1924’ ten 1999’a

DİYANET
İŞLERİ
BAŞKANLARI

3 Mart 1924 tarihinde 429 sayılı Kanunla Atatürk’ün Meclisinde bir Cumhuriyet Müesse- sesi olarak Diyanet İşleri Reisliği kuruldu; 1965 tarih ve 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanunla da bugünkü statüsüne kavuşturuldu.
1924’ten 1999’a kadar geçen zaman içinde 15 Reis ve Başkan görev yaptılar. Kronolojik sıraya göre özgeçmişlerini vermekte fayda mülahaza ediyorum. İşte, halen görevini sürdüren 15’inci Diyanet İşleri Başkanımız Sayın Mehmet Nuri YILMAZ’la birlikte Başkanlarımızm özgeçmişleri:

Mehmet Rifat BÖREKÇİ
1860’da Ankara’da doğdu. İbtidaî ve Rüşdiye mekteplerini aynı şehirde bitirdi. Yüksek dini eğitim-öğretim için İstanbul’a giderek Beya- zid Camii’nde Atıf Efendiden “Ulûm-u âliye ve aliyye” (âlet ilimleri ve dini yüksek ilimleri) tahsil ederek icâzetnâme aldı.
10 Ekim 1898’de Ankara istinâf mahkemesi azalığına getirildi. 25 Kasım 1908 tarihinde Ankara müftülüğüne atandı.
23 Nisan 1920’de toplanan Millî Meclis’e Menteşe (Muğla) Mebusu olarak girdi. Mebuslukla müftülük tek şahısta birleştirilemeyeceği kuralı gereğince, mebusluktan ayrılarak müftülük görevine devam etti. 4 Nisan 1924 tarihinde yeni kurulan Diyanet İşleri Reisliği’ne getirildi. Vefat tarihi olan 5 Mart 1941 yılına kadar (17 yıl) bu görevde kaldı.
O tarihte dinî kurumlarm laikleştirilmesi bakımından yeni bir sayfa açılmış, yeni bir döneme girilmişti. Her ne kadar laikleşme süreci Tanzimat’la birlikte başlamış ise de, halk bu yönde bir fikri olgunluğa sahip değildi. Bu bakımdan Diyanet İşleri Reisliği’ne getirilecek şahıs çok önemliydi. Bu şahıs dinî bilgisine saygı duyulacak, halk tarafından sevilecek ve en önemlisi de yeni gelişmelere ayak uydurabilecek birisi olmalıydı. Bu yeni doğmuş kurumu laik sistem içerisine oturtacak, geçiş dönemini fazla hırpalanmadan atlatabilecek bilgi ve yeteneğe sahip olmalıydı. Börekçizâde Mehmet Rifat Efendi bütün bu hasletleri üzerinde toplayan, Millî Mücadele’de ön saflarda bulunmuş bir kişiydi. Diyanet İşleri Reisliği’ne getirildi ve tam 17 sene bu görevde büyük hizmetler verdi.
Diyanet İşleri Reisliği 1965 yılında yürürlüğe konulan 633 sayılı kanunla da, bugünkü Diyanet İşleri Başkanlığı statüsü ile İslâm Dini’nin itikat, ibadet ve ahlâk esasları ile ilgili işleri yürütmek; din konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek göreviyle vazifelendirilmiş- tir.

Ord. Prof. Mehmet Şerafettin YALTKAYA
1879’da İstanbul’da doğdu. Dokuz yaşında hafız oldu. Orta tahsilini Davutpaşa Rüşdiyesi’nde ve Daru’l-Muallimîn’de yaptı. Bilâhare İstanbulda’ki ilmiye sınıfının ileri gelenlerinden dersler görerek icâzetnâme aldı. 1909’da Bandırma Numûne Mektebi Rüşdiyesi Muallimi Evvelliği’ne (1 ’inci öğretmenlik) tayin edildi. 1924’te Dâru’l-Fünûn İlahiyat Fakültesi Kelam Tarihi Müderrisi olarak üniversiteye geçti. 1931 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İslam Tetkikleri Enstitüsü, İslâm Dini ve Felsefesi Ordinaryüsü oldu. 14 Ocak 1942 tarihinde Diyanet İşleri Reisliği’ne getirildi. Vefat tarihi olan 23 Nisan 1947’ye kadar bu görevde kaldı. Çok sayıda eser ve ilmi makaleler yazdı.

Ahnıet Hanıdi AKSEKİ
1877 yılında Akseki’de doğdu. İlk tahsilini Güzel- su’nun Mecidiye Medresesi’nde yaptı. İleri derecede Arapça, Farsça ve İngilizce öğrendi. Süleymaniye Medresesi Kelam ve Hikmet Şubesi’nden icâzetname aldı. Dâru’l-Fünûn İlahiyat Fakültesi’ne devam ederek, “Ulûm-u Aliye ve Aliyye İcâzetnamesi”ne sahip oldu. 1916’da, “Mekteb-i Bahriye-i Şâhane Akâid-i Dîniyye” muallimliğine atandı. Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti Tedrisat Umum Müdürlüğü ve Da- ru’l-Fünûn İlahiyat Fakültesi Hadis ve Tarih Müderrisliği görevlerinde bulundu. 1924’te Diyanet İşleri Riyâseti Müşavere Heyeti Azalığına tayin edildi. 21.07.1939 tarihinde Reis Muavinliğine, 29 Kasım 1947’de de Diyanet İşleri Reisliği’ne atandı. Vefat tarihi olan 9 Ocak 1951 yılına kadar bu hizmetini devam ettirdi.
Her seviyedeki insana hitap eden 60’a yakın eseri vardır. “Askere Din Kitabı, İslâm Dini, Ahlâk İlmi ve İslâm Ahlâkı, Yeni Hutbelerim” bunların en tanınmışlarıdır.

Eyüp Sabri HAYIRLIOĞLU
1886 yılında Konya’da doğdu. Küçük yaşta hafız oldu. İslâmî eğitim müesseseleri medreselere devam ederek Sivaslı Ali Kemâli ve Yalvaçlı Hacı Ömer Efendilerden icâzetname aldı. Yüksek tahsilini Daru’l-Fünûn Konya Hukuk Şubesi’nden “Aliyyulâlâ”derecesinde şehâ- detnâme alarak tamamladı.
1913’te Uşak Kazası Bidâyet Mahkemesi Müddei Umumluğu’na tayin edildi. 1919’da bu görevinden istifa ederek Konya’da serbest avukatlık yaptı. 1923’te Türkiye Büyük Millet Mec- lisi’nin 2’nci devresinde Konya Mebusu olarak Meclise girdi. 12 Nisan 1951 tarihinde Diyanet İşleri Reisliği’ne getirildi. 10 Haziran 1960 yılına kadar 9 yıl sürdürdüğü bu görevinden emekli oldu ve 8 Ekim 1960’ta vefat etti.

Ömer Nasuhi BİLMEN
1822’de Erzurum’da doğdu. İlk tahsilini orada yaptı. 1908’de İstanbul’a gelerek
Fatih Camii Dersiamlarından
Tokatlı Şakir Efendinin derslerini takip ederek icâzetnâme aldı. İmtihanla girdiği Medresetü’l-Kuzaat’ta hukuk tahsilini tamamladı. 1912’de Ruûs imtihanlarını başarı ile verdi ve Fatih Dersiamı ünvanını kazandı.
1912’de Beyazıt Camii Dersiamlığı’na, 1913 ’ te Fetvahâne-i Âli Müsevvit Mülâzımlı- ğı’na atandı. 1917’de Mahkeme-i Temyiz Şer’iye Dairesi Terekeye Mahsus İlâmât Telkis Mümeyyizliği’ne tayin edildi. 1943-1960 yılları arasında İstanbul Müftülüğü yaptı. 29 Haziran 1960 yılında Diyanet İşleri Reisliği’ne tayin edildi. Bir yıl süreyle bu görevi yürüttükten sonra 1961 tarihinde emekli oldu. 13 Ekim 1971’de vefat etti.
Çok yüksek bir İlmî kariyeri olan Ömer Nasuhi BİLMEN’in 17 eseri bulunmaktadır. “Büyük İslâm İlmihali, Hukuk-i İslâmiye ve Istılâ- hât-ı Fıkhiyye Kâmusu, Kur’an-ı Kerim Meal ve Tefsiri, Tefsir Tarihi” adlı eserleri, ilk akla gelenlerdir.

Hasan Hüsnü ERDEM
1889 yılında Akseki’de doğdu. İlk tahsilini köyünde tamamlayarak babası Müderris Sadık Efendiden Arapça ve Mantık dersleri okudu. İstanbul’a giderek aynı çalışmalarını orada tamamladı ve icâzetnâme aldı. Daru’l-Halîfe Medresesi Alî kısmından mezun olduktan sonra tahsilini yükseltmek için Medresetü’l-Mütehhassisîn, Fıkıh ve Usul’ü Fıkıh Şubesine girdi ve pekiyi derece ile mezun oldu. Antalya ve İsparta’da çeşitli okullarda din dersleri ile birlikte psikoloji, pedagoji, sosyoloji ve Türkçe dersleri okutttu.
1944 yılında Diyanet İşleri Reisliği Müşavere Heyeti Azalığına getirildi. Bu arada Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir ve Tefsir Tarihi dersleri öğretim görevlisi olarak görev aldı. 6.4.1961 tarihinde Diyanet İşleri Reisliği’ne getirildi. 13.10.1964’de emekli oldu. 1967 yılında vefat eden Haşan Hüsnü ERDEM’in, sayılan bir hayli kabarık basılmış eserleri vardır. “Riyazu’s-Salihîn Tercümesi, Ebedî Risâlet” bunlardan ilk akla gelenlerdir.

Mehmet Tevfik GERÇEKER
1898 tarihinde Karacabey’de doğdu. Ulemâdan Şer’iyye ve Evkaf Vekili Bursa Mebusu Mustafa Fehmi Efendinin oğludur. İlk ve Rüşdiye tahsilini aynı yerde yaptı. Babasından ileri derecede Arapça ve Fıkıh dersleri okudu. İstanbul’a giderek Daru’l- Hilâfe Medresesi’ne girdi ve mezun oldu. Daha sonra Ankara Hukuk Fakültesi’ne girerek burasını da pekiyi derece ile bitirdi.
1 Mayıs 1964’te Diyanet İşleri Reisliği mu- âmelât mümeyyizliği görevine tayin edildi. Uzun yıllar Şûray-ı Devlet’in çeşitli kademelerinde çalıştı. 1963 yılında buradan emekli oldu.
15 Ekim 1964 tarihinde Diyanet İşleri Reisliği’ne atandı ve 16 Aralık 1965’e kadar bu görevini sürdürdü.
28 Ocak 1982’de vefat eden Mehmet Tevfik GERÇEKER’in, kendisinin ve babasının hatıratı- mn anlatıldığı “Karacabey’den Ankara’ya” adlı bir eseri ve yayınlanmış makaleleri vardır.

İbrahim Bedrettin ELMALI
1903’te Antalya’nın Elmalı İlçesi’nde doğdu. İlk ve Orta tahsilini aynı yerde yaptıktan sonra İstanbul’a giderek Daru’l Hilâfeti’l- Aliye Medresesi’ne girdi. Daru’l -Fünûn İlahiyat Fakültesi’nden 1928 yılında mezun oldu. Çeşitli maddi sıkıntılarla devam ettirdiği tahsil yılları sırasında müezzinlik yaptı. Liselerde Vatandaşlık ve Türkçe dersleri okuttu. Sırasıyla Üsküdar ve İstanbul müftülüklerine tayin edildi. Diyanet İşleri Başkanlığı Personel Dairesi Başkanlığı görevine getirildi. 17 Aralık 1965’te Diyanet İşleri Başkanlığı’na atandı.
Yaklaşık bir yıl sürdürdüğü bu görevinden 25 Ekim 1966‘da emekli oldu. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde iki dönem Milletvekili olarak bulundu. 5 Aralık 1994’te Elmalı Kazası’nda vefat etti.

Ali Rıza HAKSES
1892’de Kayseri’nin Sa- racık Köyü’nde doğdu. İlk tahsilini ve hâfızlığını Üsküdar’da tamamladı. Kur’an ilimleri tahsil ederek icâzetnâme aldı. Daru’l-Hilâfeti’l-Âliye Medresesi’ne girdi. Başarı ile burasını bitirdikten sonra Ruûs imtihanını kazanarak Medresetü’l-Mütehassisîn Fıkıh ve Usul-ü Fıkıh şubesinden mezun oldu. Kadıköy, Muğla ve Fatih müftülükleri yaptı. Ege Bölgesi gezici vaizliğinde bulundu. 15 Şubat 1966 tarihinde Din İşleri Yüksek Kurulu Üyeliğine seçildikten sonra 25 Ekim 1966’da Diyanet İşleri Başkanlığı’na getirildi. 15.1.1968’de emekliye ayrıldı. 5 Kasım 1983’te İstanbul’da vefat etti.

Lütfı DOĞAN
1930 yılında Kelkit İlçesi’nin Salyazı Köyü’nde doğdu. Küçük yaşta hafız oldu. 1952’de İmam- Hatiplik görevine başladı.
1954’ te girdiği Müftülük imtihanını kazanarak Kemah Müftülüğüne, 1960’ta da Erzincan Müftülüğüne tayin edildi. Bu arada ilk, orta ve liseyi dışarıdan bitirerek Ankara İlahiyat Fakülte - si’ne girdi. Burasını da birincilikle bitirdikten sonra Diyanet İşleri Başkanlığı Müfettişliğine atandı. 1965’te Din İşleri Yüksek Kurulu Üyeliği’ne seçildi. Diyanet İşleri Başkanlığı görevini vekil olarak sürdürürken 1972’de bu görevinden ayrıldı. Başkanlığın diğer kademelerinde hizmet verdi. 1973 tarihinde Erzurum Senatörü, 1991’de Gümüşhane Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne giren ve halen bu görevini sürdüren Lütfi DOGAN’ın yayınlanmış eserleri vardır. Bunlar arasında: “Toplumun Temelini Sarsan Belli Başlı Proplemler, Mutluluğun Kazanılması, Kütübü Sitte Müelliflerinin Hayatı ve Eserleri” ilk akla gelenlerdir.

Dr. Lütfı DOĞAN
1927’de Ermenek’te doğdu. İlk, orta ve lise tahsilinden sonra Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Klasik Şark Dilleri Arapça-Farsça bölümünü bitirdi. Daha sonra Suriye Şam Edebiyat Fakülte- si’nden Arap Edebiyatı ve İslâm İlimleri üzerinde araştırmalar yaptı. 1952 yılında asistan olarak girdiği Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden doktora tezini tamamlayarak İlahiyat doktoru oldu.
Diyanet İşleri Başkanlığı’nda vaizlik ve Ankara müftülüğü yaptı. Bilahare Başkanlık Müşavere ve Dini Eserleri İnceleme Kurulu Azalığı ve Din İşleri Yüksek Kurulu Üyeliğine getirildi. 1972’de Diyanet İşleri Başkanlığı’na atandı. 1976’da Başkanlık Uzman Danışmanlığı’na tayin edildi. 1977’de Malatya Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne girdi ve daha sonra kurulan Hükümette Diyanet İşleri Başkanlğı ile görevli Devlet Bakanı oldu. Basılmış eserleri ve çeşitli gazete ve dergilerde yayınlanmış çok sayıda makaleleri bulunan Dr. Lütfi DOGAN’ın basılmış eserleri arasında : “Eş’arî Mektebi, İbn-i Fadlan Seyahatnamesi, Hz. Peygamberimiz” sayılabilir.

Prof. Dr. Süleyman ATEŞ
1933’te Elazığ’ın Tadım Köyü’nde doğdu. 10 yaşında hafızlığını bitirip mahallî hocalardan Arapça ve dini dersler aldı. 1960’da İmam-Hatip Lisesi’nden, 1964’te Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı Fakültenin Tefsir Kürsüsüne asistan olarak girdi ve 1968’de bu çalışmasını bitirerek İlahiyat Doktoru oldu. Mısır ve Irak’ta sahasıyla ilgili İlmî araştırmalarda bulundu. 1973’te Doçent oldu. 28.7.1976 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığı’na getirildi. 7.2.1978’de bu görevinden ayrılarak İlahiyat Fa- kültesi’ndeki kürsüsüne döndü. Halen 19 Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğretim görevliliği yapmaktadır.
Yayınlanmış pek çok ilmî makale ve eserleri vardır. Bunlardan: “Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meali, Sülemî ve Tasavvufî Tefsiri, İslâm İlmihali” ilk akla gelenler arasındadır.

Dr. Tayyar ALTIKULAÇ
1938 yılında Kastamonu’nun Devrekâni İlçesi’nde doğdu. 9 yaşında hafızlığını tamamladı. İlkokulu doğduğu yerde bitirip İstanbul’a gitti. İmam-Hatip Lisesinden sonra 1963’te İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsünden mezun oldu. Bir süre öğretmenlik yaptı. İstanbul ve Kayseri Yüksek İslâm Enstitülerinde asistanlık ve öğretim görevliliğinde bulundu. Bağdat Üniversitesi’nde Arap Dili ve Edebiyatı üzerinde ihtisas yaptı.
Tefsir ve Hadis dalında doktorasını tamamlayarak İlahiyat Doktoru oldu. Sırasıyla Diyanet İşleri Başkan Yardımcılığı, Milli Eğitim Bakanlığı Din Eğitimi Genel Müdürlüğü, Talim ve Terbiye Kurulu Üyeliği görevinde bulundu. 9 Şubat 1978 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığına tayin edildi. 8 Kasım 1986’da emekliye ayrıldı.
Yayınlanmış makaleleri ve basılmış eserleri bulunmaktadır. Bunlardan: “Tecvidü’l-Kuran, Ebû Şâme el-Maksidî’nin el Mürşidü’l-Veciz”ini zikredebiliriz.

Prof. .Dr. Mustafa Said YAZICIOĞLU
1949’da Trabzon’un Sürmene ilçesinde doğdu. İlk ve orta tahsilini Milas’ta, liseyi Aydın’da bitirdi. 1971 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Doktora yapmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yurtdışına gönderildi. Doktorasını 1977’de Paris Sorbonne Üniversitesi’nde tamamlayarak yurda döndü. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde göreve başladı. 1983’te Doçent oldu. 17.6.1987 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığı’na getirildi. 1988’de Profesör oldu. 31.12.1991 tarihinde Başkanlık görevinden ayrıldı. 1997 ile 1999 yıllan arasında Yüksek Öğretim Kurumu Üyeliği’nde bulundu. 21.7.1994’te ilk kez, 1.9.1997’de ikinci kez aynı Fakültenin Dekanlığına seçildi ve halen bu görevini sürdürmektedir. Çok sayıda Türkçe, Fransızca telif ve tercüme makaleleri ile yayınlanmış kitapları bulunmaktadır. Bunlardan “Matürîdî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı, Hızır Bey” ilk akla gelenlerdir.

Mehmet Nuri YILMAZ
1943 Yılında Erzurum’da doğdu. Küçük yaşta Kur’an-ı Kerim’i ezberledi. Devrin büyük alimlerinden eski Erzurum Müftüsü merhum Sakıp DANIŞMAN’dan dini ilimler tahsil etti. Sarf, Nahv (Arapça Gramer), Maan, Beyan, Bedi (Arap Edebiyatı), Mantık, Fıkıh, Fıkıh Usûlü, Tefsir, Tefsir Usûlü, Hadis, Hadis usûlü, Ferâiz, Kelâm, Farsça okuyarak icâzetnâme aldı. İlk, orta ve lise tahsilini Erzurum’da bitirdi. Yüksek öğrenimini yine Erzurum İlahiyat Fakültesi’nde tamamladı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Tefsir sahasında master yaptı.
İlk defa 1966 yılında Erzurum’da Kur’an Kursu öğreticisi olarak göreve başladı. Daha sonra sırasıyla; Vaizlik, Kültür Bakanlığı Müşavirliği, aynı Bakanlıkta Müfettişlik, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde Vakıf Kayıt Mütehassıslığı ve Mütercimlik, Din İşleri Yüksek Kurulu Raportörlüğü, Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanlığı ve Çankaya Müftülüğü görevlerinde bulundu. Başarılı çalışmalarından dolayı Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan takdirname aldı.
1990 yılında Din İşleri Yüksek Kurulu Üyeliğine seçildi. 11 Aralık 1991 tarihinde Diyanet İşleri Başkan Yardımcılığı’na atanan Mehmet Nuri YILMAZ, 3 Ocak 1992 tarihinden itibaren Diyanet İşleri Başkanlığı görevini yürütmektedir.
Diyanet İşleri BAşkanı Mehmet Nuri YILMAZ’ın yazdığı bir “Kur’an-ı Kerim Meali” bulunmaktadır. Aynca; “İçtihat Nedir, Müte- hid Kimdir?” adlı basılı eseri ve yayına hazırlanmış “İbn-i Batuta Seyahatnâmesi”, “Ahîlik ve Fütüvvet” bölümünün tercümesi ile “Kur’an’da Nesih”, “Sünni ve Şii İhtilafının İçyüzü” ve “Kur’an’da Talak” adlı eserleri vardır.
Bilimsel toplantılarda; muhtelif konularda sunduğu tebliğleri ile gazete ve dergilerde yayınlanan çok sayıda röportaj,konuşma ve ilmî makaleleri iki cilt halinde kitap olarak yayınlandı.
İslâmî ilimler üzerine özel dersler vererek çeşitli üniversitelerde ve Diyanet İşleri Başkanlığının değişik kademelerinde görev yapan çok sayıda öğrenci yetiştirdi.
Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek tarafından “Devlet Nişanı” ile taltif edildi. Kırgızistan OSCH Üniversitesi tarafından fahri Profesörlük payesi verildi.