Kitaplık

Ömer Faruk Arslan
Diyanet İşleri Uzman Yrd.

Endülüs

Tarih, insanoğlunun yaşadığı hadiseleri tespit ve tahlil etmek suretiyle geleceğine ışık tutan bir meşaledir. Bu meşale ancak iyi kullanıldığında medeniyet yarışında kalıcı ve etkileyici hamleler yapabilmek mümkündür.
İslam medeniyeti denildiğinde tarihin önemli bir kesitini teşkil eden ve üzerinde hassasiyetle durulması gereken “Endülüs”, geçmişten beri giderek artan bir ilginin odağı olmuştur. Ancak bu ilgi, bilgi temelli olmaktan ziyade duygu temelli bir ilgidir. Bu yüzden önümüzde tüm heybeti ve ihtişamıyla Endülüs İslam Medeniyeti, kendisini araştıracak, analiz edecek ve anlayacak kâşiflerini beklemektedir. Çünkü Endülüs tarihi, keşfe değer bir birikim ve tecrübenin adıdır.
Bu yüzden Endülüs tarihi, yazarın ifadesiyle; “Göz kamaştırıcı bir yükselişle ıstıraplarla dolu bir yıkılışın, gıpta ettiren erdemlerle hayıflandıran yozlaşmaların, medeniyet inşa eden yenilikçi bir zihniyetle kültürü kısırlaştıran tutucu bir tavrın, farklı dinler arasında müsamahaya dayalı karşılıklı ilişkilerle birbirini tasfiyeye yönelik çatışmaların iç içe olduğu zengin, etkileyici ve düşündürücü derin bir hafızaya sahiptir.” (Endülüs, s. 11.)
Mehmet Özdemir Endülüs kitabında, Endülüs’ü “kitap medeniyeti” olarak nitelendirerek, İslam medeniyetinin köklü ilim havzalarından birisi olarak tarihteki yerini aldığını belirtiyor. Endülüs’ten bahisle Endülüs tarihine katkı yapmış, bu yörede yetişmiş, Ebu Amred-Dani, Baki b. Mahled, Mekki b. Ebu Talib, Kurtubi, İbn Abdulber, Ebü’l-Velid el-Baci, İbn Rüşd, İbn Hazm, Muhyiddin İbnü’l-Arabi, İbn Bacce gibi isimlere yer vererek, yaptıkları çalışmalarıyla kayda düşüyor.
Genel okuyucu için Endülüs tarihi ile ilgili panoramik bir çerçeve çizen bu eser, “siyasi tarih” ile “kültür ve medeniyet” olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Endülüs tarihine damga vuran önemli hadiseler ve siyasi olaylar birinci bölümde aktörleri ile birlikte okuyucunun bilgisine sunulmuştur. İkinci bölümde; Endülüs’teki nüfus ve yerleşim, gündelik hayat, eğitim öğretim, ilim ve fikri hayat, iktisadi faaliyetler, sanat ve mimari unsurlar ele alınmakta, ardından Endülüs İslam toplumunun özelde İspanya, genelde ise Avrupa coğrafyasında askerî ve siyasi tecrübeden kültür ve medeniyete, giyim kuşam ve gündelik hayattan yeme içmeye kadar pek çok konuda gerçekleştirdiği tesirler dikkatlere sunulmakta, günümüz İspanya’sında İslam ve Müslümanlar hakkında elde edilen bilgiler özlü olarak paylaşılmaktadır.
Her iki bölümde de yer yer dönemin canlı şahitlerinin dillerinden alıntılar yapılmakta böylelikle anlatıma bir çeşitlilik ve güvenilirlik katılmaktadır.
Eserin son kısmında daha çok bilgi edinmek isteyenlerin istifade edebilecekleri geniş bir kaynakçayla birlikte fetihten sürgüne Endülüs kronolojisi, küçük bir lügatçe, okuyucuların anlatılanları zihinlerinde daha iyi canlandırmalarına yardımcı olacak resim ve haritalar yer almaktadır.
Bu çalışma, adı anıldığında yüzlerde biraz hayranlık ve biraz hüznün hâkim olduğu, ancak üzerinde araştırma, analiz ve anlamaya yönelik yeterince çabanın gösterilmediği Endülüs tarihine ışık tutmakta ve bu alanda önemli bir boşluğu doldurmaktadır.
(Endülüs, Mehmet Özdemir, İSAM Yayınları, 2014.)