YER ALTI
ZENGİNLİKLERİ
YER ÜSTÜNE
ÇIKMAYI
BEKLEYEN
BİR YENİ
TÜRK
CUMHURİYETİ
Ayşe İLKER
TUŞKUR Türkmen Şivesi Öğretim Elemanı


YENİ
TÜRK
CUMHURİYETLERİ
TÜRKMENİSTAN


Türkmenistan Cumhuriyeti, batısında Hazar Denizi, güney batısında Iran, güney doğusunda Afganistan, doğusunda, Özbekistan ile çevrili, 488.000 km2 yüzölçümüne sahiptir. Bu topraklarda 3,5-4 milyon civarında Türkmen yaşamaktadır. Başkenti Aşkabad’dır.
Türkmenler, yedi uruğdan meydana gelirler: Teke, Yamud, Ersarı, Çavdar, Salur, Sarık, Göklen. Bu uruğlar da kendi içlerinde tayfalara, tayfalar daha alt bölüklere ayrılırlar. Bu bir nevi akrabalık ve soy birliğidir.
Türkmenistan, bugün Orta Asya Cumhuriyetleri içinde en fakir sayılabilecek Cumhuriyetlerdendir. Kendi imkânlarıyla geçinemeyecek bir durumdadır. Gerçi Türkmenistan toprakları zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir ve petrol ile doğalgaz en önemli kaynağıdır. Pamuk ve üzüm de tarım sahasında ençok üretilen mahsuldür. Buna rağmen, üretilen kaynak ve mahsulün hiç birinin SSCB döneminde, ülke sınırları içinde kalmaması, sürekli dışarıya, Moskova’ya ve başka Cumhuriyetlere gönderilmesi Türkmenistan’ın bu günkü fakir duruma gelmesinin en önemli sebebidir. Ancak şartlar değiştiği için ileriye umutla bakmak mümkündür.
Türkmenler, diğer Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi
Kiril alfabesi kullanmaktadırlar. Latin alfabesine geçiş prensip olarak kabul edilmişse de tatbikatına henüz başlanmamıştır.
Bugün Türkmen Türkçesi, dil tarihi bakımından en eski şekilleri bünyesinde bulundur-maktadır. Ancak, hem alfabe, hem de önceki rejim nedeniyle çok miktarda Rusça kelime Tükmen Türkçesine girmiştir. Fakat Türkiye Türkçesinden çok büyük farklılıklar gösterme-mektedir. Bazı şekil değişiklikleri ve fonetik değişikliklerin dışında, anlaşmak rahattır. Bir Türkiye Türkü 15-20 gün içinde bir Türkmen ile rahat anlaşabilir.
Türkmenistan’da edebî ve kültürel gelişmeler bugün için müsbet sayılabilir. Ancak, reji-min baskısından kurtulduktan sonra meydana getirilecek eserler daha kuvvetli olacaktır.
Türkmenlerin klasik şair ve yazarları içinde, Mahdum Kulu, Molla Nefes, Zelili, Kemine gibi isimleri saymak mümkündür.
İlmi bakımdan da, Türkmenistan İlimler Akademisi, bu güne kadar, özellikle, dil ve edebiyat sahasında önemli çalışmalar yapmıştır. Türkmen Türkçesi ve halk edebiyatı ile ilgili eserler ortaya konmuştur. Ancak teknik ve fen konularında, kaynakları işletebilecek ve bunlar üzerinde söz sahibi olacak elemanlara ihtiyaç vardır.
Türkmenistan, ekonomik bakımdan, serbest piyasa ekonomisini benimsemiştir. Bu bakımdan da ekonomik ve iktisadi meselelerin halli için eleman yetiştirilmesi gerekmektedir.
Sağlık konusunda da söylenecek bir kaç söz vardır. Türkmenistan bugün çocuk ölümleri bakımından dünya sıralamasının ilkleri içinde yeralmaktadır. Bunun en büyük sebeplerinden biri, pamuk ve diğer mahsullerin üretiminde kullanılan kimyasal ilaçlardır. Doğan her 1000 çocuktan 54’ü bir yaşına gelmeden ölmektedir. Ülkenin Doşhavuz bölgesinde bu sayı 111 ’e yaklaşmaktadır. (1)
Sağlık için gerekli besin maddesi etin % 36 sı, sütün % 50 si diğer Cumhuriyetlerden it-hal edilmektedir. (2)
Görüldüğü gibi sağlık ve insan hayatına verilen önem pek iç açıcı değildir.
Bağımsız Devletler Topluluğu sürecinin Türkmenistan için verimli olmasını dileyelim.

(1)-Esadullah Oğuz, Türkmenistan’ın Sosyal Sorunları, Yeni Form Dergisi, Ocak, 1991
(2)-Aynı makale.