Dr. Halil ALTUNTAŞ / Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı

En Asil Duygumuz Sevgi

BİR YABANCININ MESAJI

Türk Dili’ndeki tüm fiil kiplerinin ve zamanların İngilizce karşılıklarını öğretmeyi amaçlayan bir kitap okumuştum. Yazar Dan Wickwire kitabına “The Sevmek Thesis” (Sevmek Tezi) adını uygun görmüştü. Çağdaş dil öğretim kitaplarında bu iş için genellikle “gitmek", "okumak”, “yazmak” gibi çok kullanılan ve bu yüzden kalıcı olan fiiller esas alınırken Amerikalı Wickwire’in Türkçemize’de “sevmek” kökünü seçmiş olmasını anlamlı buldum.
Öyle anlaşılıyor ki yazar sevgi etrafında şekillendirdiği dünya görüsünü bu yolla dile getirmeyi, "sevmek” kelimesini her sayfada defalarca tekrarlayarak insanlara bir mesaj vermeyi amaçlıyordu. Bu mesaj yalnızca Türk insanına mı yönelikti? Olmayabilir. Ama ben öyle kabul ederek bir sızı duydum yüreğimde. Adam bir boşluk görmüş ki, gerekli görmüş ki, böyle bir mesaj veriyor bize, dedim. Hatta bu mesajın altında gizli bir kendini beğenmişliğin, bir tür ukalalığın yattığını düşünmekten de kendimi alamadım.
Sonra aklıma, asırlar boyunca OsmanlI medreselerinde Arapça öğretiminin temel kitabı olan “Emsile” geldi. Bir mastardan/kökten türeyen tüm kelime kalıplarının anlamlarıyla birlikte verildiği “Emsile” de örnek olarak seçilen kök, “Nasrun” (yardım etmek) mastarıdır. Birden içim ferahladı. Zira farkettim ki, "Sevgiyi en iyi biçimde anlatmanın yolu yardım etmek”tir. -Burada, “yardım etmek’’ kavramının taşıdığı genişlik genellik üzerinde durmaya gerek görmüyorum. Yoksa “sevgi”, bireyin yüreğini, nihayet söz kalıplarını asamayan bencil bir duygu olmaktan öteye geçemez. “Gitmek”, “okumak”, “yazmakla, “yardım etmek”i yanyana koyup düşününüz: ilk üçü çağın hakim felsefesini yansıtacak biçimde bireysellik ve bir noktada bencillik yüklüdürler. Yardım etmek ise, size ruhunu, dinamizmini islamdan alan geleneksel eğitim felsefemizin, sevgiyi nasıl eyleme dönüştürüp toplumsallaştırdığını anlatacaktır.

SEVGİNİN BÜYÜLÜ GÜCÜ
Ben sevgiyi, küçük bir incir çekirdeğine benzetirim. Bir serçenin ya da rüzgarın götürüp bir kayanın koltuğuna bıraktığı bir incir çekirdeğine yaratıcı irade öyle bir formül şifrelemiştir ki o çekirdeğin içine, gün gelir bir fidan görüntüsü ile, koskoca kayayı çatlatır, yarar... Sevgi de öyledir. Bir serçenin hasbiliği ile, bir insan kalbine bırakılacak olursa, o kalbin, o gönlün kapısı açılmış demektir. Bütün mesele o tohumu oraya bırakabilmekte.
Cinsel güdünün etkin olduğu beşeri sevgiye aşk demişiz, insanın aklını başından alan, dünyasını, karartan aşka da kara sevda.. Gönül erleri “mecazi ask” diye nitelemişler bu ikisini. Bir de insanın, maddi yönü ebedileştirme arzusunun görüntüsü olan madde sevgisi ve dünyaya bağlılık (Hubb-u dünya) var. Mecazi ask ve “hubb-u dünya” boyutlarından arındırılmış “billur”un adı ise “Allah için sevmek.” Bir adım ilerisi de gerçek aşk, yani ilahi aşk, Allah sevgisi. Bu nokta insandaki sevgi mekanizmasının merkezine Allah rızasını kazanma arzusunun yerleştiği noktadır. Bu sebeple, Allah için sevmek ile Allah için buğz etmek arasındaki fark sadece söz planındaki bir farkdan ibarettir. İnsan ruhunun ters yönlerdeki bu iki eğilimi ilahi aşk ateşinde eriyip anlam birliğine ulaşıyor. O yüzdendir ki “Her kim Allah için sever ve Allah için buğz ederse imanı kemale erdirmiş olur.”’(1) işte aşk, gerçek gücüne gerçek ask ile, Allah sevgisi ile ulaşır. Ölümü, sehidlere “âsûde bahâr ülkesi" kılan güç bu güçtür.

SELAMDAN SEVGİYE
Sevginin temelinde güven duygusu yer alır. Güvendiğinizi, tehlikesinden emin olduğunuzu sevebilirsiniz. Sevgiyi hakim kılmanın yolu, bundan dolayı insanların güvenliğini sağlamaktan geçer. Bundan dolayıdır ki "Gerçek mü’min insanların; dilinden ve elinden güvende olduğu kimsedir.”(2)’ İste selâm, müslümanın çevresindekilere bu güvenceyi verdiği formüldür. Bu güvencenin, sevgiyi hakim kılacağını bizzat Allah’ın Resûlü haber veriyor: “Yaptığınız takdirde birbirinizi seveceğiniz bir seyi haber vereyim mi size; Aranızda selamı yayınız.”(3) Selam ile başlayan iletişim, konuşup görüşmeyi, anlaşmayı ve ruhi yaklaşımı beraberinde getirecektir. Sevgi de boy atmak için bu ortamı arar zaten. Artık iş, sevgi pazarının kurulmasına kalmıştır. Sevginin hayata geçirilme- sindedir sıra. İste tam bu noktada İslam Peygamberi (s.a.s.) devreye giriyor: “Biriniz Müslüman kardeşini sevdiğinde bunu ona bildirsin.”(4)
Hadisin anlatmak istediği, ilk bakışta zannedildiği gibi, söze dayalı bir bildirme değildir. Zira Allah’ın Resûlü hadisin orijinal metninde “haber versin" (fe’lyuhbir) değil, "bildirsin" (felyu’lim) diye buyurmuş. Yani insan, sevgisini sözle haber vermekten çok eylem ve etkinlikleriyle dile getirecek. Sevgisine alem (işaret ve belge) olacak somut davranışlar sergileyecek. Yoksa, eyleme dönüşmeyen sevgi kuru bir laftan öte bir anlam taşımaz.

ÖLÇÜSÜZLÜK SEVGİDE DE ZARARLI
Yaratılmışlar planındaki sevgi meşru zemin ve ölçüyü asarsa, amacından sapar.
Ruh dünyası çalkantıların ve bunalımların istilasına uğrar. Yaratıklara yönelik sevgi, sadece gerçek sevgiye, Allah sevgisine ulaştıran bir basamak olmak üzere vardır. Bir sıçrama tahtasıdır. Burada yaşanacak aşırılık ya da ölçüsüzlük, sevginin zincire vurulması, ruh dünyasının atılımına engel olunması anlamına gelecektir. Kuran, İslam ümmetini “İnsanlar için ortaya çıkarılmış en hayırlı ümmet” diye nitelerken (5), bu nitelemeyi onun “vasat (orta halli, aşırılığa kaçmayan] bir ümmet”(6) oluşuna bağlamaktadır. Kur’an’ın istediği bu denge hali müslümanın hayatını hem maddi yönüyle hem de ruh dünyası açısından kuşatır. Tabii ki sevgi de, nefret de, bu ölçünün dışında kalamaz. Su hadis-i şerif bu açıdan son derece anlamlıdır : “Sevdiğini ölçülü sev, birgün düşmanın olabilir. Kızdığına da ölçülü kız, bir gün sevdiğin olabilir.”(7)
Allah’ın bir sıfatı da el-Vedûd “çok sevilen”, “çok seven” demek...
İnsanı yaratıp ona ruhundan üflediği zaman sevme duygusu da insanın hamuruna sindirilmişti. “De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana tabi olun ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın”(8) ayetinde “el-Vedûd” sıfatından pay almaya davet vardır. Bu gerçekleştirilebilirse Yaratıcı Kudretin sonsuz nimetlerinden yararlanan insan, onu başkalarıyla paylaşmanın tadını yasayabilecektir. Müslüman bu tadı, “Sizden hiç kimse kendisi için sevdiği şeyi kardeşi için de sevmedikçe gerçekten iman etmiş olmaz. ”(9) gerçeğinde yakalayan insandır. O, böyle davranmanın imandan olduğunu bilir(10). Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça gerçek iyiliğe ulaşamayacağımızı bildiren ayette’(11)’dünyalık imkanlarda yaşanacak paylaşımlar, onlara duyulacak sevgide ölçüyü sağlamanın bir yolu olarak sunulmaktadır.
Sevgi güçlü bir mıknatıs gibidir. Seveni, sevilenden yana çeker. O yüzden Hz. Peygamberin de ifadesiyle “Kişi sevdiği ile beraberdir.”(12) Bu, hem maddi ölçüler içinde böyledir, hem de ruh dünyasında. Ölüm ötesi hayattaki beraberlik ise hadisin asıl anlatmak istediği... İnsan bir kimseyi niçin sever? Onda paylaşabileceği, beğendiği bazı davranış ve özellikler var da onun için. Bu paylaşımı mümkün olduğunca üst düzeyde gerçekleştirmek için kişi hep sevdiğinin yanında olmak ister. Bunu maddi olarak gerçekleştiremezse, duygularını, hayallerini, düşlerini hep onunla doldurur. Seven, sevdiğinin davranışlarını onaylar, benimser, onun gibi olmaya çalışır. Bu da ölüm ötesi beraberliğe bir gerekçe sayılıyor. Allah’a kavuşmak O’nu sevmekten geçer. Bu da gerçek kulluğu gerektiriyor. Dostun dostu da dosttur. Onu sevmemek olmaz. Allah’ın elçi kılacak kadar sevdiği bir zatı, Hz. Muhammed (s.a.s.)’i sevmek gereği de buradan kaynaklanıyor. Bu sevgiyi belgelemenin tek yolu da getirdiği İslam’ı bireysel ve toplumsal olarak, yasamak, özümsemek. Bu yüzden o, “Kudret ve iradesiyle yasadığım Allah’a yemin ederim ki, hiç biriniz, ben ona babasından ve çocuklarından daha sevgili olmadıkça iman etmiş olmaz.”(13) buyurmuştur. Peygamberi sevip ona tabi olmak, Allah’ı sevmenin işareti ve
Allah’ın sevgisini kazanmanın da şartı (14). Demek ki sevgi imanı besleyen bir kaynak, iman fideliği suyunu oradan alıyor. Ama bu kaynağın, fideliğe giden yolu ıslatıp çamur etmesine izin yok. Gerçek sevginin yani Allah sevgisinin temel göstergesi olan iman, yaratıkların sevgisine layık olmanın da kıstasıdır. Allah’a gereği gibi inanmayanlar ancak, Allah’ın yarattığı olmaları açısından mü’min sevgisine konu olurlar. İnananların birbirine duydukları sevginin yeri de, dozu da farklı. Mü’minler bu iman bağı ile kardeştirler ve başka hiçbir sevgi imanın önüne geçirilemez. Müslüman tercihini imandan yana kullanmak durumundadır.
Bu konuda Peygamber ile mü’minler arasında bir ayırım da söz konusu değil. “(Kâfir olarak ölüp) cenennemlik oldukları onlara açıkça belli olduktan sonra, akraba dahi olsalar (Allah’a) ortak koşanlar için af dilemek ne Peygambere yaraşır, ne de inananlara”(15) ayeti bu hükmü vurguluyor “Sen sevdiğin kimseyi hidayete erdiremezsin. Lâkin Allah, dilediğini hidayete erdirir.”(16) ayeti de iman etmeyen amcası Ebu Talip için, Allah’tan af dileyen Hz. Peygambere yönelik bir hatırlatma.(17)

KISACA
Duyguların en asili olan sevgi, asıl anlamını beşeri ve maddi ölçülerden soyutlanmış olan Allah sevgisinde bulur. Diğer bütün sevgiler, kişiye Allah sevgisi yolunda yardımcı olabildiği oranda anlamlı ve değerli, insanı maddesi ve ruhuyla bir bütün olarak algılayan İslam, dünya planı sevgilerinde dengeli ve ölçülü olmaya büyük önem atfeder. Burada yaşanacak dengesizliğin insanı kör ve sağır ederek onun gerçeği görmesini, hakka ulaşmasını engelleyeceğini önemle vurgular(18). Sevginin sahip olduğu gücü çok iyi değerlendirir ve bu gücün ölüm ötesi hayat için bir yatırım sermayesi olarak kullanılmasını teşvik eder. Onun sadece maddi ölçüler içine hapsedilmesine pirim vermez.
Gerçek iyiliği yakalamak için çok değer verilen, çok sevilen şeylerin paylaşılmasını öngörür. Allah’a duyulan sevginin isbatını, Resûlü sevmeye ve onun talimatına uymaya bağlar.
Dünya, içinde çırpındığı materyalist yaşayışın doğurduğu sevgisizlikten ancak İslam’ı anlamak ve yaşamakla kurtulabilecektir.

[1] Ebu Dâvud, Sünen, Sünnet, 15; Tirmizi, Sünen, Kıyamet, BG.
[2] Müslim, Sahih, İman, 93; Ebû Dâvud, Sünen, Edeb, 131.
[3] Müslim, Sahih, iman, 93.
[4] Tirmizi, Sünen, Zühd, 54.
[5] Al-i Imran Sûresi, 11ü.
(S) Bakara Sûresi, 143.
(7) Tirmizi, Sünen Birr, 59.
(8) Al-i Imran Sûresi, 31.
(9) Buhari, Sahih, iman, 7; Müslim, Sahih, İman. 71.
(10) Buhari, Sahih, İman, 7.
(11) Al-i Imran Sûresi, 92.
(12) Buhari, Sahih, Edeb, 96, Müslim, Sahih, Birr, 165.
(13) Buhari, Sahih, İman, 8.
(14) Al-i Imran Sûresi, 31.
(15) Tevbe Sûresi, 113.
(16) Kasas Sûresi, 56.
(17) Buhari, Sahih, Cenaiz, 81; Müslim, Sahih, İman, 33.
(18) Ebu Dâvud, Sünen, Edeb, 116.