sona ererek, 1909 yılında kaldırılmıştır. (5)
II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1909-1923)
Kaldırılan Zaptiye Nezareti yerine 22 Temmuz 1909 tarihli “İstanbul Vilayeti ve Emniyeti Umumiye Müdüriyeti Teşkilatına dair Kanun" ile Dahiliye Nezaretine bağlı Emniyeti Umumiye Müdürlüğü kurulmuştur. İstanbul’un asayiş işleri; valinin emir ve idaresinde olmak üzere İstanbul Polis Müdüriyeti’ne verilmiştir. Yine bu yıl içinde İkinci Meşrutiyetin yenileştirme çabaları arasında Dahiliye Nazırı Talat Paşa başkanlığındaki bir heyet Viyana Polis Teşkilatını inceleyerek, teşkilat hizmetlerinde örnek alınmıştır.
1910 yılından sonra Polis Teşkilatı’nda büyük gelişmeler olduğu, hizmetlerin özelliklerine göre yeni yeni birimlerin teşekkül ettirildiği görülmektedir. (6)
CUMHURİYET DÖNEMİ VE SONRASI
T.B.M.M.’nin kuruluşundan 2 ay sonra bu günkü Emniyet Genel Müdürlüğü’nün kuruluş temelleri atılmıştır. İki yıl müddetle, birisi İstanbul Hükümeti’ne yani padişaha bağlı İstanbul’daki Emniyeti Umumiye Müdürlüğü, İkincisi Ankara’daki Milli Hükümet’e bağlı Emniyeti Umumiye Müdürlüğü bulunmakta idi. (7) Ancak görev alanı sınırlı olan İstanbul’daki Müdürlük, Milli Mücadelenin kazanılmasından sonra 1922 yılında tarihe karışmış, yerini 24 Haziran 1920 tarihinde kurulan Milli Polis Teşkilatı’na bırakmıştır. Teşkilat 1930 yılına kadar devamlı bir gelişme göstermiş olup, ismi de Emniyet İşleri Umum Müdürlüğü’ne dönüşmüştür. Cumhuriyet Dönemi Polis Teşkilatı’nın ilk yıllarında kuruluş kanunu olmadığından, gelişmeler bütçe kanunlarına bağlı, kadro cetvelleri ile sağlanmıştır. 1934 yılında uzunca yıllar kullanılacak olan 2559 sayılı Polis vazife selahiyet kanunu çıkarılmıştır. 1937 yılında 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanun’u kabul edilmiştir. (8) Bu tarihten önce çıkarılan kanunlar yürürlükten kaldırılmıştır. Bundan sonraki yıllarda, Emniyet Teşkilatı’nda fazlaca büyük bir değişiklik olmamıştır. Ancak 1953 yılında 6085 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile yapıda ye hizmetlerde değişiklikler olmuştur. 1965 yılında devlet güvenliğinin özellikle toplumsal olaylar karşısında korunması amacıyla, 654 sayılı Kanunla Toplum Zabıtası kurulmuştur. 1970 yılına kadar yapılan bu değişiklikler dışında, genellikle yapıya sadık kalınmış ise de; 12 Mart 1971 tarihinden sonraki dönemde Emniyet Teşkilatının reorganizasyonu yolunda çalışmalar yapılmıştır. Ancak 12 Eylül 1980 dönemine bu Teşkilat yapısı ile gelinmiştir. Bu dönemde ise, Emniyet Teşkilatı 67 ilde Emniyet Müdürlüğü, 452 ilçede Emniyet Amirliği ya da Emniyet Komiserliği şeklinde teşkilatlanmış, karakol sayısı 912’ye yükseltilmiştir. (9)
1980 SONRASI DÖNEM
Emniyet Teşkilatı’nda 1980 sonrası; planlı gelişme ve değişim dönemi olarak adlandırılacak bir dönemdir. Özellikle bu dönemde Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde Araştırma, Planlama, Koordinasyon ve Tetkik Kurulu Başkanlıklarının oluşturulması ve bu kurulun araştırmaya dayalı olarak yapmış olduğu yeniden düzenleme çalışmaları, teşkilatın önemli standartlara ulaşmasını sağlamıştır. (10)
Bu dönemde çok farklı ihtiyaçlara cevap verecek Daire Başkanlıklarının oluşturulduğunu görürüz. Merkez teşkilatına paralel olarak, taşra teşkilatlan da değişimden nasiplerini alarak yeni standartlara ulaşmıştır. İl Emniyet Müdürlükleri, ilin büyüklüğüne, asayiş durumuna, suç işleme oranına ve benzer kıstaslara göre yeniden yapılandırılmıştır. Bunlar:
1- A Tipi İller
2- B Tipi İller
3- C Tipi İller
4- Özel Statülü İller.
Ayrıca bu illere bağlı birimler de, yeni yapıya paralel olarak değişim göstermiştir. (11)
1993 Yılından itibaren Emniyet Genel Müdürlüğü, iyiden iyiye çağın ihtiyaçları da gözönüne alınarak yenilikler yapılıp, uluslararası emniyet teşkilatlan ile en son teknolojik imkanları da kullanarak hizmet alanları oluşturmuştur. Teşkilat iyice büyümüş ve buna bağlı olarak gelişmiştir. APK Daire Başkanlığının başlattığı yeniden düzenleme çalışmaları sonucu;
a) Yeni Daire Başkanlıkları
b) Bağlı Şube Müdürlükleri
c) Sağlık Hizmetleri
d) Eğitim Hizmetleri
e) Sosyal Hizmetler
Bunun yanında ayrıca belirtmeden geçemeyeceğiz araç, teçhizat ve polis memurlarının yeni ve modem kıyafetleri, şahinler ve yunuslar gibi motorize ekiplerle belkide ülkemizde “21. Yüzyıla biz hazırız” deme cesaretini gösteren ilk devlet kuruluşu olmuştur. Bu özellikleriyle de halkımızın güven duygularını ise perçinlemiştir. Yukarıda bir kısmını maddeleştirdiğimiz düzenlemeler, mukayese edildiği taktirde 1924 yılında mevcut olan Genel Müdür Yardımcısı sayısı 5’e, 1924 yılında hiç olmayan daire sayısı bugün 26’ya, 1924’de mevcut olan 3 şubenin bugün 110’a çıktığını söylemek mümkün olacaktır. (12)
Teşkilat bugün de yeni yeni çalışmalarına devam etmektedir. 2000 yılında Türk Polis Teşkilatının konumunu belirlemek, ileride çıkabilecek sorunları şimdiden tesbit ederek çözüm yollan aramak ve yeni çağda teşkilatın günün değişen şartlarına göre yeniden yapılanmasını sağlamak amacıyla çeşitli araştırmalar yapılmaktadır. Bu çerçevede yapılan çalışmaların bir kısmını şöyle sıralayabiliriz. (13)
a) Teşkilatın 2000 yılında Hukuki Mevzuat, Örgütlenme, Polis/Nüfus Oranı, Eğitim Durumu, Eğitim Kurumlan, Araç-Gereç Lojman ve Polisin Bütçesi konulannda kapsamlı araştırmalar devam etmektedir.
b) Önceki yıllara kıyasla yayın faaliyetleri katlanarak arttırılmıştır.
c) Teşkilat mensuplarının, halkla ilişkileri konularında geliştirilmesi yönündeki faaliyetlere önem verilmiştir. Bu manada merkez ve taşra birimlerinde görev yapan amir sınıfından personele kurslar verilmiştir. (14)
d) Ayrıca trafik kazalannın en asgari düzeye indirilmesi, kazalara neden olan tüm unsurlann ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaların yapılması, dünyadaki gelişmelerin takibi ile uygulanabilirliği olan sistem ve kuralların uygulamaya konulması, karayolu güvenliğinin sağlanması, altyapı hizmetlerinin en üst düzeye çıkartılması ve bu hizmetlerde görevli olan diğer kuramlarla işbirliğinin sağlanması amacıyla Trafik araştırma merkezi kurulmuştur.
e) Görevli Polis Köpeklerinin daha iyi ve maksada uygun yetiştirilmesi ve eğitilmesi maksadı ile köpek eğitim merkezi oluşturulmuştur. (15)
f) Diğer Faaliyetler.
Devlet ve millet olarak varlığımızın her türlü iç ve dış tehlikeden uzak tutulması, kanun hakimiyetinin sağlanması ve korunması, yurtta huzur ve nizamın temini, vatandaşların mal, ırz güvenliğinin sağlanması ve korunması suç işlemeye yönelik davranışların önlenmesi, işlenmiş suçların işlenmeye devam olunmasının engellenmesi ve sanıkların yakalanması ve diğer mevzuatın kendisine tevdi ettiği hizmetlerin yerine getirilmesi polisin temel görevini teşkil eder. (16)
Emniyet Teşkilatı Kanunu hükümleri doğrultusunda teşkilatlandırılan Polis; Polis Vazife ve Selahiyet Tüzüğünde vurgulandığı biçimde asayişi, amme, şahıs tasarruf emniyetini ve mesken masuniyetini korumak; halkın ırz, can ve malını muhafaza ederek ammenin istirahatini temin etmek, yardıma ihtiyacı olanlara yardım etmekle görev
lendirilmiştir. Polisin yürüttüğü görevleri genel olarak dört bölümde toplamak mümkündür:
1- Adli Görevler: 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu uyarınca adli işler ile ilgili soruşturmalar yetkili adli otoritelerin emir ve talimatları doğrultusunda kanunlarda belirtilen esaslara göre Adli Polis tarafından yürütülür.
2- Siyasi Görevler: Siyasi polis hizmetini; siyasi nitelikli suçların işlenmesinin önünü almak maksadıyla yapılan çalışmaların tümü olarak nitelemek mümkündür.
3- İdari Görevler: Genel anlamda, kamu düzenine uygun olmayan eylemlerin işlenmesini önlemek idari görevdir. Polisin bu idari görevleri nitelik olarak; 1- Önleyici Görevler, 2- Koruyucu Görevler, 3- Yardımedici Görevler şeklinde smıflandırılabilir. Genel asayişin ve sosyal düzenin temini ve devamının sağlanması için alman tedbirler, önleyici görevler kapsamında değerlendirilir. Suç işlenmesini önlemek üzere bir mahalde polis karakolu açmak, nokta tesis etmek, devriye çıkarmak, çıkması muhtemel toplumsal olaylar ile spor karşılaşmlalarında önceden tedbir almak polisin önleyici görevlerine örnektir. Kamu düzeninin tesis ve korunması bakımından kamuya, özel ve tüzel kişilere ait bina, tesis ve eşyaların korunması için alınan tedbirler polisin koruyucu görevlerindendir. Polisin yardıma muhtaç kişilere, yaşlılara, sakat ve acizlere, hastalara ve çocuklara karşı yükümlülükleri, yardımedici görevlerindendir.
4- Trafik Görevleri: Dünyada olduğu gibi yurdumuzda motorlu araç sayısının hızla artması, buna bağlı olarak yaya ve motorlu araç trafiğinin yoğunlaşması, her yıl meydana gelen trafik kazalarının büyük can ve mal kaybına neden olması, trafiğin iktisadi ve sosyal yaşantıyı doğrudan etkilemesi polis hizmetlerinde yeni bir görev türünün geliştirilmesini zorunlu hale getirmiştir. (17)
Polisimize bu kadar görev verildiği noktada bizlerin de kanunlara saygılı ve bulunduğumuz mahaldeki düzen ve ahengi bozmadan hareket etmemiz gerekiyor. Bu, polisimizin ağır olan yükünü bir nebze de olsa hafifletecek ve toplumdaki huzuru korumuş olacağız. Bunun yanında kendimiz de rahat edeceğiz. Böyle davranmakla polisimize yardımcı olma ve kamuya faydalı bir vatandaş örneğini kendimizde görme mutluluğuna ereceğiz. Onlara kızmaya, rencide etmeye hakkımız yoktur. Daha önce de bahsettiğimiz gibi, kanunları ve bu çerçevede verilen emirleri tatbik etmekteler.
İşte 1.5 asırlık dev bir kuruluş. Başlangıcı ile tarihi evrimleri ile imkanlarımız nisbetinde sizlere aktarmaya çalıştık. Bu konuda bizlere yardımcı olma lütfunu gösteren başta Emniyet Genel Müdürlüğü, Basın ve Halkla İlişkiler Şube Müdürlüğü ve diğer birimlerine içten teşekkürlerimizi sunuyor, daha nice 10 Nisan’ları huzur ve sukunet içerisinde kutlamalarını, ayrıca vazife başında görevi uğruna, gözünü kırpmadan tehlikelere göğüs geren kıymetli şehit polislerimize Cenab-ı Hak’tan rahmet diliyor, kederli ailelerine ve en az onlar kadar kıymetli silah arkadaşlarına da başsağlığı dileklerimizi iletiyoruz.

Kaynaklar:
1 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 30, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
2 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 30, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
3 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 31, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
4 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 31, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
5 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 32, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
6 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 32, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
7 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 32, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
8 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 32, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
9 Cumhuriyet’in 60. yılında Türk Polisi, Sayfa: 34, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
10 150. Kuruluş Yıl Dönümünde Türk Polisi, Sayfa: 42, Emni yet Genel Müdürlüğü Yayını.
11 150. Kuruluş Yıl Dönümünde Türk Polisi, Sayfa: 43, Emni yet Genel Müdürlüğü Yayını.
12 150. Kuruluş Yıl Dönümünde Türk Polisi, Sayfa: 49, Emni yet Genel Müdürlüğü Yayını.
13 E.GMJüğü Çalışmaları, Yayın No: 125, Sayfa: 101, Emni yet Genel Müdürlüğü Yayını.
14 E.GM.lüğü Çalışmaları, Yayın No: 125, Sayfa: 123, Emni yet Genel Müdürlüğü Yayını.
15 E.GM.lüğü Çalışmaları, Yayın No: 125, Sayfa: 11, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
16 150. Kuruluş Yıl Dönümünde Türk Polisi, Sayfa: 3, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
17 150. Kuruluş Yıl Dönümünde Türk Polisi, Sayfa: 4-5, Emni yet Genel Müdürlüğü Yayını.