OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLARDA SOSYAL BECERİLERİN GELİŞTİRİLMESİ

Hatice TOPKARAOĞLU
Klinik Psikolog

Geniş ve kalabalık ailelerden çekirdek ailelere, görüşmelerin daha sık gerçekleştiği ziyaretlerden bireysel sosyal yaşamlara dönüşün içerisindeyiz. Anne babalar çocuklarını yalnız büyütüyor, çocuklar kalabalık bir aileye doğmuyor, okul sonrası işten gelen ebeveyni ile günü bitiriyor. Birçok aile kendi ailelerinden başka şehirlerde yaşıyor. Komşularımız eskiden olduğu gibi ailelerimizin bir parçası değil, asansörde karşılaşıp selam verdiğimiz kişiler. Pandemi gibi evlere kapandığımız, işe/okula gidemediğimiz günler geçirdik ve literatüre yeni bir tanım girdi: “Pandemi Dönemi Çocuğu”
Utanan, çekinen, adı sorulduğunda cevap vermeyen hatta akranlarıyla oyun oynayamayan çocuklara şahit oluyoruz. Anne ve babalar çocuklarında ilişki kurma, sohbete başlama, duyguyu ifade edebilme, akran iletişimi, grup içi uyum ve sorun çözme becerilerinin yeterli olmadığını fark ediyor ve tedirginlik duyuyorlar.
Sosyal beceriler, kişinin bulunduğu toplumda uyum içerisinde yaşamasını sağlayan gerçek yaşam becerileridir. Bu beceriler, deneyimler sonucu öğrenilmiş davranışlardır. Örneğin; grup içerisinde uyumlu davranma, muhatabına duygularını ve düşüncelerini ifade edebilme, sorun çözebilme becerisine sahip olma, konuşmayı başlatabilme ve sürdürebilme gibi beceriler çevresel öğrenme yoluyla edinilen sosyal becerilerdir. Bir kişinin bu becerilere sahip olmaması sosyal uyum problemlerine, ilişkisel problemlere ve akabinde duygusal problemlere sebebiyet verebileceğinden henüz erken çocukluk dönemi itibarıyla sosyal becerileri edinmek önemlidir.
Sosyal beceriler, sosyal hayattaki başarılarımızı etkileyen faktörlerdir. Erken yaşam döneminde edinilmeye başlanması gereken başlıca sosyal beceriler; iletişim kurabilme, selamlaşma, konuşmayı başlatma ve sürdürebilme, problem çözebilme, empati kurabilme, özür dileme, atılganlık, plan yapabilme, istek ve dürtülerle başa çıkabilmedir. Bir kişinin hayatında bu beceriler zayıf olduğunda sosyal hayattaki başarısı da zayıf olabilmektedir.
Sosyal beceriler aynı zamanda psikolojik sağlamlık, duygusal zekâ, benlik ve kimlik gelişimiyle de ilişkilidir. Birbirlerini destekleyen ve birlikte gelişen bu önemli yaşam becerilerinden biri eksik olduğunda diğerleri de eksik kalmaktadır. İnsan, sosyal yaşamın en önemli parçasıdır ve bu becerilere sahip olması elzemdir.
Seanslarımda özellikle ortaokul ve sonrası gençlerin sosyal beceri eksikliği sebebiyle arkadaş edinemediklerine şahit oluyorum. Aynı sınıfın içerisindeki arkadaşıyla konuşamayan, öğretmen soru sorduğunda cevap vermekten çekinen, hafta sonu sınıf arkadaşlarıyla plan yapamayan bu gençler okuldan soğumaya başlıyor, okula dair isteksizlik ve mutsuzluk gibi sorunlarla terapiye geliyorlar. Ancak bu gençleri biraz anlamaya başladığımda esas meselenin sosyal beceri eksikliği olduğu görülebiliyor. Unutmamak gerekir ki pandemi süreci, çocukların iki yıl daha az sosyalleşmelerine sebep oldu. Online dersler, sanal arkadaşlıklar, eve kapanmalar, okula gidememe gibi durumlarla sosyalleşmeyi öğrenecekleri dönemde evde ve bilgisayar başında geçirilen zaman okullar tekrar açıldığında ne yapacağını bilemeyen, sınıf arkadaşlarını tanımayan çocukların bir araya geldiklerinde iletişim problemleri yaşamasına neden oldu. Bununla birlikte, pandemi döneminde doğan ve şu an okul öncesi dönemde olan çocuklar uyaran eksiklikleriyle, evde ve sadece ebeveyni ile büyüdüler. Bu çocukların fiziksel, ruhsal ve duygusal gelişimlerinin diğer yıllarda doğan çocuklara kıyasla daha yetersiz olduğu yapılan çeşitli araştırmalar sonucunda açığa çıkıyor.
Sosyal beceri eksikliği olan çocuklar;
• Arkadaş ilişkileri kurmakta güçlük çekerler.
• Popüler ve aranan kişiler değillerdir.
• Nerede, ne zaman konuşacağını ve kime nasıl davranacağını genelde bilemezler.
• İletişim başlatmakta güçlük yaşarlar.
• Grup içi oyunlarda başarısızlardır.
• Takım çalışmalarına genelde seçilmezler.
• Sohbeti başlatamaz ve sürdüremezler.
• Duygularını rahatlıkla ifade edemezler.
• Şaka ve ciddiyeti ayırt edemezler. Bu da olmadık davranışlara sebep olur.
• Empati becerileri zayıftır.
Çocuklarda Sosyal Beceriler Nasıl Geliştirilir?
• Ebeveyn olarak çocuklarınızın sosyal hayat becerilerine dair rol model olabilirsiniz.
• Çocuklarınızı diğerleriyle göz teması kurmaya yönelik destekleyebilirsiniz.
• Farklı deneyimler ve hayatın her alanından bilgilerle onları destekleyebilirsiniz.
• Kitap okuyarak kelime haznesini arttırabilirsiniz.
• Sembolik oyunlar ya da mizansenler yapabilir, rol oyunları oynayabilirsiniz.
• Akran iletişimini arttırarak sosyalleşmesini sağlayabilirsiniz.
• Drama çalışmalarına dâhil edebilir, münazaralarla kendisini ifade etme becerilerini destekleyebilirsiniz.
• Olumlu yönlerini pekiştirerek kendisini ve potansiyelini fark etmesine yardımcı olabilirsiniz.
• Oyun becerilerini güçlendirebilir, farklı sanat ve spor alanlarına dâhil edebilirsiniz.
Birlikte Deneyimleyin
• Asansörde bir komşun ile karşılaştın, ne demeli/ne yapmalı?
• Restoranda sipariş vereceksin, nasıl hitap etmeli/ne demeli?
• Yanlış sipariş geldi ve değiştirmek istiyorsun, nasıl söylemeli?
• Arkadaşının hasta olduğunu öğrendin, onu arayarak ne söylemeli?
• Bir hata yaptın ve arkadaşının kalbi kırıldı, ne yapmalı?
• Eve geldiğinde misafir olduğunu gördün, ne yapmalı/ne söylemeli?
• Bayram ziyaretinde bazı akrabalara gidemedin, telefon açıp nasıl konuşmalı?
• Birisi sana harçlık verdi, nasıl teşekkür etmeli?