Makale

KURBAN Hayvan Kesim Yerleri ve Çevresel Açıdan Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

KURBAN
Hayvan Kesim Yerleri ve Çevresel Açıdan Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Ali Rıza BAYKAN

Gıda Yüksek Mühendisi ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü
Şehirleşme ve apartman hayatının getirdiği kısıtlamalar sebebiyle, kurban kesiminin bilhassa çevre ve sağlık yönü kentlerde daha fazla önem kazanmıştır. Ülkemizde hayvan kesimi hemen her- gün yapılmaktadır.
Kurban; Yüce Allah’ın rahmetine yaklaşmak için ibadet niyetiyle kesilen özel hayvandır. Kurban Bayramı günlerinde Allah rızası için kesilen hayvana Udhiye, bunu kesmeye de tazhiye denilmektedir. Kurban, Allah’ın verdiği nimetlere karşı bir şükür, bir arınma vesilesi olarak görülmektedir. Aynı zamanda kurban; dini bir görevi ifade etmekle birlikte, çevre, sağlık, sosyal ve ekonomik boyutları da olan kapsamlı bir olgudur. Kurbanın meşru olması, din, ahlâk ve topluma faydası bakımından bir takım hikmet ve menfaate dayanır. Hayvanların etlerinden ve diğer yan ürünlerinden bir çok muhtaç insanın da yararlanıyor olması toplum menfaatinin gözetildiğini ortaya koymaktadır.
Şehirleşme ve apartman hayatının getirdiği kısıtlamalar sebebiyle, kurban kesiminin bilhassa çevre ve sağlık yönü kentlerde daha fazla önem kazanmıştır. Ülkemizde hayvan kesimi hemen hergün yapılmaktadır. Ancak kurban bayramı gibi belirli günlerde özellikle de bayramın birinci günü halkımızın bu ibadeti yerine getirmek istemesi - koordinasyon yetersizliğinden dolayı- hoş olmayan görüntülere sebep olabilmekte, çevre ve insan sağlığını tehdit edebilmektedir.
İslam’ın öngördüğü temel şartlara uygun olarak Veteriner Hekimlerin kontrolünde ehil insanlar tarafından kurbanlık hayvanların kesilmesi, elde edilen etlerin, sakatatın hijyen ve sağlık şartlarına uygun olarak tüketime arz edilmesi, diğer yan ürünlerin ve atıkların ise değerlendirilmesi konularında, Diyanet, Mahalli idareler, Çevre, Sağlık ve Tarım Müdürlükleri ile diğer ilgili kuruluşların koordineli çalışması zorunlu görülmektedir
Hayvan kesiminin %65’den fazlasının her türlü hijyenik şartlardan yoksun ve kontrolsüz olduğu ülkemizde; mevcut mezbahane tesisleri, kesime uygun hayvan sayısının azlığı gibi çeşitli nedenlerle kurulu kapasitelerinin ancak %26’sını kullanabilmekte, hayvan sayısını ve tesisleri iyi değerlendirebilmemiz bir yana kesilen hayvanların ekonomiye katkısı düşük seviyelerde gerçekleşmektedir.
Kentsel hayatın kaçınılmaz bir gereği olarak; sağlıklı kesim yapılacak yerlerin belirlenmesi, toplumun hak ettiği sağlıklı etin elde edilmesi, iş bölümü yapılmak suretiyle ihtisas alanı ve istihdam kaynağı oluşturulması gerekmektedir. Sokak ortasında yapılan kesimlerin çirkin bir görünüm sergilemesinin önüne geçilmesi için yasaklanması, hayvana yapılan eziyetlerin sona erdirilmesi, dini kaygıların giderilmesi, kaçak kesimlerin önüne geçilmesi ve toplu olarak hayvan kesilen yerlerde kesim öncesi ve sonrası hayvanların sağlıklı olup olmadığının Veteriner Hekimler kontrolünde yapılması, aynı zamanda gebe hayvanların kesiminin önlenmesi gerekmektedir.
Yukarıda sayılan çeşitli nedenler dikkate alınarak, 21.11.2001 tarih ve 24590 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı gereği, Kurban Hizmetlerinin yürütülmesi Diyanet işleri Başkanlığı’na verilmiştir. Kurban kesim yerleri, Bakanlıklar arası Kurban Hizmetleri Kurulu’nun alacağı kararlar doğrultusunda illerde Kurban Hizmetleri Komisyonu marifetiyle belirlenebilecektir. Kurban kesim yerlerinin belirlenmesi uygulanmasına ilk kez geçen sene tüm ülke genelinde başlanmıştır, Bakanlar Kurulu kararında Türkiye genelinde belirlenen kurban kesim yerlerine ilaveten mevcut modem Mezbahane tesislerinin de kullanılacağı hükmü yer almaktadır. Ülke genelinde yapılması öngörülen bu uygulama öncesi, bazı belediyelerde çeşitli yerlerde geçici kesim yerleri kurulmasına rağmen yeterli sayıda olmamış, istenen özellikleri bakımından da yetersiz düzeyde kalmıştır.
İllerde oluşturulan Kurban Hizmetleri Komisyonu tarafından geçici olarak kurban satış ve kesim yerleri belirlenmiştir. Ancak bu belirlenen yerlerin bir çoğunda belki de ilk uygulama olması bir takım sorunları da beraberinde getirmiştir. Belirlenen kesim yerlerinin yetersiz olması ve çevresel açıdan alınması gereken önlemlerin alınamadığı ve/veya altyapının olmadığı yerlerin olması, bu kesim yerlerinin ve etrafının da gelişi güzel kullanılmasını beraberinde getirmiştir. Sokak ortasında hayvan kesiminin yapılmamış olması bir avantaj olmakla birlikte oluşturulan bu geçici kesim yerlerinde, hatta bazı mezbahaneler- de oluşan görüntüler önceki yılları pek aratmamıştır.
Bir çok yerde temiz ve sağlıklı suyun bulunmadığı, su şebekesinin olmadığı yerlerde geçici kesim yerleri kurulmuş, aynı zamanda pazar yerlerinde gübre artıkları içerisinde hijyen şartlarından uzak bir şekilde hayvan kesimi yapılmıştır. Kan ve gübre birbirine karışmış, ekonomik olarak değerlendirilme imkanı olmamış ve kokuşmaya terkedilmiştir. Kesim yeri ve satış yerleri etrafında kaldırımlarda kesim yapıldığından, hayvanların gübreleri, işkembeleri, bağırsakları, kelle ve tırnakları ortalıkta bırakılmıştır. Diğer taraftan işin ehli kurban kesmediğinden, kesim hataları sonucu kendilerini yaralamışlar ve derilerin de aynı zamanda değerini yitirmesine sebep olmuşlardır.
Kurban Hizmetlerinde Devamlılığının Sağlanması
Kesim ve yüzüm işlemlerinin, tekniğine uygun ve hijyenik olarak yapılması, elde edilen karkas et, bağırsak, tırnak, işkembe, sakatat, deri ve diğer yan ürünlerin ekonomik açıdan değerlendirilmesi ve bu ürünlerin sağlıklı bir şekilde tüketiciye ulaşması, ayrıca her türlü atık ve artıkların da değerlendirilmesine imkan sağlanması gibi çeşit/i sebepler, modern mezbahane tesislerinin kurulmasını zorunlu kılmaktadır.
Kurban hizmetlerinin her sene düzenli yapılması ve devamlılığını sağlamak üzere, mevcut mezbahane tesislerin kapasitelerinin tam ve kullanılan durumuyla bilinmesi gerekmektedir. Bilindiği gibi ülkemizdeki mevcut tesisler çeşitli nedenlerle kurulu kapasitelerinin ancak %26’smı kullanabilmektedirler. Bu hususta illerde il Tarım Müdürlüğü kayıtlarında bulunan faal veya gayri faal tesisler hakkında envanter bilgilerine ihtiyaç vardır. Kapasitesi yeterli olmayan tesisler tespit edilerek öncelikle bu tesisler yanında (kurban günlerinde ihtiyacı karşılayacak kapasitede) belediyeler ve diğer ilgili kurumlarca prefabrik veya portatif ek kesim üniteleri yapılması yoluna gidilmelidir. Aynı zamanda belediyelere ait mevcut mezbahane tesislerinin büyük bir kısmının ne yazık ki, ilkel şartlarda çalıştığı bilinmektedir. Özel ve resmi tüm mezbahane ve kombina tesisleri, Kurban Bayramı’nda hijyen ve teknik koşullara ve çevresel açıdan alınması gerekli önlemlere riayet edilmesi kaydıyla aktif hale getirilmelidir. Kurban günlerinde bu tesislerin de yetersiz kalacağı da bir gerçektir.
Nüfusun yoğun ve mezbahane tesislerinin yetersiz olduğu şehirlerde hayvan kesimi yapılacak ek kesim yerlerinin ve pazarların belirlenmesi büyük önem arzet- mektedir. Birkaç gün için tesis yapılır mı diye düşünülmemeli, ilgili Belediyelerce yapılacak olan açık yada kapalı prefabrike yapıların kurban hizmeti haricinde sosyal tesis olarak değerlendirilebileceği göz önüne alınmalıdır. Belediyeler imar Mevzuatı’nın 26. maddesi gereği, yapılması gereken Mezbahaneleri ve hayvan pazar yerlerini planlarında göstermelidirler. Ayrıca gerektiğinde yeni kurulacak prefabrike yerleri de planlarında belirtmelidirler. Diğer taraftan -bir teklif olarak- nüfusun yoğun olduğu sitelerde gerekli izinler verilirken site sakinlerini etkilemeyecek belli bir alanın, yine kendi sakinlerinin hizmetini görmesi için ayrılması istenebilir. Burada yapacakları küçük de olsa prefabrike acık ya da kapalı yapılar diğer birimlerin yükünün azalmasına sebep olabilecektir.
Pazar yerleri ve hayvan kesim yerlerinde gerekli çevre şartları ve yer seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar
Bir yerde hayvan kesimyeri, hayvan pazaryeri özellikle de mezbahane kurulması düşünülüyorsa, tüm üniteleri, özelliği ve yeri açısından dikkate alınması gereken hususlar bulunmaktadır. Bu hususlar dahilinde iyi bir fizibilitesinin yapılması gerekmektedir. Bu nedenle aşağıda belirtilen şartlar gerekli alt yapının oluşmasına yöneliktir.
1. Canlı hayvan temini ve pazar imkanlarının bulunduğu yerlerde, hakim rüzgar yönü dikkate alınarak hayvan pazar yeri ve kesim yerleri belirlenmelidir. (Mahalle aralarındaki park yerlerinin bu tür yerler için kullanılması hem sağlık yönünden hem de çevresel yönden uygun değildir.)
2. Meskun mahallin mümkün olduğunca dışında ve ulaşımın kolay olduğu, temiz ve sağlıklı su imkanlarının bulunduğu yerler tercih edilmelidir.
3. Tesis alanı yeterince genişlikte olmalıdır. Pazar yerlerinin etrafı çevrilmeli, giriş ve çıkışlar kontrollü olmalı, yükleme ve boşaltma rampaları bulunmalı, canlı hayvanların sağlık kontrolü girişlerde yapılmalı, pazar yerlerinde gübrelerin toplanacağı özel bir yer bulunmalı ve sıvı atığın kolay tahliyesi için tahliye kanalları ve bu kanal üzerinde mazgallar bulunmalıdır. (Pazar yerleri hususunda Tarım Bakanlığınca çıkarılan 1998/19 sayılı Tebliğ şartlarına riayet edilmesi)
4. Büyükbaş ve küçükbaş hayvanların muhafaza edildiği bekletme yerleri (Padoklar), Büyükbaş ve küçük baş için iki ayrı kesim ünitesi, ayrıca şüpheli hayvanların kesileceği özel bölüm bulunmalı, kesimler askıda yapılmalı, kesimin sürekliliğinin sağlanması için portatif raylı sistem kurulmalı, kesim yerlerinde çalışacak personelin, alet ve ekipmanın muhafaza edileceği özel bölüm ve portatif idari bir birim yer almalıdır.
5. Özellikle mezbahanelerde, etin dinlendirileceği ve muhafaza
edileceği soğutma tertibatı sağlanmış depoların bulunması, bağırsak ve derinin muhafaza edileceği depo ve karkas parçalama biriminin bulunması gerekmektedir.
6. Kurban günlerine yönelik olarak bağırsak, deri ve gübre
için geçici biriktirme yerleri olmalıdır.
7. Kan toplama tankları, gübre toplama yeri ve sızdırmazlığı sağlanmış kireç kuyuları, et kemik atıkları ve diğer atıkların muhafaza edildiği özel yerler bulunmalıdır.
8. Kan ayrı bir kanalla toplandıktan sonra atık suyun verilmesi için şehir kanalizasyon şebekesine bağlantının olması veya sızdırmaz fosseptik çukurlar yapılmalıdır.
9. Temiz ve tazyikli suyun temin edilmesi için şehir şebekesinden yararlanılması, temizlik ve dezenfeksiyon için basınçlı su sistemi ve diğer araçların bulunması. Gerektiğinde Sıcak suyun temin edilmesi ve portatif raylı sistem de kullanılacak jeneratör bulundurulmalıdır.
10. Veteriner Hekim kontrolünde hasta olduğu tespit edilen hayvanlar izole edilmiş ayn bir yerde kesilmeli ve değerlendirilmesi mümkün görülmeyen gövde, kan, et-kemik artıklan ve diğer atıklar kireç kuyularında bertaraf edilmeli veya yakma tesislerinde imha edilmelidir. Parazitli karaciğer, akciğer gibi organlar köpek, kedi gibi hayvanlara verilmemelidir.
11. Çevre temizliği için ilgili idari birimce sorumlu elemanların görevlendirilmesi. Yine Pazar yerlerinde kurulan ve kurulması düşünülen kesim yerlerin.de ve mezbahanelerde bayramın ilk günü yoğun olması nedeniyle yetersiz kaldığı ve ilerde kalacağı da bir gerçektir. Bu nedenle kurban kesiminin üç güne yayılarak yığılmanın önlenmesi ve bunun da bir koordine içerisinde olması gerekmektedir. Halkımızın %75- 80’i birinci gün kesim yapmak istemektedir. tik günkü yığılmanın önüne geçmek için ikinci, üçüncü günde kesim yapılabileceği hususunda halkımız aydınlatılmalıdır.
Pazar yeri içerisinde münferit kesim yapılacak ek yerlerde ehil insanlar tarafından kesim yapıldıktan sonra akan kan bir yerde biriktirilerek üzerine kireçle muamele edilmeli, kokuşması önlenmeli ve üzeri toprakla kapatılmalıdır. İşkembe ve bağırsak içeriği ise pazar yeri içerisinde yapılması gereken gübre toplama yerlerinde temizlenmeli ve toplanmalı, deri tuzlanarak usulüne uygunca muhafaza edilmeli, tırnak, kelle ve diğer atıklar ortama gelişi güzel bırakılmamalı, kurban sahibi yada sakatatçılar tarafından değerlendirilmelidir.
Bu konuda gerekli alt yapı çalışmalarının en azından geçen sene yapılamadığı ya da bu sene de yapılamayacağı ortadadır. Bu nedenle, Bakanlıklararası kurulan Kurban Hizmetleri Kurulu’nun "Kurban kesmek isteyen bir kişi, mezbahaneler ya da kurban kesmek için kurulacak bu tür yerler haricinde sokakta kesmemek kaydıyla, dini ve hertürlü sağlık ve hijyen açısından gerekli tedbirleri almak kaydıyla evinin bahçesinde kesim yapabilmeli" kararının uygulanması yerinde- dir. Ancak bu konuda halkımızın bilinçlendirilmesine de ihtiyaç vardır. Kurban yukarıda da değinildiği gibi özel hayvan olması itibariyle her türlü unsurunun değerlendirilmesini gerektirir. Kesim tekniğinden başlayarak halk bilinçlendirilmeli, eti haricindeki diğer kısımları atık olarak düşünülmemeli değerlendirme yöntemleri ortaya konmalıdır.
Hayvan kesim yerlerinde kesim sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar
1. Kesimi yapan kişinin sağlıklı ve temiz olması gerekir; ayrıca, bu kişi karkastan kendisine bulaşacak hastalıklara (şarbon, bruselloz gibi) karşı gerekli tedbirleri (eldiven, çizme giyme, kesik-yaralı el veya parmaklarla etle temas etmemek gibi) almalıdır.
2. Hayvana, tutulup yatırılırken veya askıya alınırken işken- ce-eziyet edilmemelidir; bu durum kurbanın adabına da uygun değildir. Kesilmeye yatırılan bir besi hayvanı için bıçağın bilenerek keskinleştirilmesi, hayvanın gözünden saklanması ve süratle usulüne uygun olarak bu hususta eğitimli kişiler/kasaplar tarafından yapılmalıdır.
3. Hayvan kesimi mezbahanelerde askıya alınarak yapılmalı; böylece, kann iyice akması ve yüzümün temiz olarak yapılması sağlanmalıdır.
4. Kesim sırasında ortaya çıkan taze kan, biriktirme havuzunda temiz bir şekilde toplanmalıdır. Kesimhanede elevatörle çalışma imkanı varsa ve kan şevki için özel kanal tertibatı yapılmışsa kanı kan toplama varillerine, tanklarına almak daha doğru olur. Kesim sırasında yemek borusu ile solunum borusu bir arada kesildiğinden midede hazmedilmemiş olan yemlerin kana karışmamasına özen gösterilmeli, bunun için gerektiğinde yemek borusu metal bir kıskaçla kapatılmalıdır. Ayrıca toplanan kana su karıştırılmamalıdır. Toplanan kan hemen rendering tesislerine taşınmalı, ya da tesis bünyesinde kan kurutma cihazları varsa kanın kurutulması yoluna gidilmelidir.
5. İç organlar yüzme işlemini takiben çıkarılmalıdır. Yutak boşaltılmalı, işkembe, safra ve idrar kesesi ile üreme organları çıkarılmalı; hasta ve süt bulunan memeler karkastan uzaklaştırılmalıdır. Bağırsaklar çıkarılırken mideden ayrılmamalı; ayrılma durumunda bağırsak ve mide çıkışı bağlanarak içerikle karkasın kirletilmesi önlenmelidir.
6. Tüketilecek sakatatlar temiz bir şekilde çıkarılmalıdır. Kesim ve yüzülme işlemini takiben karkas veteriner hekim tarafından muayene edilmelidir. Canlı muayene sırasında gözden kaçan bazı hastalıkların (kist hydatik. şarbon, sarlık, sarkos- poridioz, Q-humması gibi) tanısı konulabilir.
7. Yüzme işleminin tamamlanmasını takiben, karkas temiz su ile yıkanmalı, suyu akıtıldıktan sonra tartılmalı ve parçalan- malıdır. Halkımızın özverisine bağlı olarak dağıtım yapıldıktan sonra ve günlük kullanım için ayrıldıktan sonra varsa arta kalan et kısmı tek seferlik kullanım için ayrı ayrı paketlenerek soğutucu veya dondurucuya konulmalıdır. Mezbahanelerde, soğutma ünitelerinde kullanılan gazın ozon tabakasını etkileyen gazlardan olmaması önemlidir.
8. Özellikle mezbahane tesislerinde, kesim sonrası yıkama suyu ile dış ortama taşman ve kan+yağ ihtiva eden pis suyun arıtılması için (kan ayrı bir şekilde toplansa bile yıkama suyu belli oranda kan ve yağ ihtiva etmektedir) arıtma üniteleri kurulmalıdır.
Geçici hayvan kesim yerlerinde kanın kan tanklarında depolanması suretiyle atık suya karışımı minimuma indirgenmeli, atık suyun bertarafı hususunda şehir kanalizasyon şebekeleri tercih edilmeli veya kanalizasyon şebekesi olmayan yerlerde sızdırmazlığı sağlanmış fosseptik çukurlar kullanılmalıdır.
9. Kesim esnasında mide ve bağırsak içeriği alındıktan sonra fermente olmamış bu gübrenin fermente olabilmesi için sızdırmazlığı sağlanmış gübre depoları bulunmalı (özellikle mezbahanelerde kesim kapasitesi ve fermente süresi dikkate alınarak proje- lendirilmeli) ve fermente edildikten sonra gübre olarak tarlada kullanımı sağlanmalıdır. Kesim yerlerinde ise bunun için geçici biriktirme yerleri kurulmalıdır. Kesim öncesi padoklarda elde edilen katı dışkı gübre olarak kullanılabilir. Ayrıca sıvı+katı dışkıdan fazla miktarda gaz elde edilmesi mümkün olup, biyogaz üniteleri kurularak biyogaz enerjisi elde edilebilir. Örneğin büyük şehirlerde düzenli çöp depolama yeri yapılması gerektiği gibi, böyle bir yer planlayarak biyogaz üretimi de yapabilirler.
Kan; diğer ülkelerde, hatta ülkemizde pek az bir kısmı insan gıdası olarak kullanılmakta, daha ziyade pastacılıkta, sosis imalinde kullanılmaktadır. Dini kaygılar nedeniyle insan beslenmesinde kanın kullanılması uygun olmadığı gibi, sıhhi açıdan da uygun değildir. Bu nedenle kanın dış ortama atılmaması su ve toprak kirliliğini önlemek için, et- kemik artıklarıyla birlikte hayvan yemi katkı maddesi olarak değerlendirilebileceği gibi kimya yan sanayiinde, sabun, boya sanayiinde ve dericilikte kullanılabilmektedir.
Ülkemizde kesilen hayvanların kanının %90’ı, ekonomik olarak değerlendirilememekte bu nedenle de atılarak çevre kirliliğine sebep olunmaktadır. Görsel kirliliğin yanı sıra, kanın Biyolojik Oksijen ihtiyacı çok yüksek olup, suyun kirliliğini yaklaşık 40 kat artırmakta ve mevcut teknoloji ile kanla karışık suyun arıtımı mümkün olamamaktadır. Kalan % 10’u ise uygun olmayan teknolojilerle hayvan yemine dönüştürülmektedir. Hatta rendering üniteleri bulunan tesis sahipleri çalıştırmak istememektedirler.
Mezbahanelerde kan toplamak için en uygun metod, buhar veya yağ kompresyonu ile çalışan bir kan sevkedici tank ünitesi bulundurmaktır. Ülkemizde birinci sınıf mezbahane tesislerinde kan, et ve kemik gibi mezbahane artıklarının değerlendirildiği et-kemik unu, kan unu yapıldığı rendering ünitelerinin yapılması zorunluluğu getirilmemiştir. Kirliliğin kaynağında giderilmesi, en uygun teknolojiyle bertaraf edilmesi gerektiğinden, özellikle birinci sınıf tesislerde rendering biriminin bulunması zorunluluğu getirilmelidir. Taze olarak elde edilen kan rendering ünitelerine iletilene kadar de- kompoze olmakta ve bu sayede çevreye kötü bir koku yayılmaktadır. Kanının muhafazası, işlenmesi, et-kemik unu yapılan rendering tesislerinden farklı değerlendirilmelidir. Kanın elde edildiği yerde, temiz bir şekilde kan sevkedici tanklar vasıtasıyla taşınarak koagüle olacak şekilde ısıtılması, ısıtılan kanın üzerinde toplanan suyun ayrılıp, kurutulması ve öğütülmesi sonucunda kan unu elde edilmektedir. Ancak bu kanın sterilize edilmesi ve sağlıklı hayvanlardan elde edilmesi gerekmektedir.
Şüpheli hayvanlardan elde edilen kan ve diğer atıklar kireç kuyularında bertaraf edilmekte yada yakma tesislerinde yakılmaktadır. İnsan sağlığı açısından sakınca görülmeyen et ve diğer parçaları kavurma ünitelerinde değerlendirilebilmektedir.
Küçük işletmelerde, tesis bünyesinde oluşan kokunun ber- tarafı hususunda hava sirkülasyonunu sağlayıcı aspiratörler, entegre fanlar kullanılabilir. Özellikle et-kemik unu işlenen rendering ünitesi bulunan tesislerde koku giderimi önemli bir sorun teşkil etmektedir. Koku yayılmasını önlemek için özellikle kaynakta oluşan ve hoş olmayan koku, hava temizleyicisi kullanmak suretiyle azaltılabilir.
Rendering tesislerinde koku giderimi için yoğunlaştırıcılar, gaz yıkayıcılar, yakma üniteleri, biyolojik filtreler de kullanılabilmektedir. Burada önemli olan, kokunun yoğunluğu, yayılma frekansı ve bunu önlemek için koku giderimi nde sağlanan başarıdır. Rendering tesislerinin bulunmadığı ve de fazla kanın üretilmediği hayvan kesim yerlerinde kan üç şekilde değerlendirilebilir; (Bunun için temel şart; sağlıklı hayvanlardan elde edilmiş olması, temiz bir şekilde toplanması ve kullanımdan önce ısıl işlemden geçirilmesidir).
Bölgede tavukçuluk yapılıyorsa taze kan dekompoze olmuş halde tavuk rasyonuna katılabilir. Diğer bir yöntem kanı kepek yada başka bir absorban yeme emdirmek suretiyle hava şartlarında kurutmaktır. Bu işlem sonunda proteince zengin yem elde edilebilir. Ancak burada kurutmanın yeterince sağlanması su oranının mümkün olduğunca düşük tutulması gerekmektedir.
Üçüncü bir yöntem ise, Kireçle muamele edilmesi; kurutmanın güç olduğu yerlerde tavsiye edilebilmektedir. Kanın ağırlığının %1 kadarı sönmemiş kireç (veya % 3 sönmüş kireç) ile muamele edilirse süngerimsi yapıda siyah renkli bir hamur oluşur. İlave sırasında devamlı karıştırmak gerekir. Bu işlem sırasında kan plazması pıhtılaşma ile akmadığından elde edilen ürün kolay taşınabilir ve bir hafta süre ile tazeliğini muhafaza eder. Kireçle muamele edilmiş kanın kurutulması da kolaydır. Ayrıca kanın kurutma tavalarına yapışması, dekompoze olması ve haşerelere maruz kalması önlenmiş olur. Diğer taraftan kireç ilavesi kanın besleme değerini azaltmaz aksine kalsiyumca fakir olması nedeniyle besleme değerini artırır. Kurutulmuş çiğ kanın dezavantajı ise steril olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu tür kan unları yeme karıştırılacaksa karışım yem mutlaka pişirilmeli, soğutulmalı ve öğütülerek hayvana verilmelidir.
Ancak mezbahanelerde, hayvan kesim yerlerinde çok miktarda kan elde ediliyorsa bu tesislerde ticari kan kurutucuları kullanılmalı, kan sevk edici tanklar vasıtasıyla toplanmalı, mümkün olduğu kadar hızlı, ama su kullanılmadan toplanmalı ve kurutma öncesi presle muamele edilmelidir. Bunun için kabine tipi kan kurutma cihazları belediye mezbahaneleri için uygundur. Kan unu üretimi için püskürtme kurutucu tesis kurulması pahalı bir teknoloji gerektirdiğinden küçük mezbahaneler için tercih edilmemektedir.
Mezbahanelerde sürekli kesim olması nedeniyle, rendering üniteleriyle kemik ve iç yağlardan elde edilen yağların rafine edilmesi mümkün olup, Stearin ve gliserin kaybı da önlenebilecektir. Kesim- hanelerde kesilen hayvanlardan çeşitli enzimler, hormonlar, biyokimyasal metabolitler, hayvanın bağ ve destek dokularından yapılan jelatin gibi ürünler üretilmesi mümkün-
Ayrıca deri yüzmede kullanılan geri teknolojiler ve elde yapılan kesimler sonucunda ortalama %5-7 civarında fire verilmekte (hatta %10 bulmakta) ve aynı zamanda deriler gerekli şartlarda muhafaza edilemediğinden fire kaybı daha da artmaktadır.
10 Temmuz 2001 tarih 24458 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile Mez- bahane atıkları da özel işleme tabi atıklar kategorisinde değerlendirilmiştir. Ancak bu hususta yöntem belirlenmemiştir. Bu eksikliğin giderilmesi gerekmektedir.
İnsanımızın sağlığının bozulmasını önleyici tedbirlerin ilgili kurumlarca alındığı, sokaklarda çirkin görüntülerinin yaşanmadığı ve dini kaygıların giderildiği nice kurban bayramlarının yaşanması dileğiyle.

Kaynaklar;
- BAYKAN, A.R. 2001. "Kurban Kesimi
ve Çevre Bilinci", Çevre ve İnsan Dergisi, Çevre Bakanlığı Yayını Sayı No: 48, Ankara.
- BİLMEN, Ö. N. Biiyük İslam ilmihali, Akçağ Yay., 99, Fıkıh, 512, Ankara.
- BİNGÖL, Ş. Kırmızı Et ve Mamulleri
Sanayinde Girdi Sorunları ve Verimlilik, Milli Prodüktivite Merkezi Yay., No: 554, Ankara. 1995.
- Hayvan Sağlığı Zabıtası Kanunu ve Yönetmeliği (3285 sayılı Kanun).
- GÖĞÜŞ, A. K„ Et Teknolojisi, A.Ü. Ziraat Fak.Yay. No: 991, Ankara. 1986.
- GÖKALP, H. Y., Mezbahane Teknolojisi Ders Notları, Erzurum, 1989.
- GÖKALP, H. Y., M. Kara, Ö. Zorba, Et Ürünleri İşleme Mühendisliği, A.Ü. Ziraat Fak. Yay. No.320, Erzurum, 1990.
- İmar Kanunu (3194 sayılı Kanun) 9.05.1985 tarih ve 18749 sayılı Resmi Gazete.
- T.C. Resmi Gazete, Hayvan Pazarları
nın Ruhsatlandırma ve Denetleme Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ (Tebliğ No:1998119) Resmi Gazete, Tarih: 261811998, No: 23445.
- T.C. Resmi Gazete, ".Kırmızı Et ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Kuruluş, Açılış, Çalışma ve Denetleme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik", 11 Eylül 2000 tarih ve 24167 sayı-
- Türk Veteriner Hekimleri Birliği Merkez Konseyi 22.02.2001 Tarihli Basın Açıklaması,
- TOPBAŞ, M.T., A. R. BROHl, M.R., KARAMAN, Çevre Kirliliği. Çevre Bakanlığı Yayınları Ankara, 1998.