Kaçırmayın

Makale

OSMANLILAR DÖNEMİNDE YARIM KALAN BİR İSTΑÂB TERCÜMESİNİN SERENCAMI VE YAZMA TANITIMI

GÖK, Ö. “Osmanlılar Döneminde Yarım Kalan Bir İstî‘âb Tercümesinin Serencamı ve Yazma Tanıtımı” Diyanet İlmî Dergi 57 (2021): 675-712
OSMANLILAR DÖNEMİNDE YARIM KALAN BİR İSTΑÂB TERCÜMESİNİN SERENCAMI VE YAZMA TANITIMI
INTRODUCTION AND CONSEQUENCE OF AN UNFINISHED TRANSLATION OF ISTΑÂB IN THE OTTOMAN PERIOD
Geliş Tarihi: 21.10.2020 Kabul Tarihi: 17.05.2021

ÖZ

İbn Abdülber en-Nemerî el-Kurtubî (ö. 463 / 1071) tarafından kaleme alınmış olan el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb, sahâbe biyografilerini ihtiva eden oldukça hacimli bir eserdir. Günümüze ulaşan ilk sahâbe biyografilerinden biri olarak kabul edilen bu eser, miladi 10. yüzyılın ortalarında Arapça telif edilmiştir. Eserin Türkçe’ye ilk tercümesi, şimdiki bilgilerimize göre Sultan I. Ahmed’in isteğiyle Mustafa Sâfî Efendi tarafından 17. yüzyılın başlarında yapılmaya başlanmışsa da mütercimin vefat etmesiyle tercüme yarım kalmıştır. Mustafa Sâfî’nin Arap alfabesine göre hazırlamaya başlayıp ħa “خ” harfine kadar getirdiği tercümeyi, Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi tamamlamak istemiş ancak o da ra “ر” harfinin yarısına kadar getirebilmiştir. Bu makalede, el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb Tercemesi’nin Nuruosmaniye Kütüphanesi 723 numarada bulunan el yazması nüshasının tanıtımı ile birlikte içerisinde yer alan sahâbe isimlerinin dizini ortaya koyulacaktır. Böylelikle hem Türkçe’deki ilk ve tek İstî‘âb tercümesinin muhteviyatı ve şekil özelliklerinin ortaya çıkarılması hem de içerisinde yer alan sahâbe biyografileri hakkında araştırmacıların bilgi sahibi olması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: İbn Abdülber, el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb Tercümesi, Mustafa Sâfî Efendi, Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi, Sahâbe biyografileri.

ÖMER GÖK
DR.
ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ BAŞKANLIĞI

orcid.org/0000-0003-0474-2928

omergok89@gmail.com

Araştırma makalesi /
Research article

ABSTRACT

al-Isti‘ab fi Ma‘rifat al-Ashab, written by Ibn Abd al-Barr al-Namari al-Qurtubi (d. 463 / 1071), is a very voluminous work that contains the biographies of the Companions of the Prophet Muhammad (saw). This study, considered as one of the first companion biographies to survive, was written in Arabic in the middle of the 10th century AD. Although the first translation of the study into Ottoman Turkish was started at the beginning of the 17th century by Mustafa Sâfî Efendi at the request of Ahmed I, according to our current knowledge, the translation was left unfinished after the translator’s death. Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi wanted to continue the translation study, which Sâfî started to prepare according to the Arabic alphabet and brought up to the letter kh “خ”, but he was able to bring up to the half of the letter ra “ر”. In this article, the index of the names of the companions will be presented together with the introduction of the manuscript of al-Istî‘âb fî Ma‘rifat al-Ashâb Translation at the Nuruosmaniye Library number 723. In this way, it is aimed to reveal the content and form features of the first and only al-Istî‘âb translation in Ottoman Turkish and to have information about the biographies of the companions in it.

Keywords: Ibn Abd al-Barr, al-Istî‘âb fî Ma‘rifat al-Ashâb Translation, Mustafa Sâfî Efendi, Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi, Biographies of the companions.

MINTRODUCTION AND CONSEQUENCE OF AN UNFINISHED TRANSLATION OF ISTΑÂB IN THE OTTOMAN PERIOD

SUMMARY

Ibn Abd al-Barr al-Namari al-Qurtubi (d. 463 / 1071) is an important Islamic thinker who authored studies in many different fields such as hadith, fiqh, sirah, history, literature and biography. He is among the leading scholars and writers of the Andalusian Umayyad State period. One of the studies written by Ibn Abd al-Barr in the field of biography is al-Istî‘âb fî Ma‘rifat al-Ashâb. This study, considered as one of the first companion biographies to survive, was written in Arabic in the middle of the 10th century AD. This study, which contains the biographies of the companions and has a large volume, is considered as one of the first studies written in this field. For this reason, it was not only respected in the period when it was written, but also in the following periods, additions and annotations of the study were written by different authors in different geographies and translated into other languages. Known mostly by its abbreviated name al-Istî‘âb, the book contains biographies of approximately 3500 companions.

According to our current knowledge, the first translation of the study into Turkish was started by Mustafa Sâfî Efendi at the request of Sultan Ahmed (Ahmed I), one of the Ottoman sultans, at the beginning of the 17th century, but the translation was left unfinished after the translator’s death. At the same time, Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi wanted to continue the translation study, which Mustafa Sâfî, who is known for his closeness to Sultan Ahmed and who was also his chief imam, started to prepare according to the Arabic alphabet and brought to the letter kh “خ”, but he also wanted to continue with the letter “ر” has brought up. The translated study begins with a shorter “Muqaddime” section compared to the source work, following the main sections seen in all manuscripts such as “Praise to Allah, Praise to the Prophet, Praise to the Sultan and Reason-Copyright”. This section is under ten bab (1. Bāb-ı ĥarfu’l-elf, 2. Bāb-ı ĥarfu’l-be, 3. Bāb-ı ĥarfu’t-te, 4. Bāb-ı ĥarfu’ŝ- ŝe, 5. Bāb-ı ĥarfu’l-cim, 6. Bāb-ı ĥarfu’l-ĥa, 7. Bāb-ı ĥarfu’l-kh, 8. Bāb-ı ĥarfu’d-dal, 9. Bāb- ı ĥarfu’ź-źel, 10. Bāb-ı ĥarfu’r-ra) contains the translation of 756 companions. 559 in the part translated by Mustafa Sâfî; in the part translated by Kemâleddin Mehmed Efendi, there are biographies of 197 companions. Companions’ biographies begin with “Abu bin KaǾb bin Ķays bin ǾUbayd al-Enśārį” and finish with “RiǾye as-Suĥaymį”.

In this article, together with the introduction of the manuscript copy of al-Istî‘âb fî Ma‘rifat al-Ashab Translation at Nuruosmaniye Library number 723, the index of the names of the companions in it is presented. Later, for the readers to have information about the language and style of the translation, “Usāme bin Zeyd” and “Enes bin Mālik” translated by Mustafa Sâfî and “Ħuzeyme b. Ŝābit” translated by Kemâleddin Mehmed Efendi transcribed text of the biographies of is given. In this way, it was aimed to reveal the content and form features of the only known al-Istî‘âb fi Ma‘rifat al-Ashâb Translation in Ottoman Turkish according to the current knowledge and to have information about the biographies of the companions in it.

GİRİŞ

Sahâbe biyografileri alanında yazılmış ilk kaynak eserler arasında kabul edilen el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb, İbn Abdülber tarafından Endülüs’te kaleme alınmıştır. Yaşadığı çağda ve sonraki dönemlerde çokça itibara nail olan İbn Abdülber’in eserleri de büyük rağbet görmüştür. Bu çalışmada üzerinde durulacak olan el-İstî‘âb da onun asırlar geçmesine rağmen değeri eksilmeyen eserlerinden birisidir. Her ne kadar 17. yüzyıla gelinceye değin eserin Türkçe’ye tercümesi görülmese de Arapça istinsah nüshalarının Türkiye kütüphanelerinde görülmesi, onun bu coğrafyada bilindiğini ve okunduğunu göstermektedir. Nitekim Sultan I. Ahmed devrine gelindiğinde, bizzat padişahın isteğiyle Mustafa Sâfî Efendi’nin (ö. 1616) el-İstî‘âb’ın Türkçeye tercümesi noktasında çalışmaya başladığı görülmektedir. Ancak Sâfî’nin vefatı, başladığı tercüme işinin de yarım kalmasına neden olmuştur. Ardından Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi (ö. 1621) bu işi sürdürmek istemişse de onun da eseri hitama erdiremediği görülmektedir. Aşağıda detaylı bir şekilde tanıtımını yapacağımız el-İstî‘âb tercümesine dair incelemeye geçmeden önce kaynak eserin değeri ve müellifi hakkında da kısaca bilgi verilecektir.

1. İBN ABDÜLBER EN-NEMERÎ’NİN HAYATI VE BİYOGRAFİK ESERLERİ

1.1. Hayatı

İbn Abdülber en-Nemerî, hicrî 368’de (M. 978) Endülüs, Kurtuba’da dünyaya gelmiştir. Babasının ismi Abdullah, dedesinin ismi Muhammed’dir. “Dedelerinden Nemir b. Kâsıt’a nisbetle Nemerî diye anılmış” olsa da bazı kaynaklarda doğum yerinin öne çıkarılarak Kurtubî kisvesiyle anıldığı görülmektedir. Tam künyesi ise Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdullâh b. Muhammed b. Abdülber en-Nemerî el-Kurtubî olarak geçmektedir.1

İlk tahsilini kendisi gibi âlim olan babası Abdullah’tan alan İbn Abdülber’in dedesi Muhammed de Endülüs’ün tanınmış sufilerindendir. Tahsili boyunca Endülüs dışına çıkmayan İbn Abdülber, küçük yaşlarda Abbas b. Asbağ el-Hemedânî ve Abdurrahman b. Ebân gibi hocaların ilminden istifade etmiştir. Yüz küsur âlimden icâzet aldığı söylenen İbn Abdülber’in hocaları arasında “Ebu’l-Kâsım İbnü’d-Debbâğ, İbn Battâl el Batalyevsî, Abdülvâris b. Süfyân, Ahmed b. Kâsım el-Bezzâr, Ebû Ömer Ahmed b. Abdullah el-Bâcî, İbnü’l-Mekvî ve İbnü’l-Faradî” gibi önemli simalar vardır.2

İbn Abdülber daha hayatta iken büyük şöhret kazanmış, devrin yöneticilerinden himaye görmüştür. Endülüs’te şehir devletlerinin hükümran olduğu devirlerde Âmirîler’in farklı şehirlerinde kadılık da yapmıştır. Âmirîler’in liderlerinden Muzaffer b. Eftas, İbn Abdülber’in ilim meclislerine katılmış, ondan hadis dinlemiştir.3 Yaşadığı dönem, yetiştirdiği talebeler ve telif ettiği eserlerle İslâm dünyası için önemli izler bırakan İbn Abdülber, Hicri 463 (M. 1071) tarihinde Şâtıbe’de (Jativa ya da Xativa) vefat etmiştir. 4

1.2. Biyografik Eserleri ve el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb’ı

İbn Abdülber fıkıh, hadis, kıraat, siyer, tarih, edebiyat, biyografi gibi farklı sahalarda çok sayıda eser vermiştir. Günümüze ulaşan eserlerinin sayısı yirmi civarı olsa da kaynaklarda daha fazla eserin ona isnat edildiği görülmektedir.5 Eserlerinin tamamı hakkında bilgi vermenin makalenin sınırlarını aşacağı düşünülerek, burada el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb’ın da aralarında bulunduğu biyografik içerikli eserlerini anmak daha doğru olacaktır. Bunlar:6

1. el-İstiġnâʾ fî esmâʾi’l-meşhûrîn min ḥameleti’l-ʿilmi bi’l-künâ: İbn Abdülber, bu eserinde isimleri bilinmeyip künyeleriyle tanınan ashâb, tâbiîn ve diğer meşhur kişilerin terceme-i hâllerini ele almıştır. Eser hakkında Mekke’de Abdullah Merhûl es-Sevâlime bir doktora tezi (1983-1984) hazırlamıştır.

2. el-İntiḳāʾ fî feżâʾili’s̱-s̱elâs̱eti’l-eʾimmeti’l-fuḳahâʾ: Üç büyük mezhebin imamı olan İmâm Mâlik, Ebû Hanîfe ve İmâm Şâfi’nin terceme-i hâllerinin ve fıkhî yönlerinin ele alındığı bir eserdir. el-İntikâ‘ Kahire (1931) ve Beyrut’ta (1997) matbu olarak neşredilmiştir.

3. Tercemetü’l-İmâm Mâlik b. Enes: Eser, adından da anlaşılacağı üzere Mâlik b. Enes’in hayatına dairdir. Mâlik b. Enes, İbn Abdülber’in el-İstî‘âb’da da hayatına uzunca yer verdiği sahâbîlerin başında gelmektedir. Câsim, eserin Rabat el-Mektebetü’l-Âmme’de bir nüshası ile Kahire Ma‘hedü’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye’de bir mikrofilmi olduğunu belirtmektedir.7

4. et-Taʿrîf bi-cemâʿa min fuḳahâʾi’l-Mâlikiyye: Bu eserde, İbn Abdülber herhangi bir sıra ya da öncelik gözetmeksizin yirmi Mâlikî fâkihinin biyografisi vermiştir. Câsim, risâle boyutundaki bu eserin Kahire Ma‘hedü’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye’de bir fotokopisi olduğu bildirmektedir.8

5. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb: Eser hakkında aşağıda daha ayrıntılı bilgi verilecektir.

1.3. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb

Hicrî 433/miladî 1041 yılından evvel yazıldığı rivayet edilen el-İstî‘âb, tam adıyla el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb, 3500 civarı sahâbenin biyografisini muhtevî bir eser olarak bilinmektedir.9 Bu alanda yazılmış ilk kaynaklar arasında zikredilen eser, mukaddime ve dört bölümden oluşmaktadır. Mukaddimede sahâbe kavramı üzerinde durularak, kimlerin ashâba dâhil olup kimlerin olmayacağı irdelenmiştir. İbn Abdülber, Mağrib alfabesine göre dizdiği eserinin birinci bölümünde nesebiyle bilinen erkek sahâbîleri, ikinci bölümünde künyesiyle bilinen erkek sahâbîleri; üçüncü bölümünde nesebiyle bilinen kadın sahâbîleri ve son olarak dördüncü bölümde künyesiyle bilinen kadın sahâbîleri konu edinmiştir.10

Yazıldığı döneme göre oldukça hacimli bir eser olan el-İstî‘âb’ın kaynakları arasında Mûsâ b. Ukbe (ö. 141/758), İbn İshâk (ö 151/768) , Vâkıdî (ö. 207/823), Halîfe b. Hayyât (ö. 240/854-55), Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855), Buhârî (ö. 256/870), Zübeyr b. Bekkâr (ö. 256/870), İbn Ebû Hayseme (ö. 279/892-93), İbnü’l-Cârûd (ö. 307/919-20), Muhammed b. Cerîr et-Taberî (ö. 310/923), Ebû Bişr ed-Dûlâbî (ö. 310/923), Muhammed b. İshah es-Serrâc (ö. 313/925), Ebu’l-Kâsım el-Begavî (ö. 317/929), Ebû Ca‘fer el-Ukaylî (ö. 322/934), Ebû Hâtim er-Râzî (ö. 322/933-34) ve İbnü’s-Seken (ö. 353/964) gibi müelliflerin eserleri anılmaktadır.11 Müellifin kaynak olarak sayılan bu isimlere metin içerisinde şu şekilde atıf yaptığı görülmektedir: “Keźâlik sened-i âħar ile ǾUrve bin ez-Zübeyr’den ve ǾUrve atası Zübeyr’den rivâyet ider ki” (N, vr. 65a); “Muĥammed bin İsĥâķ Śâliĥ bin Keysân’dan ve anlar ǾUbeydullâh bin Abdullah’dan rivâyet eyledi, eyitmiş ki” (N, vr. 66a); “Muĥammed bin ǾÖmer el-Vâķıdî İbn Ebî Źiǿb’den ve ol İsĥâķ bin Zeyd’den rivâyet idüp eyitdi ki” (N, vr. 82a); Bu bâbda esaĥĥ-ı aķvâl Muĥammed bin ǾAbdullâh Aĥmed bin Selmân’dan ve ol ǾAbdullâh bin Aĥmed bin Ĥanbel’den ve ol vâlidi Aĥmed bin Ĥanbel’den ve anlar muǾtemirden ve ol Ĥumeyde’den bi-ŧarîķi’t-taĥdîŝ rivâyet idüp didügidir ki” (N, vr. 83a).

Yazıldığı dönemden sonra büyük revaç gören el-İstî‘âb’a başta İbn Abdülber’in talebesi Ebû Ali el-Gassânî (ö. 498/1105) olmak üzere İbn Fethûn Muhammed b. Halef (ö. 520/1126)12, Ruşâtî (ö. 542/1147) ve Ebu’l-Velîd İbnü’d-Debbâğ (ö. 546/1151) gibi müelliflerin zeyller kaleme aldığı belirtilmişse de bunlardan bazılarına ulaşılamamaktadır. Bundan başka eser üzerine yazılan haşiyeler ve yapılan ihtisarlarla diğer dillere tercümeleri de bulunmaktadır. Bugün bile sahâbe biyografisi konusunda yapılan çalışmalarda el-İstî‘âb’a atıflar yapılması, eserin değerinin eksilmeden devam ettiğini göstermektedir.

2. EL-İSTΑÂB FÎ MA‘RİFETİ’L-ASHÂB TERCÜMESİ

İbn Abdülber’in el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb’ının Türkçe’ye ilk tercümesi, bugünkü bilgilerimiz ışığında, Sultan I. Ahmed’in imamlığı vazifesinde de bulunmuş Mustafa Sâfî Efendi tarafından yapılmak istenmiştir. Babasının ismi İbrahim olan Mustafa Sâfî, Makedonya’nın Kesriye kasabasına bağlı Hurpişte nahiyesinde dünyaya gelmiştir. Sultan I. Ahmed tarafından ve Hafız Ahmed Paşa vasıtası ile kendisinden Celâl ü Cemâl adlı Farsça bir mesnevinin Türkçe’ye tercüme edilmesi istenmiştir. Daha sonra bu tercüme vesilesiyle padişah imamlığına getirilmiş ve “imam-ı sultanî” olarak şöhret bulmuştur. Telif ve tercüme birçok eser kaleme alan Sâfî Efendi’nin Kitâbü’l-İsti’âb fî ma’rifeti’l-ashâb Tercemesi’nden başka bilinen eserleri şunlardır: Zübdetü’t-tevârih, Terceme-i Celâl ü Cemâl, Vesîletü’l-vüsûl ilâ mahabbeti’r-Resûl, Mir’atu’s-Safâ fî Hilyeti’n-Nebiyyi’l-Mustafâ ve Cihad-nâme. 1025/1616 yılında vefat eden Mustafa Sâfî Efendi, İstî‘âb tercümesini ömrü vefa etmediği için hitama erdirememiştir.13

Mustafa Sâfî’nin ardından Osmanlı devrinin meşhur ailelerinden Taşköprülüler’e mensup olan Taşköprîzâde Kemaleddin Mehmed Efendi (ö. 1030/1621) tercümeyi devam ettirmek istemiştir. 960/1553 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Kemâleddin Efendi, Şakâ’ik-i Nu‘mâniyye sahibi babası Taşköprîzâde Ahmed Efendi’nin sayesinde Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi, Şeyh Hâfız Ahmed Buhârî ve Aziz Mahmud Hüdâyî gibi dönemin meşhur âlimlerinden ders almış ve müderrrislik kadılık ve kazaskerlik gibi önemli vazifelerde bulunmuştur. Hadis, tefsir, fıkıh, tarih, biyografi ve edebiyat alanlarında telif ve tercüme eserlerinden bilinenleri şunlardır: Sûre-i Kehf Tefsirine Hâşiye, Tabakâtu’l-Fukahâ, Kaside-i Bür’e Tahmisi, Tarih-i Kaht-ı Mısır Tercümesi, Şeh-nâme, er-Risaletü’l-Aliyye fi’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye Tercümesi, Mevzû’âtu’l-Ulûm, Uddetü Ashâbi’l-Bidâyeti ve’n-Nihâye.14 Bu eserlerden başka Mustafa Sâfî’nin kaldığı yerden İstî‘âb tercümesini tamamlamak istemişse de Sultan I. Ahmed’in vefatı, bu meşakkatli işin tekrar akamete uğramasına sebep olmuştur. Her ne kadar elimizde yarım kalmış ve tamamlanamamış bir eser bulunsa da Osmanlı Türkçesinde yapılan nadir sahâbe tabakatı denemelerinden olduğu için önemlidir. Nitekim eksik hâliyle dahi aşağıda nüsha incelemesinde daha detaylı görüleceği üzere oldukça hacimli bir eserle karşı karşıya olduğumuzu ifade etmek gerekir.

Bugüne kadar el-İstî’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb Tercemesi üzerine yapılmış herhangi bir çalışma ya da yayın tespit edilememiştir. Eserin tespit edilebilen yazma nüshaları, Nuruosmaniye Kütüphanesi Nu: 723 ile İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Nu: 1549 ve 3217’de bulunmaktadır. Bu nüshalardan İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi 3217 numarada bulunan nüsha diğer iki nüshaya göre daha eksiktir. Bu makalede istinsah tarihi daha eski olması hasebiyle Nuruosmaniye nüshası üzerinden birtakım değerlendirmelerde bulunulmuştur.

2.1. Nuruosmaniye 723 Numaradaki el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb Tercümesi

el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb Tercümesi, mukaddime ve 756 sahâbenin hayatının konu edildiği biyografi kısmından oluşmaktadır. Mukaddime kısmında İbn Abdülber’in üzerinde durduğu sahâbe kavramı ve kimlere sahâbe denileceği gibi hususlar ile Hz. Peygamber’in hayatının anlatıldığı kısımlar tercümede çok kısa tutulmuştur. Zaten Mustafa Sâfî tercümenin başında Hz. Peygamber’in siretini kısa tutacağını “ayrıca İstiâb’daki isnadları hazfedeceğini, farklı tariklerle gelen bir haberin ecma‘ ve erfa‘olanını tercih edip geri kalanını terk ettiğini belirtmiştir”.15 Sâfî Efendi, bu kısımların daha önce Saîd Kâzerûnî isimli bir müellif tarafından yapılan tercümesinden söz etmiş, kendisinin de onun söylediklerini özetlediğini belirtmiştir (N, vr. 2b-3a). Yazma nüshada ismi fî Mevlidi’n-Nebiyyi’l-Mustafâ olarak zikredilen eser Terceme-i Mevlid-i Mustafâ, Siyer-i ‘Afîf veya Siyer-i Kazerûnî adlarıyla da bilinmekle birlikte ‘Afîfüddîn b. Sa‘îdüddîn Muhammed b. Mes‘ûd el-Kazerûnî’nin (ö. 766/1364-65) babası Sa‘îdüddîn Muhammed b. Mes‘ûd el-Kazerûnî (ö. 758/1357) tarafından Arapça kaleme alınan el-Müntekâ min-Siyeri’n-Nebî el-Mustafâ’nın Farsça tercümesidir.16 Mustafa Sâfî ve Taşköprîzâde’nin tercümelerine esas aldıkları kaynak, bu Farsça eser olmuştur.

2.1.1. Nüsha Tavsifi

Nuruosmaniye Kütüphanesi 723 numarada kayıtlı el yazması nüsha, toplam 262 varaktan müteşekkildir. Bunlardan 209 varak Mustafa Sâfî; 53 varak Taşköprîzâde’nin tercümesidir. Eserin 1b’sinde ve 210b’sinde bulunan iki ser-levha da tezhipli ve çiçek motifi işlemelidir. Mihrabiyeler ise yazısızdır. Metinde kullanılan mürekkebin rengi siyahtır ancak başlık ve söz başlarında kırmızı mürekkep kullanılmıştır. Metnin ilk 70 varaklık kısmında şahıs isimleri ve söz başlarının geçtiği tahmin edilen yerler boş bırakılmıştır. Ayrıca müstensihin yer yer “sah” kaydı düştüğü görülmüştür. Yazma nüshanın diğer belli başlı özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Cilt Özellikleri

Bitki motifli şemseli, salbekli, vişne çürüğü renkli, sırtı kahverengi deri, miklebi kopuk, şirazeli, kapak içi taraklı ebrulu.

Ölçüleri

340x229-260x135 mm.

Yaprak Sayısı

209+53 yk.

Satır Sayısı

23.

Sütun Sayısı

1

Yazı

Nesih (Harekeli).

Kâğıt

Nuhudi renkli, az aharlı, orta kalınlıkta filigransız.

Telif/Tercüme Tarihi

-

Mütercimleri

Mustafa Sâfî ve Taşköprîzâde Kemâleddîn Mehmed

Baş

Ĥamd u ŝenâ-yı bî-intihâ ol cezîlü’n-niǾamâ ve Ǿažîmü’l-Ǿaŧâ müfîżu’l-âlâ celle şânehu ve teǾâlâ ve tevâtir berrehu ve tevâlî cenâb-ı ulûhiyyet ķıbâbına maħśûśdur ki… (1b)

Son

Bu maķâmda daħı kelâm-ı İbn Ferĥûn tamâm olmışdur. Min Allâhi’t-tevfîķ ve’l-ilhâm ve’ś-śalâtu ve’s-selâmu Ǿalâ seyyidi’l-enâm ve âlihi ve śaĥbihi’l-kirâm. (262b)

2.1.2. el-İstî‘ab fî Ma‘rifeti’l-Ashâb Tercümesi’nden Birkaç Sahâbe Biyografisi Metni

Osmanlı döneminde yapılmış bir tercüme eserin diline ve üslubuna daha fazla hâkim olmak ve biyografi metinleri yazılırken hangi kıstasların (doğum tarihi ve yeri, ölüm tarihi ve yeri, hadisçiliği, Hz. Peygamber ile yakınlığı gibi konular) göz önünde bulundurulduğunu daha iyi görmek için birkaç sahâbe biyografisinin transkripsiyonlu metnini sunmak isabetli olacaktır. Metin transkribe edilirken o zamanki dil ve üslup özelliklerini yansıtabilmek için yazım ve imlaya herhangi bir müdahalede bulunulmamış, yalnızca okumayı kolaylaştırması açısından metinler paragraflara bölünmüştür. Burada sunulan iki mütercime ait üç biyografi metninde de görüldüğü üzere eserin dili dönemin ağır ve ağdalı süslü nesir tarzından oldukça uzaktır. Her iki mütercimin de metnin anlaşılır olmasını murat ettiklerini ve bu yüzden hem dili sade ve yalın hem de ifadeleri kısa tuttuklarını söyleyebiliriz.

Eserde iki mütercimin imzası olması hasebiyle aşağıda ikisinden de örnekler sunulmuştur. Biyografi metinlerinde geçen hadisler, mütercimler tarafından Arapça yazılmış, hemen ardından manaları verilmiştir. Bu yüzden ayrıca izaha ihtiyaç kalmamıştır.17 Mustafa Sâfî’nin kaleme aldığı “Üsâme bin Zeyd” ve “Enes bin Mâlik” ile Taşköprîzâde’nin kaleme aldığı “Ħuzeyme bin Ŝâbit” biyografisinin çeviri yazısı aşağıdaki şekildedir.

2.1.2.1. Üsâme bin Zeyd (N, 65a-66b)

Üsâme bin Zeyd bin Ĥâriŝe bin Serâĥîl bin KaǾb bin ǾAbdu’l-Ǿuzzâ el-Kelbî rađıyallâhu Ǿanh. Śâĥibü’l-İstîǾâb eyitdi ki: “Taĥķîķen biz Üsâme’niñ nesebini babası Zeyd bin Ĥâriŝe’nin źikri maĥallinde beyân idüp ve babası Zeyd ibn Ĥârise’ye Ǿârıż u lâĥiķ olan esîrligi ve śoñra Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem ĥażretine naķl idüp ol ĥażretiñ Ǿabd-i memlûki maǾnâsına mevlâsı olup velâsı ol ĥażrete naķl itdügüni ol maĥalde źikr ü îżâĥ eyledik. Ĥażret-i Üsâme Ebû Zeyd ve bir ķavlde Ebû Muĥammed diyü künyet olunur ve anlara el-ĥibbe bin el-ĥibbe dinilür. YaǾnî sevgülü oġlı sevgülü dimek olur. İbn İsĥâķ anlara Üsâme bin Zeyd bin Ĥâriŝe bin Şerĥîl dimiş ammâ sâǿir Ǿulemâ-i ensâb aña muħâlefet idüp İbn Şerâĥîl dimişlerdir. Üsâme’niñ anası Ümmü Eymen’dir ki ismi Bereke olup Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem ĥażretiniñ babaları ǾAbdullâh bin ǾAbdu’l-muŧŧalib’den irŝile intiķâl itmiş memlûkesi ve ol ĥażretiñ śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem vâlideleri Âmine’niñ vefâtından śoñra anlarıñ zamân-ı śabâsında aĥvâlin taǾaķķud ider ve görüp gözedir ĥâżinası idi.

Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem ĥażretiniñ vefâtı gününde Üsâme’niñ sinn ü sâl-i Ǿömrinde iħtilâf olunmış. Bir ķavlde yigirmi yıl ve bir ķavlde on ŧoķuz ve bir ķavlde on sekiz yıl idi. Ĥażret-i Nebî’niñ śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem vefâtından śoñra Medîne ĥavâlîsinde vâķiǾ olan Vâdîü’l-Ķurâ’da sâkin olup ve baǾdehu Medîne’ye rücûǾ idüp MuǾâviye ħilâfetiniñ evâħirinde Cerf nâm maĥalde vefât eyledi. İbn SaǾd kendü senedi ile ǾUrve binü’z-Zübeyr’den ve ol babası Zübeyr bin ǾAvvâm’dan rivâyet ile źikr itmişdir ki: “Ĥażret-i Nebî śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem Üsâme bin Zeyd’e intižâr sebebi ile yevm-i Ǿarefede Cebel-i ǾArafât’dan ifâża yaǾnî sürǾatile inüp Minâ ŧarafına aķup gitmegi teǿħîr eyledi yaǾnî Ĥażret-i Üsâme ǾArafât’a gelmege bir mâniǾ sebebi ile eglenüp geç ķalmaġın vuķûf-ı ǾArafât’dan maĥrûm olmasun diyü ol ĥażret muntažır olup ol gelince ifâza eylemedi”. Râvî eydir: “Bundan śoñra ĥużżâr-ı ǾArafât âyâ intižâr kimedir diyü tevaķķufda iken gördiler ki bir ġulâm-ı esved-i efŧas geldi yaǾnî burnı yaśśı bir siyâh-çerde ġulâm geldi ki ol Üsâme bin Zeyd idi. Pes bu maĥalde ehl-i Yemen eyitdiler ki: “Ne Ǿaceb biz bunuñ içün mi maĥbûs olduķ”. Pes ehl-i Yemen bu küstâħlıķ sebebi ile śoñradan kâfir oldılar. Yezîd bin Hârûn eyitdi: “Kâfir olduķları Ebû Bekir-i Śıddîķ’ıñ ħilâfeti zamânında mürted olduķlarıdır”.

Ĥażret-i ǾÖmer bin el-Ħaŧŧâb ħilâfeti zamânında Üsâme bin Zeyd’e beş biñ dirhem taķdîr ü taǾyîn idüp kendü oġlı ǾAbdullâh bin ǾÖmer’e iki biñ taķdîr eyledi. Pes ibn ǾÖmer eyitdi: “Üsâme bin Zeyd’i benim üzerime tafżîl itdiñ ĥâlbuki ġazâlardan ben ĥâżır olduġum meşâhide ol ĥâżır olmadı”. Ĥażret-i ǾÖmer eyitdi: “Yâ ǾAbdullâh taĥķîķen Üsâme Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem ĥażretine senden ve babası babañdan aĥabb idi”. Śâĥibü’l-kitâb kendü senedi ile Sâlim bin ǾAbdullâĥ’dan ve Sâlim babası ǾAbdullâh ǾÖmer’den rivâyet ider ki: “Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem buyurdılar ki: “احب الناس الي اسامة بن زيد ما حاشا فاطمه ولا غيرها” yaǾnî cümle-i nâsıñ baña ziyâde sevgülüsi Üsâme bin Zeyd’dir, Fâŧima-i Zehrâ’dan mâ-Ǿadâ daħı ġayrı degil. YaǾnî Üsâme’den aĥabb Fâŧima’dır. Andan ġayrı Üsâme’den aĥabbı yoķdur”.

Keźâlik sened-i âħar ile ǾUrve bin ez-Zübeyr’den ve ǾUrve atası Zübeyr’den rivâyet ider ki: “Taĥķîķen Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem eyitdi: “ان اسامة بن زيد لاحب الناس الى” yaǾnî taĥķîķen Zeyd bin Ĥârise oġlı Üsâme bî-şek cemîǾ-i nâsdan baña sevgülüdür”. Râvî eydür ki yâħûd “من احب الناس الى” didi yaǾnî ħalķıñ baña aĥabbı olan aĥbâbdandır dimek olur. Ħafî degildir ki rivâyet-i ûlâ üzere ki “ان اسامة بن زيد احب الناس الى” rivâyetidir. Üsâme şerîk ü muǾâdilsüz ol ĥażrete aĥabb olmaķ ve rivâyet-i ŝâniyye üzere ki min aĥabbi’n-nâsi âliyyedir. Aĥabb olmada daħı şerîkleri olup Üsâme anlardan baǾż olmaķ fehm olunur ve Allâhu aǾlem baǾdehu buyurdı ki: “و انا ارجو ان يكون من صالحيكم فاسو صوابه خيرا” yaǾnî ben recâ iderem ki Üsâme siziñ śâliĥlerüñüzden ola, pes imdi siz aña teǾâhüd idüp aña îśâl-i ħayr içün ahd-i vaśiyyet itmege teveccüh eyleñ.

Muĥammed bin İsĥâķ Śâliĥ bin Keysân’dan ve anlar ǾUbeydullâh bin Abdullah’dan rivâyet eyledi, eyitmiş ki: “Üsâme bin Zeyd’i gördüm ki Ĥażret-i Nebî’nin śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem ķabr-i şerîfi ķatında namâz ķılar idi. Ol eŝnâda Mervân ki vâlî-i Medîne idi bir cenâze namâzına daǾvet olundı. Pes namâzın ķılup rücûǾ eyledi ĥalbuki Üsâme ĥücre-i şerîfe-i Nebeviyye ķapusı öñünde henüz namâz ķılardı. Pes Mervân Ĥażret-i Üsâme’ye eźiyyete başlayup maķśûduñ kendü maķâmuñı riyâen göstermek idi. Uşda ĥâlüñi bilüp maķâmuñı bildiñ. Allâh seni şöyle itsün böyle itsün diyü ķavl-i ķabîĥ söyledi ve dönüp gitdi. Bu maĥalde Üsâme dönüp eyitdi: “Baña iźâ eylediñ ve sen bir fâĥiş-i mütefaĥĥiş olup ķavl-i ķabîĥi söylersin ve ben Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem ĥażretini işitdim, söyler idi: “ان الله يبغض الفاحش المتفحش” yaǾnî Allâhu TeǾâlâ keŝîrü’l-fuĥş olan fâĥişe buġz u Ǿadâvet ider.

Śâĥibü’l-İstîǾâb kendü senedi ile İbn Ĥaşrem’den rivâyet ider, eyitmiş ki: “Ben VekîǾ’a eyitdim ki: “Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem ĥażretinden śoñra vâķiǾ olan fitnelerden aśĥâb-ı Rasûl’den sâlim ü ħalâśın olmış kimdir”, cevâb virdi ki: “Ammâ aśĥâb-ı Nebî’den Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem selâmet ile maǾrûf olanlardan dört kimsedir. Biri SaǾd bin Mâlik ve biri ǾAbdullâh bin ǾÖmer ve biri daħı Muĥammed bin Mesleme ve birisi daħı Üsâme bin Zeyd’dir ve bunlardan mâ-Ǿadâsı iħtilâŧ itmiş ve ol fitnelerden baǾżı anlara iśâbet itmişdir. Meŝelâ Ĥażret-i ǾOŝmân’ın rađıyallâhu Ǿanh ķatli vaķǾası ve vaķǾa-i Cemel gibi ve MuǾâviye ile Ĥażret-i ǾAlî rađıyallâhu Ǿanhumâ mâ-beyninde olan vaķâyiǾ gibi ki anlarda aśĥâbdan bir niçeniñ ħuleŧası olmışdur. Rađıyallâhu Ǿanhum ecmaǾîn.

Yine VekîǾ eyitdi: “Keźâlik tâbiǾînden daħı dört kimse ol fitnelere ĥâżır olmadılar. Biri RebîǾ bin Ħayŝem ve biri Mesrûķ bin EcdaǾ ve biri Esved bin Yezîd ve dördünci Ebû ǾAbdurraĥman Sülemî’dir”. Śâĥibü’l-kitâb eyitdi: “Ammâ Ebû ǾAbdurraĥman Sülemî pes śaĥîĥ olan budur ki Ĥarb-i Śıffîn’de ǾAlî bin Ebî Ŧâlib ile bile idi ammâ Mesrûķ pes İbrahîm NaħǾî andan şöyle naķl eyledi ki: “Ĥażret-i ǾAlî’den taħallüf idüp Ĥarb-i Śıffîn’e ĥâżır olmaduġuna tevbe itmeyince vefât eylemedi. Fi’l-ĥaķîķa İmâm-ı ber-ĥaķ olan ǾAlî bin Ebî Ŧâlib ile muħâlifîn-i ĥarbinde bile olup iǾânet-i Ǿale’l-ĥaķ itmemek seyyiǿe olduġı ecilden ol seyyiǿeden istiġfâr u inâbet itmişlerdir ve keźâlik ǾAbdullâh bin ǾÖmer’den rivâyet-i śaĥîĥa ile rivâyet olunmışdır ki: “Ĥażret-i ǾAlî ile rađıyallâhu Ǿanhumâ bile olup fiǿe-i bâġıye ile yaǾnî İmâm-ı ber-ĥaķ üzere ħurûc ehl-i baġy ile muķâtele itdügüne teǿessüf idüp peşîmân olduġum gibi bir nesneye teǿessüf itmezem”.

Üsâme bin Zeyd rađıyallâhu Ǿanh târîħ-i Hicret’iñ elli sekiz ve bir ķavlde elli ŧoķuz senesinde MuǾâviye’niñ ħilâfeti zamânında vefât itmişdir ve baǾż-ı ehl-i târîħ elli dördünci senede vefât eyledi didiler. Śâĥibü’l-kitâbü’l-İstîǾâb eyitdi: “Bu ķavl benim ķatımda eśaĥĥ-ı aķvâldendir. İnşâǿallâh Ĥażret-i Üsâme’den Ebû ǾOŝmân Nehdî ve ǾUbeydullâh ǾAbdullâh ve Ǿulemâdan bir cemâǾat rivâyet itmişlerdir”.

2.1.2.2. Enes bin Mâlik (N, vr. 82a-83a).

Enes bin Mâlik bin Nađr bin Đamđam bin Zeyd el-Enśârî el-Neccârî ħâdimu Rasûlillâh śallalâhu Ǿaleyhi ve sellem rađıyallâhu Ǿanh. Bunlar Ebû Ĥamza dimekle künyete olunup Ǿammî olan Enes bin en-Nađr ismi ile tesmiye olunmuşdur. Vâlidesi Ümmü Selîm bint-i Melhân Enśâriyye’dir. Enes Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem ĥażreti Medîne’ye geldikde on yaşında ve bir ķavlde sekiz yaşında idi.

Śâĥibü’l-kitâb kendü senedi ile Zührî’den ve ol Enes bin Mâlik’den rivâyet eyledi. Eyitmiş ki: “Rasûlullâh śallallâhu Ǿaleyhi ve sellem Medîne’ye geldi ben on yaşımda idim. Daħı vefât eyledi ĥâlâ ki yigirmi yaşımda idim”. Muĥammed bin ǾAbdullâh-i Enśârî babasından ve ol Enes bin Mâlik’iñ bir memlûkinden rivâyet eyledi. Memlûk eyitdi ki: “Enes bin Mâlik’e suǿâl eyledim ki Ġazve-i Bedr’de hâżır olduñ mı?” Cevâb virdi ki: “لاَ اُمَّ لَكَ وَ اَيْنَ غِبْتُ عَنْ بَدْرٍ”. YaǾnî seniñ anañ ölmesün, ben Bedr Ġazâsı’ndan nireye gidüp ġâǿib oldum. Yine Muĥammed bin ǾAbdullâh eyitdi ki: “Rasûlullâh śallallâĥu Ǿaleyhi ve sellem Bedr’e teveccüh eyledügi ĥînde Enes bin Mâlik bile çıķdı. Ĥâlbuki ol ĥażrete śallalâhu Ǿaleyhi ve sellem ĥıdmet ider bir ġulâm idi. Muĥammed bin ǾÖmer el-Vâķıdî İbn Ebî Źiǿb’den ve ol İsĥâķ bin Zeyd’den rivâyet idüp eyitdi ki: “Ben Enes bin Mâlik’i gördüm. Ĥâlbuki boynuñda bir dâġı var idi. Haccâc-ı Žâlim anı teźlîl ü taĥķîr içün dâġlamış idi. Vefâtı zamânında iħtilâf olundı. Bir ķâvlde hicretin ŧoķsan bir senesinde vâķiǾ oldı ve bu ķavl İmâm Vâķıdî’nin bir ķavlidir ve bir ķavlde ŧoķsan iki senesinde ölmişdir ve bir ķavlde daħı ŧoķsan üç senesinde ve bu ķavl Ħalîfe bin Ĥayyâŧ’ıñ ve ġayrının ķavlidir. Ħalîfe bin Ĥayyâŧ eyitdi ki: “Enes bin Mâlik ŧoķsan üç târîħinde vefât eyledi. Ĥâlbuki yüz üç yaşında idi ve bir ķavlde vefât itdügi zamânda yüz on yaşında idi. Muĥammed bin SaǾd eyitdi: “Muĥammed bin ǾAbdullâhi Enśârî’ye suǿâl eyledim ki: “Enes bin Mâlik vefât itdügünde ķaç yaşında idi”. Cevâb virdi ki: “Yüz yedi yaşında idi”. Bir ķavlde daħı Enes vefât itdikde ŧoķsanla yüz yaş mâ-beyninde idi. Ebû el-Yekžân eyitdi: “Enes bin Mâlik’iñ namâzını Ķutn bin el-Müdrik ķıldı ve Hasan bin ǾOŝmân eyitdi: “Enes bin Mâlik ŧoķsan bir târîħinde Baśra’dan iki fersaħ yirde olan ķaśrında vefât idüp Ŧaff nâm maĥalde defn olundı. Śâĥibü’l-kitâb eyitdi: “Bu bâbda esaĥĥ-ı aķvâl Muĥammed bin ǾAbdullâh Aĥmed bin Selmân’dan ve ol ǾAbdullâh bin Aĥmed bin Ĥanbel’den ve ol vâlidi Aĥmed bin Ĥanbel’den ve anlar MuǾtemir’den ve ol Ĥumeyde’den bi-ŧarîķi’t-taĥdîŝ rivâyet idüp didügidir ki: “Enes bin Mâlik’iñ Ǿömri yüz yıldan bir yıl eksik idi. Yine śâĥibü’l-kitâb eyitdi: “Enes bin Mâlik aśĥâbdan Baśra’da vefât idenleriñ âħiridir ve Rasûlallâh śallalâhu Ǿaleyhi ve sellem ħażretini görenlerden anlardan śoñra Ebu’ŧ-Ŧufeyl’den ġayrı vefât itmiş kimseyi ben bilmezem”.

Rivâyet olundı ki: “Enes bin Mâlik śulbi evlâdından ve evlâd-ı evlâdından yüz nefer kimseyi vefâtından evvel âħirete gönderdi ve bu keŝret-i evlâđıñ sebebi oldur ki Rasûlallâh śallalâhu Ǿaleyhi ve sellem aña duǾâ eyleyüp “آللَّهُمَّ آرْزُقْهُ مَالاً وَ وَلَداً وَ بَارِكْ لَهُ” dimiş idi. YaǾnî yâ Allâh Enes bin Mâlik’i mâl ve evlâd ile merzûķ idüp aña bereket vir dimek olur. Enes bin Mâlik eyitdi: “Ol duǾâ ŝemeresi ile taĥķîķen ben ŧâǿife-i enśârıñ mâl ve evlâd cihetinden ekŝerîyem ve rivâyet olundı ki Enes bin Mâlik’iñ seksen veledi oldı ki yitmiş sekizi erkek ve ikisi ķız olup biriniñ ismi Ĥafśa ve biriniñ künyeti Ümmü ǾAmr idi.

2.1.2.3. Huzeyme bin Ŝâbit (N, 234b-235a)

Ħuzeyme bin Ŝâbit bin el-Fâkih bin ŜaǾlebe el-Ħaŧmî el-Enśârî ķabile-i Evs’den Benî Ħaŧmedendir. Ħaŧme fetĥ-i ħâ ve sükûn-ı ŧâ-i mühmeleyn iledür. Źi’ş-şehâdeteyn ile maǾrûfdur yaǾnî iki şehâdet śâĥibi dimekdür. Ol sebebden ki Ĥażret-i risâlet-penâh Ǿaleyhi mine’s-selâm ezkâh ve ebhâh anuñ bir ħuśûśda şehâdetini yalıñuz ķabûl buyurup iki racul şehâdeti ĥükminde ķıldılar. Künyeti Ebû ǾUmâre’dür.

Bedr’e ve andan śoñra olan meşâhide ĥâżır olmışdur. Yevm-i fetĥde Ħaŧme’niñ râyesi yaǾnî Ǿalemi anuñ elinde idi. Yevm-i Śıffîn’de Ĥażret-i şîr-i Ħudâ ve ibn-i Ǿamme-i nebî-i müctebâ ǾAlî velî-i kerremallâhu TeǾâlâ vechehu el-Behtî ile bile idi. Vaķtâ ki ol kâr-zârda Ĥażret-i ǾAmmâr şehd-i şehâdetden ĥiŝŝedâr oldı, Ħuzeyme daħı seyfini tecrid idüp ġılâfından çıķardı baǾdehu muķâbelede olan Ǿasker-i MuǾâviye ile muķâtele eyledi. Tâ ki maķtûl olup şehîd-i maķbûl oldı. Śıffîn vaķǾası otuz yedinci senede idi. Bu Ǿabd-i faķîr eydür: “Ĥażret-i ǾAmmâr vaķǾasınıñ aślı budur ki cenâb-ı Rasûl-i kerîm Ǿaleyhi efđâlu eś-ŝalati ve’t-teslîm bir gün ǾAmmâr’a muĥabbetlerin ižhâr buyurup “ويح عمآر تقتله الفئة البغية” buyurdılar. Vayĥ lisân-ı ǾArabda kelime-i teraĥĥumdur yaǾnî yazuķ ve ĥayf ǾAmmâr’a ki anı bir Ǿasker-i baġy ķatl eylese gerekdür diyüp bu kelâm-ı şerîf cümle-i muǾcizâtdan olmışdur ki niçe yıldan śoñra Ĥażret-i ǾAmmâr bu vechle Śıffîn’de Ǿasker-i MuǾâviye elinden şehâdet ile dâħil-i ħuld-i berîn olmışdur. Ĥattâ baǾż-ı Ǿulemâ-i dîn bu ĥadîŝ-i seyyide’l-mürselîn ile istidlâl idüp Ĥażret-i ǾAlî cânibi muĥiķ olup MuǾâviye cânibi ħilâfındadur diyü basŧ-ı maķâl eylemişlerdür. Zîrâ Ĥażret-i risâlet-penâh ǾAmmâr’ı ķatl eyleyen Ǿaskeri baġy diyü taǾyîn eylemişdür. Ve’l-Ǿilm Ǿindallâhu TeǾâlâ intehâ”.

Śâĥib-i kitâb eydür: “Muĥammed bin ǾAmmâre bin Ħuzeyme bin Ŝâbit’den birķaç vechle rivâyet olunmışdur ki ben anları Kitâbü’l-İstižkâr’da źikr itmişemdür. ǾAmmâr’ıñ ĥadîŝi ŧarîķlerindeki Muĥammed bin ǾAmmâre eyitdi: “Benim ceddim Ħuzeyme İmâm ǾAlî ile Śıffîn’de olup silâĥını keff eylemekden yaǾnî istiǾmâlden menǾ eylemekden ħâlî olmış idi. Keźâlik yevm-i Cemel’de daħı yaǾnî ehl-i İslâm ile muķâteleden imtinâǾ iderdi. Vaktâ ki Śıffîn’de Ĥażret-i ǾAmmâr maķtûl oldı, Ħuzeyme eyitdi: “Ben Rasûlallâh’dan işitdim. Dimişdür ki ǾAmmâr’ı bir fiǿe-i bâġıyye ķatl ider. BaǾdehu sell-i seyf idüp muķâteleye şürûǾ eyledi tâ ki maķtûl oldı”

SONUÇ

Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed ve onun ashâbı üzerine muhtelif coğrafya ve zamanlarda birçok eser kaleme alınmıştır. Bunlardan biri de erken dönemde yazılmış kaynaklar arasında adı geçen el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb’dır. Endülüslü âlim İbn Abdülber tarafından telif edilen bu eserin Türkçe’de bilinen tek tercümesi, her ne kadar yarım kalmış olsa da 17. yüzyılda bir kısmı Mustafa Sâfî Efendi, bir kısmı da Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi tarafından olmak üzere yapılan tercümedir. Tercümenin şekli ve muhtelif yönleri üzerinde durulduğu ve sahâbe isimlerinin dizinlendiği bu makaleden elde edilen sonuçlardan en önemlisi İstî‘âb tercümesinin muhtevasının ortaya konulması olmuştur. İçerisinde toplam 756 sahâbînin biyografisi bulunan yazma eser, dinî tabakat çalışmaları açısından faydalı olacaktır. Sahâbe biyografileri içerisinde hem en eski hem de en hacimli eserlerden biri olarak kabul edilen İstî‘âb’ın kısmî de olsa bir tercümesinin elimizde olması, bundan sonra yapılacak çalışmalara katkı ve kolaylık sağlayacaktır. İstî‘âb’ın güncel bir tercümesi bugün için elimizde mevcut değildir. Bunun için her ne kadar Osmanlı Türkçesi ile yazılmış ve yarım kalmış olsa bile bu eserin bir tercümesinin bulunması literatür açısından önem taşımaktadır. Nitekim biz eserden istifadeyi kolaylaştırmak adına eser içerisinde biyografisi bulunan tüm sahâbîlerin ismini Ek’te dizin hâlinde sunduk. Araştırmacılar bu dizinden hareketle biyografisini okumak istedikleri bir sahâbînin eserde bulunup bulunmadığını teyit edebilir, şayet var ise doğrudan yazma eserin ilgili sayfasına müracaat edebilir. Son olarak bu makale ile el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb Tercümesi’nin ilk defa bu kadar ayrıntılı bir şekilde ele alındığını belirtmek isteriz. Çalışmamızın hem güncel İstî‘âb tercümesi çalışmalarına hem de burada tanıtımı yapılan yazma nüshanın tam metninin ortaya konulması noktasında araştırmacılara önemli katkılar sunacağına inanmaktayız.

KAYNAKLAR

Altuntaş, Mustafa Celil. Osmanlı Döneminde Hadis İlmi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.

Apaydın, Harun. İbn Abdilberr’in (ö. 463) Hadis Usulcülüğü (et-Temhîd Çerçevesinde). Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.

Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınları, 1975.

Câsim, Leys Suûd. “İbn Abdülber en-Nemerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/269-272. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.

Çuhadar, İbrahim Hakkı. Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.

Çekici, Mitat. “Edebi Bir Tür Olarak Mevlid ve Farsça Mevlid Müellifi Nureddin Muhammed Kazerûnî”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 7/1 (Mart 2020), 355-373.

Gök, Ömer. “Zübdetü’t-Tevârîh Müellifi Mustafa Sâfî’nin Bir Başka Eseri: Tercüme-i Celâl ü Cemâl”. Erdem 76 (Haziran 2019), 89-116.

Gültekin, Hasan. Nâbî – Zeyl-i Siyer-i Nebevî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2021.

İbn Abdülber el-Kurtubî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. nşr. eş-Şeyh Ali Muhammed Muavvad ve eş-Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2010.

İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. Vefayâtu’l-‘ayân ve enbâü ebnâi’z-zamân. nşr. İhsan Abbas. Beyrut: Daru Sâdır, [t.y.].

İpşirli, Mehmet. “Taşköprizâde Kemâleddin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/152-154. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.

Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zünûn. nşr. Şerefettin Yaltkaya ve Kilisli Rifat Bilge. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.

Komisyon. Hadislerle İslâm. İzmir: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.

Kütükoğlu, Bekir. “Sâfî Mustafa Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/152-154. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.

Mustafa Sâfî. Kitâbü’l-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb Tercümesi. İstanbul: Nuruosmaniye Kütüphanesi, 723.

Mustafa Sâfî. Kitâbü’l-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb Tercümesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 1549.

Mustafa Sâfî. Kitâbü’l-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb Tercümesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 3217.

Nev’îzâde Atâyî. Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmîleti’ş-Şakâ’ik (2. Cilt). haz. Suat Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.

Öztoprak, Mustafa. “Endülüs Hadisçiliğinde Kadıların Yeri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Haziran 2013), 105-122.

Redhouse, WJ. Müntahabât-ı Lügât-i Osmâniyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.

Tartı, Nevzat. İbn Abdi’l-Berr ve et-Temhid’indeki Şerh Metodu. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.

Taş, Süleyman. “Taşköprizâde Kemâleddin Efendi ve ‘Udde Kitabı”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (Eylül 2020), 1-18.

Yardım, Ali. “el-İstîâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/314-315. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.

Yıldız, Rifat. İbn Abdülber ve Fıkhî Kişiliği. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.

Zengin, Nur. Endülüslü Fakîh İbn Abdilberr en-Nemerî ve el-Kâfî fi’l-Fıkh İsimli Muhtasarı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.

1 İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân, nşr. İhsan Abbas (Beyrut: Daru Sâdır, [t.y.]), 7/66; Leys Suûd Câsim, “İbn Abdülber en-Nemerî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999), 19/269; Nevzat Tartı, İbn Abdi’l-Berr ve et-Temhid’indeki Şerh Metodu (Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994), 12.

2 Câsim, “İbn Abdülber en-Nemerî”, ١٩/٢٦٩; Harun Apaydın, İbn Abdilberr’in (ö. ٤٦٣) Hadis Usulcülüğü (et-Temhîd Çerçevesinde) (Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017), 27-34; Nur Zengin, Endülüslü Fakîh İbn Abdilberr en-Nemerî ve el-Kâfî fi’l-Fıkh İsimli Muhtasarı (İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ٢٠١٧), ٣٢-٣٤.

3 Mustafa Öztoprak, “Endülüs Hadisçiliğinde Kadıların Yeri”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Haziran 2013), 113-114.

4 Câsim, “İbn Abdülber en-Nemerî”, ١٩/٢٦٩.

5 Daha fazla bilgi için bk. Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zunûn, nşr. Şerefettin Yaltkaya - Kilisli Rifat Bilge (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014), 1/81; Câsim, “İbn Abdülber en-Nemerî”, 19/269; Rifat Yıldız, İbn Abdülber ve Fıkhî Kişiliği (Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015).

6 Eserlerle ilgili bk. Câsim, “İbn Abdülber en-Nemerî”, 19/269-272; Yıldız, İbn Abdülber ve Fıkhî Kişiliği, 16-20.

7 Câsim, “İbn Abdülber en-Nemerî”, 19/271.

8 Câsim, “İbn Abdülber en-Nemerî”, ١٩/٢٧١.

9 Eserin 2010 yılında Beyrut’ta yapılan yakın dönem neşirlerinden biri, toplam 3659 sahâbenin biyografisini ihtiva etmektedir. Bk. İbn Abdülber el-Kurtubî, el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb, nşr. eş-Şeyh Ali Muhammed Muavvad - eş-Şeyh Âdil Ahmed Abdulmevcûd (Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2010).

10 Ali Yardım, “İstî‘âb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ٢٠٠١), ٢٣/٣١٤-٣١٥.

11 Yardım, “İstî‘âb”, 23/315.

12 İbn Fethûn’un zeylinin ismi el-İstilsâk ‘ale’l-İstî‘âb’dır.

13 Mustafa Sâfî Efendi ile ilgili daha fazla bilgi için bk. Nev’îzâde Atâyî, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmîleti’ş-Şakâ’ik, haz. Suat Donuk (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017), 2/1502; Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, haz. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen (İstanbul: Meral Yayınları, 1975), 3/134; İbrahim Hakkı Çuhadar, Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003), 1/19-23; Bekir Kütükoğlu, “Sâfî Mustafa Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ٢٠٠٨), ٣٥/٤٧١-٤٧٢; Ömer Gök, “Zübdetü’t-Tevârîh Müellifi Mustafa Sâfî’nin Bir Başka Eseri: Tercüme-i Celâl ü Cemâl”, Erdem 76 (Haziran 2019), 91-93.

14 Taşköprîzâde Kemâleddin Mehmed Efendi ile ilgili daha fazla bilgi için bk. Nev’îzâde Atâyî, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmîleti’ş-Şakâ’ik, 2/1606-1609; Bursalı, Osmanlı Müellifleri, 1/455-456; Mehmet İpşirli, “Taşköprizâde Kemâleddin Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ٢٠١١), ٤٠/١٥٢-١٥٤); Süleyman Taş, “Taşköprizâde Kemâleddin Efendi ve ‘Udde Kitabı”, Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (Eylül 2020), 5-10.

15 Mustafa Celil Altuntaş, Osmanlı Döneminde Hadis İlmi (İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, ٢٠١٨), ٣٩٤-٣٩٥.

16 Mitat Çekici, “Edebi Bir Tür Olarak Mevlid ve Farsça Mevlid Müellifi Nureddin Muhammed Kazerûnî”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 7/1 (Mart 2020), 363; Hasan Gültekin, Nâbî – Zeyl-i Siyer-i Nebevî (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2021), 8.

17 Hadislerle ilgili bk. Komisyon, Hadislerle İslâm (İzmir: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ٢٠١٩).

EK:

el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb Tercümesi’nde Yer Alan

Sahâbî İsimleri Dizini

BÂBLAR

SAHÂBE İSİMLERİ

VR. NU

BÂB-I ĤARFÜ’L-ELİF

Bâb-ı Ebî
  1. Ebî b. KaǾb b. Ķays b. ǾUbeyd el-Enśârî

56b
  1. Ebî b. MuǾâź b. Enes en-Neccârî

59b
  1. Ebî b. ǾÜmâre el-Enśârî

59b
  1. Ebî b. Mâlik el-Cüreşî

59b

Bâb-ı Ebân
  1. Ebân b. SaǾîd el-Ķureşî el-Emevî

60a
  1. Ebân el-Muĥâribî

62a

Bâb-ı İbrâhîm
  1. İbrâhîm et-Ŧâǿifî

62a
  1. İbrâhîm b. Ǿİbâd el-Enśârî el-Ĥâriŝî

62a

Bâb-ı Aĥmer
  1. Aĥmer b. Ceziyy es-Sedûsî

62b
  1. Aĥmer b. ǾUbeyb

62b
  1. Aĥmer b. Süleym

62b

Bâb-ı Eħram
  1. Eħram

63a
  1. Eħram el-Esedî

63a

Bâb-ı EdraǾ
  1. EdraǾ Ebu’l-CaǾd eđ-Đamrî

63a
  1. EdraǾ el-Eslemî

63a

Bâb-ı Ezher
  1. Ezher b. ǾAbdi ǾAvf el-Ķureşî

63a
  1. Ezher b. Menķar

64b
  1. Ezher b. Ķays

65a
  1. Ezher b. Ĥumeyża

65a

Bâb-ı Üsâme
  1. Üsâme b. Zeyd b. Ĥâriŝe el-Kelbî

65a
  1. Üsâme b. ǾUmeyr el-Ĥüzelî

66b
  1. Üsâme b. Şerîk eź-Źübyânî eŝ-ŜaǾlebî

67a
  1. Üsâme b. Aħdarî eş-Şaķarî

67a
  1. Üsâme b. Ħuzeym

67a

Bâb-ı Esed
  1. Esed b. Aħi Ħadîce r.a. el-Ķureşî el-Esedî

67a
  1. Esed b. ǾUbeyd el-Ķuražî

67a
  1. Esed b. Kürz b. ǾAmir el-Ķuşeyrî

67b
  1. Esed b. Ĥâriŝe el-Kelbî

67b

Bâb-ı EsǾad
  1. EsǾad b. Zürâre el-Ħazrecî en-Neccârî

67b
  1. EsǾad b. Yezîd el-Enśârî ez-Zürayķî

68b
  1. EsǾad b. YerbûǾ el-Enśârî

68b
  1. EsǾad b. Sehl b. Ĥanîf el-Enśârî

68b

Bâb-ı Eslem
  1. Eslem Mevlâ Rasulallâh śallallâhu Ǿaleyhi ve sellem

69a
  1. Eslem el-Ĥabeşiyyü’l-Esved

70a
  1. Eslem b. ǾUmeyre

71a
  1. Eslem b. Bücre el-Enśârî

71a

Bâb-ı EslaǾ
  1. EslaǾ b. Şerîk el-AǾvecî et-Temîmî

71a
  1. EslaǾ b. el-EskaǾ el-AǾrâbî

71a

Bâb-ı Esmâǿ
  1. Esmâǿ b. Ĥâriŝe el-Eslemî

71b
  1. Esmâǿ b. Rabbân el-Cermî

71b

Bâb-ı Esved
  1. Esved b. ǾAvf el-Ķureşî ez-Zührî

72a
  1. Esved b. Nevfel b. Ħuveylid

72a
  1. Esved b. Ebi’l-Baħterî el-Ķureşî el-Esedî

72a
  1. Esved b. Ħalef el-Ķureşî ez-Zührî

72b
  1. Esved b. SerîǾ et-Temîmî

72b
  1. Esved b. Veheb

73a
  1. Esved b. Zeyd

73b
  1. Esved b. ŜaǾlebe el-YerbûǾ

73b
  1. Esved b. Süfyân b. ǾAbdi’l-Esed

73b
  1. Esved b. Eśramu’l-Muĥâribî

73b
  1. Esved b. ǾAbdillâh es-Sedûsî

73b
  1. Esved Vâlid-i ǾAmir b. Esved

73b
  1. Esved b. Ǿİmrân el-Bekrî

74a
  1. Esved b. Yezîd b. Ķays en-NeħaǾî

74a

Bâb-ı Üseyd
  1. Üseyd b. Ĥuđayr el-Enśârî el-Eşhelî

74a
  1. Üseyd b. ŜaǾlebe el-Enśârî

75b
  1. Üseyd b. YerbûǾ el-Enśârî es-SâǾidî

75b
  1. Üseyd b. SâǾide el-Enśârî el-Ĥâriŝî

75b
  1. Üseyd b. Žüheyr el-Enśârî el-Ĥâriŝî

75b
  1. Üseyd b. SaǾye

76a

Bâb-ı Esîd
  1. Esîd b. SaǾye el-Ķaražî

76a
  1. Esîd b. Śafvân

77a
  1. Esîd b. Ĥâriŝe eŝ-Ŝeķafî

77a

Bâb-ı Üseyr
  1. Üseyr b. ǾUrve el-Enśârî

77b
  1. Üseyr b. ǾAmr b. Câbir el-Muĥâribî

78b

Bâb-ı Eġarr
  1. Eġarr el-Müzenî

79a
  1. Eġarr el-Ġıfârî

79a

Bâb-ı Eflaĥ
  1. Eflaĥ b. Ebî’l-Ķays

79a

Bâb-ı EķraǾ
  1. AķraǾ b. Ĥâbis b. Ǿİķâl et-Temîmî

79a
  1. AķraǾ b. Şaķî el-Kelbî

79b
  1. AķraǾ b. ǾAbdillâh el-Ĥimyerî

80a

Bâb-ı İmruǿu’l-Ķays
  1. İmruǿu’l-Ķays b. ǾÂbis el-Kindî

80a
  1. İmruǿu’l-Ķays b. Esbaġ el-Kelbî

80b

Bab-ı Ümeyye
  1. Ümeyye b. Ebî ǾUbeyde b. Hemmâm et-Temîmî el-Ĥanžalî

80b
  1. Ümeyye b. Ħuveylid eđ-Đamrî

80b
  1. Ümeyye cedd-i ǾAmr b. ǾOŝmân-ı Ŝeķafî

81a
  1. Ümeyye b. Maħşî el-ĦuzâǾî

81a
  1. Ümeyye b. el-Eşker el-CendaǾî

81a
  1. Ümeyye b. Ħâlid

81a

Bâb-ı Enes
  1. Enes b. Ķatâde el-Enśârî

81b
  1. Enes b. MuǾâź el-Enśârî

81b
  1. Enes b. Nađr b. Đamđam el-Enśârî

81b
  1. Enes b. ǾAtîk b. ǾAmr el-Enśârî el-Eşhelî

82a
  1. Enes b. Mâlik b. Nađr b. Đamđam el-Enśârî

82a
  1. Enes b. Mâlik el-Ķuşeyrî

83a
  1. Enes b. ĐabuǾ b. ǾÂmir

83a
  1. Enes b. Žüheyr el-Ĥâriŝî el-Enśârî

83a
  1. Enes b. el-Ĥâriŝ

83a
  1. Enes b. Hezle

83b
  1. Enes b. Feđâle b. ǾAdiyy el-Enśârî

83b

Bab-ı Üneys
  1. Üneys b. Ķatâde b. RabîǾa el-Enśârî

83b
  1. Üneys b. Ķatâde el-Bâhilî

83b
  1. Üneys b. Cünâde el-Ġıfârî

83b
  1. Üneys b. Merŝed b. Ebî Merŝed el-Ġıfârî

84a
  1. Üneys b. eđ-Đaĥĥâk el-Eslemî

84b
  1. Üneys

84b

Bâb-ı Üneyf
  1. Üneyf b. Vâǿile

84b
  1. Üneyf b. Ĥabîb

84b

Bâb-ı Evs
  1. Evs b. Ŝâbit b. el-Münźir el-Enśârî

84b
  1. Evs b. Ħavlî b. ǾAbdillâh el-Enśârî el-Ĥazrecî

84b
  1. Evs b. Śâmit b. Ķays el-Enśârî

85a
  1. Evs b. Erķam b. Zeyd b. el-Ķays el-Enśârî

85a
  1. Evs b. Ĥubeyb el-Enśârî

85b
  1. Evs b. el-Fâkihe el-Enśârî

85b
  1. Evs b. Ĥadeŝân en-Naśrî

85b
  1. Evs b. Beşir

85b
  1. Evs b. Şüraĥbîl

85b
  1. Evs b. Evs eŝ-Ŝeķafî

85b
  1. Evs b. Ĥuźeyfe eŝ-Ŝeķafî

86a
  1. Evs b. ǾAǿiź

86a
  1. Evs b. ǾAvf eŝ-Ŝeķâfî

86a
  1. Evs b. MiǾyer el-Ķuraşî el-Cumaĥî

86a
  1. Evs b. SemǾân Ebû ǾAbdillâh

86b
  1. Evs b. Ķayžî b. ǾAmr el-Enśârî

86b
  1. Evs b. ǾAbdillâh b. Ĥucr el-Eslemî

86b

Bâb-ı Evfâ
  1. Evfâ b. Mevle et-Temîmî

87a
  1. Evfâ b. ǾUrfuŧa

87a

Bâb-ı Ehbân
  1. Ühbân b. Evs el-Eslemî

87a
  1. Ühbân b. Śayfî el-Ġıfârî

87b
  1. Ühbân b. Uħut Ebî Źerr

88a

Bâb-ı Eymen
  1. Eymen b. ǾUbeyd el-Ĥabeşî

88a
  1. Eymen b. Ħureym el-Esedî

88a

Bâb-ı İyâs
  1. İyâs b. el-Bekîr

89a
  1. İyâs b. MuǾâź

89a
  1. İyâs b. Vedaķa el-Enśârî

90a
  1. İyâs b. ǾAdiyy el-Enśârî en-Neccârî

90a
  1. İyâs b. Evs

90a
  1. İyâs b. ǾAbd el-Müzenî

90a
  1. İyâs b. ǾAbd el-Fihrî

90a
  1. İyâs b. ǾAbdillâh ed-Devsî

90a
  1. İyâs b. ŜaǾlebe el-Ĥâriŝî el-Enśârî

90b

Bâbü’l-Efrâd (YaǾnî bu bâb ismi ile müfred olup iştirâki olmayan aśĥâb beyânı bâbıdır.)
  1. Ebyađ b. Ĥammâl el-Meǿâribî

90b
  1. Ebî’l-Laĥm el-Ġıfârî

91a
  1. Aĥnef b. Ķays es-SaǾdî et-Temîmî

91a
  1. Uĥayĥa b. Ümeyye b. Ħalef

92b
  1. Edyem et-Taġlebî

92b
  1. Üźeyne el-ǾAbdî

93a
  1. Erbed b. Ĥumeyr

93a
  1. Erķam b. Ebî’l-Erķam

93a
  1. Üseyr b. ǾAmr el-Enśârî

94a
  1. Esmer b. Muđarris eŧ-Ŧâǿî

94a
  1. Eşecc ǾAbdi’l-Ķays

94b
  1. EşǾaŝ b. Ķays el-Kindî

94b
  1. Eşyem eđ-Đıbâbî

96a
  1. Aśram eş-Şaķarî

96a
  1. Uśeyl el-Hüźelî

96a
  1. AǾşâ benî Mâzin

96a
  1. AǾyen b. ĐubeyǾa et-Temîmî

96b
  1. Efŧas

96b
  1. Aķram b. Zeyd el-ĦuzâǾî

96b
  1. AkǾas b. Mesleme

96b
  1. Ektel b. Şemmâħ

97a
  1. Ekŝem b. Cevn el-ĦuzâǾî

97a
  1. Enceşe

98a
  1. Enese

98a
  1. Avsaŧ b. ǾAmr el-Becelî

98b
  1. İyâd Ebû’s-Samaĥ

98b
  1. İmâǿ b. Raĥađa el-Ġıfârî

98b

BÂB-I ĤARFÜ’L-BÂ

Bâb-ı Büceyr
  1. Büceyr b. Ebî Büceyr

99a
  1. Büceyr b. Becre eŧ-Ŧâǿî

99a
  1. Büceyr b. Evs b. Ĥâriŝe eŧ-Ŧâǿî

99a
  1. Büceyr b. Züheyr b. Ebî Sülmâ

99a
  1. Büceyr b. ǾAbdillâh

99b

Bâb-ı Büdeyl
  1. Büdeyl b. Verķaǿ b. ǾAbdi’l-Ǿuzzâ el-ĦuzâǾî

99b
  1. Büdeyl

99b
  1. Büdeyl b. Ümmü Aśram

100a

Bâb-ı Berâǿ
  1. Berâǿ b. MaǾrûr b. Śaħr el-Enśârî el-Ĥazrecî

100a
  1. Berâǿ b. Evs b. Ħâlid en-Neccâr

100b
  1. Berâǿ b. Mâlik b. Nađr el-Enśârî

100b
  1. Berâǿ b. ǾÂzib b. el-Ĥâriŝ el-Enśârî

101b

Bâb-ı Büsr
  1. Büsr b. Erŧât b. Ebî Erŧât el-Ķureşî

102b
  1. Büsr b. Süfyân b. ǾAmr el-ĦuzâǾî

106b
  1. Büsr es-Sülemî

106b
  1. Büsr b. Ceĥĥâş el-Ķureşî

106b

Bâb-ı Bişr
  1. Bişr b. Berâǿ el-Enśârî el-Ĥazrecî

106b
  1. Bişr b. Ĥâriŝ b. Ķays el-Ķureşî

107b
  1. Bişr b. ǾAbdillâĥ el-Enśârî

107b
  1. Bişr b. ǾAbd

107b
  1. Bişr b. Süĥaym el-Ġıfârî

108a
  1. Bişr b. MuǾâviye el-Kilâbî

108a
  1. Bişr b. Ǿİśmet el-Müzenî

108a
  1. Bişr el-Ġanevî

108a
  1. Bişr eŝ-Ŝeķafî

108b
  1. Bişr es-Sülemî

108b
  1. Bişr b. el-Ĥâriŝ

108b
  1. Bişr b. Ceĥĥâş

108b
  1. Bişr b. Ķudâme eđ-Đıbâbî

108b
  1. Bişr b. ǾAķrebe el-Cühenî

108b
  1. Bişr b. ǾÂśım eŝ-Ŝeķafî

108b

Bâb-ı Beşîr
  1. Beşîr b. SaǾd b. el-Enśârî el-Ĥazrecî

109a
  1. Beşîr b. ǾAnbes el-Enśârî ež-Žaferî

109b
  1. Beşîr b. ǾAbdi’l-Münzir Ebû Lübâbe el-Enśârî

109b
  1. Beşîr b. Ħaśâśiye es-Sedûsî

109b
  1. Beşîr b. Ĥâriŝ

109b
  1. Beşîr b. MaǾbed es-Sülemî

109b
  1. Beşîr b. Ebî Zeyd el-Enśârî

110a
  1. Beşîr b. ǾAmr b. Miĥśan el-Enśârî

110a
  1. Beşîr b. ǾAbdillâh el-Enśârî

110a
  1. Beşîr el-Ġıfârî

110a
  1. Beşîr b. ǾAķrebe el-Cühenî

110b
  1. Beşîr b. ǾAmr

110b
  1. Beşîr es-Sülemî

110b
  1. Beşîr b. Enes el-Enśârî

111a
  1. Beşîr b. Câbir

111a
  1. Beşîr b. Ebî MesǾûd el-Enśârî

111a
  1. Beşîr b. Yezîd eđ-ĐabǾî

111a
  1. Beşîr el-Ĥâriŝi

111b

Bâb-ı Bekr
  1. Bekr b. Ümeyye eđ-Đamrî

111b
  1. Bekr b. Mübeşşir

111b

Bâb-ı Bilâl
  1. Bilâl b. Rebâĥ

111b
  1. Bilâl b. Mâlik el-Müzenî

114a
  1. Bilâl b. el-Ĥâriŝ el-Müzenî

114a
  1. Bilâl

114a

Bâbü’l-Efrâd
  1. Bâķûm er-Rûmî

114a
  1. Bicâd

114a
  1. Becrâ b. ǾÂmir

114b
  1. Beĥĥâŝ b. ŜaǾlebe el-Belevî

114b
  1. Buĥur b. ĐubaǾ er-RuǾaynî

115a
  1. Berr b. ǾAbdillâh

115a
  1. Büreyde el-Eslemî

115b
  1. Besbes b. ǾAmr b. ŜaǾlebe el-Enśârî

116b
  1. Büşeyr es-Sülemî

116b
  1. Baśra b. Ebî Baśra el-Ġıfârî

116b
  1. Bünne el-Cühenî

117b
  1. Behz

118a
  1. Büheyr b. el-Heyŝem el-Ĥâriŝî el-Enśârî

118a
  1. Büheys b. es-Sülemî et-Temîmî

118a
  1. Beyraĥ b. Esed eŧ-Ŧâĥî

BÂB-I ĤARFÜ’T-TE

Bâb-ı Temîm
  1. Temîm b. YeǾâr el-Enśârî el-Ĥazrecî

118a
  1. Temîm b. Nüsr el-Enśârî el-Ĥazrecî

118a
  1. Temîm b. el-Ĥâriŝ el-Ķureşî es-Sehmî

118a
  1. Temîm el-Enśârî

118b
  1. Temîm ed-Dârî

118b
  1. Temîm Mevlâ Ħırâş b. eś-Śamme

119a
  1. Temîm b. Üseyd

119a
  1. Temîm el-Mâzinî el-Enśârî

119a
  1. Temîm b. Ĥucr Ebû Evs el-Eslemî

119b

Bâbü’l-Efrâd
  1. Temmâm b. ǾAbbâs b. ǾAbdu’l-Muŧŧalib

119b
  1. Tilb b. ŜaǾlebe et-Temîmî

120b

BÂB-I ĤARFÜ’Ŝ-ŜE

Bâb-ı Ŝâbit
  1. Ŝâbit b. CeźaǾ

120b
  1. Ŝâbit b. Hezzâl b. ǾAmr el-Enśârî

120b
  1. Ŝâbit b. ǾAmr b. Zeyd en-Neccâr

120b
  1. Ŝâbit b. Ħâlid

120b
  1. Ŝâbit b. Ħansâ el-Enśârî

121a
  1. Ŝâbit b. Aķram el-Belevî el-Enśârî

121a
  1. Ŝâbit b. Śuheyb el-Enśârî es-SâǾidî

121a
  1. Ŝâbit b. Zeyd el-Eşhelî el-Enśârî

121a
  1. Ŝâbit b. Ķays el-Ĥazrecî

121a
  1. Ŝâbit b. ed-Daĥdâĥ

123a
  1. Ŝâbit b. RebîǾ

123b
  1. Ŝâbit b. NuǾmân el-Enśârî ež-Žaferî

123b
  1. Ŝâbit b. Vaķş el-Eşhelî el-Enśârî

123b
  1. Ŝâbit b. ǾUbeyd el-Enśârî

123b
  1. Ŝâbit b. Đaĥĥâk el-Enśârî el-Ĥazrecî

123b
  1. Ŝâbit b. Đaĥĥâk el-Eşhelî

124a
  1. Ŝâbit b. Śâmit el-Enśârî el-Eşhelî

124a
  1. Ŝâbit b. VedîǾa

124a
  1. Ŝâbit b. Ķays el-Enśârî ež-Žaferî

124a
  1. Ŝâbit b. RufeyiǾ el-Enśârî

124b
  1. Ŝâbit b. MesǾûd

124b
  1. Ŝâbit b. Vâŝile

124b
  1. Ŝâbit b. NuǾmân el-Enśârî ež-Žaferî

124b
  1. Ŝâbit b. Ĥâriŝ el-Enśârî

124b

Bâb-ı ŜaǾlebe
  1. ŜaǾlebe b. ǾAneme el-Enśârî

124b
  1. ŜaǾlebe b. SaǾd b. Mâlik el-Enśârî es-SâǾidî

125a
  1. ŜaǾlebe b. ǾAmr b. ǾUbeyd

125a
  1. ŜaǾlebe b. Ħâŧıb b. ǾAmr

125b
  1. ŜaǾlebe b. Selâm

126b
  1. ŜaǾlebe b. SüǾayye

126b
  1. ŜaǾlebe b. Süheyl el-Ĥâriŝî

127a
  1. ŜaǾlebe b. Zehdem el-Ĥanžalî

127a
  1. ŜaǾlebe b. el-Ĥakem el-Leyŝî

127a
  1. ŜaǾlebe b. ŚuǾayr el-ǾUźrî

127a

Bâb-ı Ŝümâme
  1. Ŝümâme b. ǾAdiyy el-Ķureşî

127a
  1. Ŝümâme b. Üŝâl el-Ĥanefî

127b
  1. Ŝümâme b. Bicâd

129b

Bâbü’l-Efrâd fi’ŝ-ŝe
  1. Ŝaķb b. Ferve el-Enśârî es-SâǾidî

129b
  1. Ŝeķaf b. ǾAmr el-Eslemî

129b
  1. Ŝevbân

129b

ĤARFÜ’L-CÎM

Bâb-ı Câbir
  1. Câbir b. Ħâlid b. MesǾûd el-Enśârî

130a
  1. Câbir b. ǾAbdillâh b. Rabâb el-Enśârî es-Selemî

130a
  1. Câbir b. ǾAbdillâh b. ǾAmr el-Enśârî es-Selemî

130a
  1. Câbir b. ǾAbdullâh er-Râsibî

130b
  1. Câbir eś-Ŝadefî

130b
  1. Câbir b. Süfyân el-Enśârî ez-Zürâķî

131a
  1. Câbir b. ǾUteyk el-Enśârî

131a
  1. Câbir b. en-NuǾmân el-Belevî

131b
  1. Câbir b. ǾUmeyr el-Enśârî

131b
  1. Câbir b. Ebî ŚaǾśaǾa

131b
  1. Câbir b. Žâlim eŧ-Tâǿî el-Baħterî

131b
  1. Câbir b. Ĥâbis

131b
  1. Câbir b. ǾAbdu’l-Ǿabdî

131b
  1. Câbir b. Ebî Sübrâ

131b
  1. Câbir b. Üsâme el-Cühenî

132a
  1. Câbir b. Semûre b. ǾAmr

132a
  1. Câbir b. el-Aĥmesî

132a
  1. Câbir b. Süleym

132b

Bâb-ı Câriye
  1. Câriye b. Ķudâme et-Temîmî es-SaǾdî

133a
  1. Câriye b. Ĥumeyl

133b
  1. Câriye b. Žafer el-Yemâmî

133b
  1. Câriye b. Zeyd

133b

Bâb-ı Cebbâr
  1. Cebbâr b. Śaħr el-Enśârî

133b
  1. Cebbâr b. Sülemî el-Kilâbî

134a

Bâb-ı Cebr
  1. Cebr b. ǾUteyk

134b
  1. Cebr el-AǾrâbî el-Muĥâribî

135a
  1. Cebr b. ǾAbdillâh el-Ķıbŧî

135a

Bâb-ı Cübeyr
  1. Cübeyr b. MutǾim el-Ķureşî

135a
  1. Cübeyr b. İyâs el-Enśârî ez-Züraķî

136b
  1. Cübeyr b. Buĥeyne

136b
  1. Cübeyr b. Nüfeyr el-Ĥađramî

136b
  1. Cübeyr b. el-Ĥuveyriŝ

136b

Bâb-ı Cebele
  1. Cebele b. Ĥâriŝe el-Kelbî

137a
  1. Cebele b. ǾAmr el-Enśârî es-SâǾidî

137a
  1. Cebele b. el-Ezraķ el-Kindî

137a
  1. Cebele

137a
  1. Cebele b. Mâlik ed-Dârî

137a
  1. Cebele b. el-EşǾar el-ĦuzâǾî

137a

Bâb-ı Cerîr
  1. Cerîr b. ǾAbdillâh b. Câbir

137b
  1. Cerîr b. Evs b. Ĥâriŝe eŧ-Ŧâǿî

139a

Bâb-ı CaǾde
  1. CaǾde b. Hübeyre el-Ķureşî el-Maħzûmî

139b
  1. CaǾde b. Hübeyre el-EşcaǾî

140a
  1. CaǾde el-Ceşemî

140a

Bâb-ı CaǾfer
  1. CaǾfer b. Ebî Ŧâlib

140a
  1. CaǾfer b. Ebî Süfyân

141a

Bâb-ı CuǾayl
  1. CuǾayl b. Sürâķa el-Ġıfârî eđ-Đamrî

141b
  1. CuǾayl el-EşcaǾî

142a

Bâb-ı Cemîl
  1. Cemîl b. ǾÂmir el-Cumaĥî

142a
  1. Cemîl b. MaǾmer el-Cumaĥî

142a

Bâb-ı Cünâde
  1. Cünâde b. Süfyân el-Enśârî

143a
  1. Cünâde b. Mâlik el-Ezdî

143a
  1. Cünâde el-Ezdî

143a
  1. Cünâde b. Ebî Ümeyye el-Ezdî ez-Zehrânî

143a
  1. Cünâde b. ǾAbdillâh b. ǾAlķame

144a
  1. Cünâde b. Cerâd el-Esedî

144a

Bâb-ı Cündeb
  1. Cündeb b. Cünâde Ebû Źer el-Ġıfârî

144b
  1. Cündeb b. ǾAbdillâh b. Süfyân el-Becelî

147a
  1. Cündeb b. Mekîŝ el-Cühenî

147b
  1. Cündeb b. Đamra el-CendaǾî

147b
  1. Cündeb b. KaǾb el-ǾAbdî el-Ezdî

147b

Bâb-ı Cehm
  1. Cehm b. Ķays b. ǾAbd

149a
  1. Cehm el-Belevî

149a

Bâb-ı Cüheym
  1. Cüheym b. eś-Śalt el-Ķureşî el-Muŧŧalibî

149b
  1. Cüheym b. Ķays

149b

Bâbü’l-Efrâd fi’l-cîm
  1. Cârûd el-ǾAbdî

149b
  1. Câhime es-Sülemî

150a
  1. Cübâre b. Zürâre el-Belevî

150b
  1. Cebel b. Cevvâl eŝ-ŜaǾlebî

150b
  1. Cübeyb b. el-Ĥâriŝ

150b
  1. Ced b. Ķays el-Enśârî

151a
  1. Cidâr el-Eslemî

151b
  1. Cerrâĥ el-EşcaǾî

151b
  1. Cürŝûm el-Eşter el-Ħuşenî

151b
  1. Cürmûz el-Hüceymî

152a
  1. Cirv ed-Devsî el-Yemânî

152a
  1. Cervel b. ǾAbbâs b. ǾÂmir

152a
  1. Cerhed el-Eslemî

152a
  1. Cüzeyy

152b
  1. Cezâǿ b. ǾAmr el-ǾUźrî

152b
  1. Cezǿ b. Mâlik b. ǾÂmir

152b
  1. Cezî b. MuǾâviye

153a
  1. Cüzeyy el-Eslemî

153a
  1. CiǾâl

153a
  1. CuǾşum el-Ħayr eś-Śadefî

153a
  1. CuǾfî

153a
  1. Cifşîş el-Kindî el-Ħađramî

153a
  1. Cüfeyne en-Nehdî

153b
  1. Cülâs b. Süveyd el-Enśârî

154a
  1. Cüleybib

155a
  1. Cüleyĥa b. ǾAbdillâh

156a
  1. Cemre b. en-NuǾmân el-ǾUźrî

156a
  1. Cenâb el-Kelbî

156a
  1. CündaǾ el-Evsî

156b
  1. Cendel b. Nađla b. ǾAmr

156b
  1. Cendere b. Ħayŝene

156b
  1. Cüneyd b. SibâǾ

156b
  1. Cûdân

156b
  1. Cüveyriye el-ǾAśrî

156b
  1. Cehcâh el-Ġıfârî

157a
  1. Ceyfer b. Cülendâ

157b

BÂB-I ĤARFÜ’L-ĤÂ

Bâb-ı Ĥâbis
  1. Ĥâbis b. Düġunne el-Kelbî

157b
  1. Ĥâbis b. SaǾd eŧ-Ŧâǿî

157b
  1. Ĥâbis b. RebîǾ et-Temîmî

158b

Bâb-ı Ĥâcib
  1. Ĥâcib b. Yezîd el-Enśârî el-Eşhelî

160a
  1. Hâcib b. Zeyd

160a

Bâb-ı el-Ĥâriŝ
  1. Ĥâriŝ Ebû ǾAbdillâh

160a
  1. Hâriŝ b. Ebî Sebre

160a
  1. Ĥâriŝ b. Ebî ŚaǾśaǾa

160a
  1. Ĥâriŝ b. Ebî Đırâr

160a
  1. Ĥâriŝ b. el-EzmaǾ el-Hemedânî

160b
  1. Ĥâriŝ b. Uķayş

160b
  1. Ĥâriŝ b. Evs b. ǾAtîk

161a
  1. Ĥâriŝ b. Evs b. el-MuǾallâ

161a
  1. Ĥâris b. Evs b. MuǾâź el-Eşhelî

161a
  1. Ĥâriŝ b. Enes b. Mâlik el-Enśârî

161a
  1. Ĥâriŝ b. Enes

161a
  1. Ĥâriŝ b. Bedel es-SaǾdî

161a
  1. Ĥâriŝ b. TebîǾ er-RuǾaynî

161a
  1. Ĥâriŝ b. Ŝâbit b. Süfyân

161a
  1. Ĥâriŝ b. el-Ĥâriŝ el-Ezdî

161b
  1. Ĥâriŝ b. el-Ĥâriŝ el-EşǾarî

161b
  1. Ĥâriŝ b. el-Ĥâriŝ el-Ġâmidî

161b
  1. Ĥâriŝ b. el-Ĥâriŝ b. Ķays el-Ķureşî

162a
  1. Ĥâriŝ b. Ĥâriŝ b. Kelede eŝ-Seķafî

162a
  1. Ĥâriŝ b. Ĥâŧıb el-Ķureşî

162a
  1. Ĥâriŝ b. Ĥâŧıb el-Enśârî

162a
  1. Ĥâriŝ b. Ĥassân b. Kelede

162b
  1. Ĥâriŝ b. Ħâlid b. Śaħr el-Ķureşî

165b
  1. Ĥâriŝ b. Ħazme

165b
  1. Ĥâriŝ b. Ħuzeyme el-Enśârî

166a
  1. Ĥâriŝ b. RibǾî

166a
  1. Ĥâriŝ b. Ziyâd es-SaǾidî el-Enśârî

166b
  1. Ĥâriŝ b. Süveyd

166b
  1. Ĥâriŝ b. Sehl el-Enśârî

167a
  1. Ĥâriŝ b. Şüreyĥ et-Temîmî

167b
  1. Ĥâriŝ b. eś-Śımme b. ǾAmr

167b
  1. Ĥâriŝ b. Đırâr el-ĦuzâǾî

168a
  1. Ĥâriŝ b. eŧ-Ŧufeyl el-Ķureşî

168a
  1. Ĥâriŝ b. ǾAbdillâh b. Evs eŝ-Ŝeķafî

168a
  1. Ĥâriŝ b. ǾAbdillâh b. SaǾd

168a
  1. Ĥâriŝ b. ǾAbdillâh b. Vehb ed-Devsî

168a
  1. Ĥâriŝ b. ǾAbdi Ķays

168b
  1. Ĥâriŝ b. ǾAtîk

168b
  1. Ĥâriŝ b. ǾAdiyy b. Ħareŝe

168b
  1. Ĥâriŝ b. ǾAdiyy b. Mâlik

168b
  1. Ĥâriŝ b. ǾArfece el-Enśârî

168b
  1. Ĥâriŝ b. ǾUķbe b. Ķâbûs

168b
  1. Ĥâriŝ b. ǾUmar el-Hüzelî

168b
  1. Ĥâriŝ b. ǾAmr el-Enśârî

169a
  1. Ĥâriŝ b. ǾAmr es-Sehmî

169b
  1. Ĥâriŝ b. ǾAmr el-Ķureşî el-ǾAdevî

169b
  1. Ĥâriŝ b. ǾAmr el-Medenî

169b
  1. Ĥâriŝ b. ǾUmeyr el-Ezdî

169b
  1. Ĥâriŝ b. ǾAvf el-Leyŝî

170a
  1. Ĥâriŝ b. ǾAvf el-Mürrî

170a
  1. Ĥâriŝ b. Ġaziyye

170a
  1. Ĥâriŝ b. Ġuŧayf el-Kindî

170a
  1. Ĥâriŝ b. Ķays b. Ħâlid el-Enśârî ez-Zürayķî

170a
  1. Ĥâriŝ b. Ķays b. ǾAdiyy el-Ķureşî es-Sehmî

170b
  1. Ĥâriŝ b. Ķays b. ǾUmeyre el-Esedî

170b
  1. Ĥâriŝ b. Mâlik el-Leyŝî

170b
  1. Ĥâriŝ b. Muħâşin

170b
  1. Ĥâriŝ b. MesǾûd

170b
  1. Ĥâriŝ b. Müslim et-Temîmî

170b
  1. Ĥâriŝ el-Müleykî

171a
  1. Ĥâriŝ b. en-NuǾmâñ b. Ümeyye

171a
  1. Ĥâriŝ b. Nevfel b. el-Ĥâriŝ

171a
  1. Ĥâriŝ b. Hişâm el-Cühenî

171b
  1. Ĥâriŝ b. Hişâm el-Ķureşî el-Maħzûmî

171b
  1. Ĥâriŝ b. Yezîd el-Ķureşî el-ǾÂmirî

173a
  1. Ĥâriŝ b. Yezîd b. Üneyse

173a

Bâb-ı Ĥâriŝe
  1. Ĥâriŝe b. en-NuǾmân el-Enśârî

173a
  1. Ĥâriŝe b. Ĥumeyr el-EşcaǾî

174a
  1. Ĥâriŝe b. Sürâķa b. el-Ĥâriŝ

174b
  1. Ĥâriŝe b. ǾAdiyy b. Ümeyye

174b
  1. Ĥâriŝe b. ǾAmr el-Enśârî

174b
  1. Ĥâriŝe b. Ķuŧn

174b
  1. Ĥâriŝe b. Mâlik el-Enśârî ez-Züraķî

175a
  1. Ĥâriŝe b. Vehb el-ĦuzâǾî

175a

Bâb-ı Ĥâzim
  1. Ĥâzim b. Ebî Ĥâzim el-Aĥmesî

175b
  1. Ĥâzim b. Ĥarmele b. MesǾûd el-Ġıfârî

175b
  1. Ĥâzim b. Ĥizâm el-ĤuzâǾî

175b

Bâb-ı Ĥâŧıb
  1. Ĥâŧıb b. Ebî BelteǾa el-Laħmî

175b
  1. Ĥâŧıb b. el-Ĥâriŝ el-Ķureşî el-Cumaĥî

177b
  1. Ĥâŧıb b. ǾAmr b. ǾAbdi Şems

177b
  1. Ĥâŧıb b. ǾAmr b. ǾAtîk

177b

Bâb-ı Ĥubâb
  1. Ĥubâb b. Cübeyr

178a
  1. Ĥubâb b. Cüzǿ b. ǾAmr

178a
  1. Ĥubâb b. Zeyd el-Enśârî

178a
  1. Ĥubâb b. Ķayžî el-Enśârî

178a
  1. Ĥubâb b. el-Münźir b. el Cemûĥ el-Enśârî

178a

Bâb-ı Ĥabbân
  1. Ĥabbân b. Buĥ eś-Śadâǿî

178b
  1. Ĥabbân b. Münķıź el-Enśârî

178b
  1. Ĥabbân (Ĥayyân) b. Ķays

178b

Bâb-ı Ĥabbe
  1. Ĥabbe b. BaǾkek el-Ķureşî el-ǾÂmirî

179a
  1. Ĥabbe b. Ħâlid es-Süvâǿî

179a

Bâb-ı Ĥabîb
  1. Ĥabîb b. Eslem Mevlâ

179a
  1. Ĥabîb b.Esîd eŝ-Ŝeķafî

179a
  1. Ĥabîb b. el-Ĥâriŝ

179b
  1. Ĥabîb b. Ĥayyân et-Temîmî

179b
  1. Ĥabîb b. Ħumâşe el-Ħažmî el-Enśârî

179b
  1. Ĥabîb b. Zeyd el-Enśârî el-Beyâżî

180a
  1. Ĥabîb b. Zeyd b. ǾÂśım

180a
  1. Ĥabîb b. SibâǾ el-Enśârî

180a
  1. Ĥabîb b. es-Selâmânî

180a
  1. Ĥabîb es-Sülemî

180a
  1. Ĥabîb b. ǾAmr b. Muĥśin el-Enśârî

180b
  1. Ĥabîb b. Füdeyk

180b
  1. Ĥabîb b. Miĥnef el-ǾAmrî

180b
  1. Ĥabîb b. Mesleme el-Ķureşî el-Fihrî

180b

Bâb-ı Ĥaccâc
  1. Ĥaccâc b. el-Ĥâriŝ es-Sehmî

182a
  1. Ĥaccâc b. ǾÂmir eŝ-Ŝümâlî

182a
  1. Ĥaccâc b. ǾAmr el-Enśârî el-Mâzinî

182a
  1. Ĥaccâc b. Ǿİlâŧ es-Sülemî

182b
  1. Ĥaccâc b. Mâlik el-Eslemî

183b

Bâb-ı Ĥucr
  1. Ĥucr b. RebîǾa b. Vâǿil

184a
  1. Ĥucr b. ǾAdiyy el-Kindî

184a
  1. Ĥucr b. ǾAnbes el-Kûfî

186a

Bâb-ı Ĥuceyr
  1. Ĥuceyr b. Ebî İhâb et-Temîmî

186a
  1. Ĥuceyr el-Hilâlî

186a
  1. Ĥuceyr b. Beyân

186a

Bâb-ı Ĥuźeyfe
  1. Ĥuźeyfe b. Esîd el-Ġıfârî

186b
  1. Ĥuźeyfe el-ĶalaǾnî

186b
  1. Ĥuźeyfe b. el-Yemân

186b

Bâb-ı Ĥiźeym
  1. Ĥiźeym b. Ĥanîfe

187b
  1. Ĥiźeym b. ǾAmr et-Temîmî

187b

Bâb-ı Ĥarâm
  1. Ĥarâm b. Milĥân

187b
  1. Ĥarâm b. Ebî KaǾb el-Enśârî es-Sülemî

187b

Bâb-ı Ĥarmele
  1. Ĥarmele b. ǾAbdillâh b. İyâŝ

188a
  1. Ĥarmele b. ǾAmr el-Eslemî

188b
  1. Ĥarmele el-Müdlecî

188b
  1. Ĥarmele b. Hevźe el-ǾÂmirî

189a

Bâb-ı Ĥureyŝ
  1. Ĥureyŝ b. Zeyd

189a
  1. Ĥureyŝ b. Ĥassân

189a
  1. Ĥureys b. Seleme el-Enśârî

189a
  1. Ĥureyŝ b. ǾAbdillâh el-Ķureşî el-Maħzûmî

189a

Bâb-ı Ĥassân
  1. Ĥassân b. Ŝâbit el-Enśârî

189b
  1. Ĥassân b. Câbir es-Sülemî

194b
  1. Ĥassân b. Ħuvŧ eź-Zühelî

194b

Bâb-ı Hüseyl
  1. Ĥüseyl b. Câbir el-ǾAbsî

194b
  1. Ĥüseyl b. Nüveyre el-EşcaǾî

195a

Bâb-ı Ĥuśayn
  1. Ĥuśayn b. Evs et-Temîmî

195a
  1. Ĥuśayn b. Bedr

195a
  1. Ĥuśayn b. Ĥâriŝ el-Ķureşî el-Muŧŧalibî

195a
  1. Ĥuśayn b. Ĥumâm

195a
  1. Ĥuśayn b. RebîǾa

195a
  1. Ĥuśayn Ebî Ǿİmrân b. Ĥuśayn el-ĦuzâǾî

195b
  1. Ĥuśayn b. ǾAvf el-ĤeŝǾemî

195b
  1. Ĥuśayn b. Müşemmet

196a
  1. Ĥuśayn b. Vaĥvaĥ el-Enśârî

196a
  1. Ĥuśayn b. Yezîd b. Şeddâd

196a

Bâb-ı Ĥakem
  1. Ĥakem b. Ebi’l-Ĥakem

196a
  1. Ĥakem b. Ebi’l-ǾAś eŝ-Ŝeķafî

196b
  1. Ĥakem b. Ebi’l-ǾAś el-Ķureşî el-Emevî

196b
  1. Ĥakem b. Ĥâriŝ es-Sülemî

197b
  1. Ĥakem b. Ĥazen el-Külefî

198a
  1. Ĥakem b. SaǾîd b. ǾAś

198a
  1. Ĥakem b. Süfyân eŝ-Ŝeķafî

198a
  1. Ĥakem b. eś-Śalt el-Ķureşî el-Muŧŧalibî

198a
  1. Ĥakem b. ǾAmr eŝ-Ŝümâlî

198b
  1. Ĥakem b. ǾAmr el-Ġıfârî

198b
  1. Ĥakem b. ǾAmr eŝ-Ŝeķafî

199b
  1. Ĥakem b. ǾUmeyr

199b
  1. Ĥakem b. Keysân el-Maħzûmî

199b

Bâb-ı Ĥakîm
  1. Ĥakîm (Ĥukeym) b. Cebele

200a
  1. Ĥakîm b. Ĥizâm el-Ķureşî el-Esedî

202b
  1. Ĥakîm b. Ĥazen

203a
  1. Ĥakîm b. Ĥakîm Ebû MuǾâviye

203b
  1. Ĥakîm b. Ŧalîķ b. Süfyân

205a
  1. Ĥakîm b. MuǾâviye en-Numeyrî

205a

Bâb-ı Ĥamza
  1. Ĥamza b. ǾAbdu’l-Muŧŧalib b. Hâşim

205a
  1. Ĥamza b. ǾAmr el-Eslemî

208a
  1. Ĥamza b. Ĥumeyr

208a

Bâb-ı Ĥamel
  1. Ĥamel b. SaǾdâne el-Kelbî

208a
  1. Ĥamel b. Mâlik el-Ĥüzelî

208b

Bâb-ı Ĥumeyd
  1. Ĥumeyd b. Ŝevr el-Hilâlî

208b
  1. Ĥumeyd b. Münhib eŧ-ŦâǾî

209a

Bâb-ı Ĥanžale
  1. Ĥanžale el-Enśârî

209a
  1. Ĥanžale b. Ĥiźeym el-Ĥanefî

209b
  1. Ĥanžale b. er-RebîǾa et-Temîmî

209b

Bâb-ı Efrâd fi’l-ĥâ
  1. Ĥumrân b. Câbir el-Ĥanefî

212a
  1. Ĥumeyr b. ǾAdî el-Ħaŧmî

212a
  1. Ĥumeyl b. Baśra el-Ġıfârî

212a
  1. Ĥanŧab b. el-Ĥâriŝ el-Ķureşî el-Maħzûmî

212b
  1. Ĥuneyn

212b
  1. Ĥavşeb b. Ŧaĥye el-Ĥamîrî

213a
  1. Ĥüveyriŝ b. ǾAbdillâh el-Ġıfârî

213b
  1. Ĥavŧ b. ǾAbdi’l-ǾUzzâ

213b
  1. Ĥuveyśa b. MesǾûd el-Enśârî el-Ĥâriŝî

214a
  1. Ĥuveyŧıb b. ǾAbdi’l-ǾUzzâ el-Ķureşî el-ǾÂmirî

214a
  1. Ĥayde ve Verdân

215a
  1. Ĥayy b. Ĥâriŝe eŝ-Ŝeķafî

215a
  1. Ĥayy el-Leyŝî

215a

BÂB-I ĤARFÜ’L-ĦÂ

Bâb-ı Ħârice
  1. Ħârice b. Zeyd el-Enśârî

215b
  1. Ħârice b. Ĥuźâfe el-Ķureşî el-ǾAdevî

216a
  1. Ħârice b. Ĥıśn

217a
  1. Ħârice b. ǾÂmir el-Enśârî

217a
  1. Ħârice b. eś-Śalt

217a
  1. Ħârice b. Cebele

217a
  1. Ħârice b. Ceziyy el-ǾUźrî

217a
  1. Ħârice b. Ĥamîr el-EşcaǾî

217b
  1. Ħârice b. ǾUķfân

217b

Bâb-ı Ħâlid
  1. Ħâlid b. SaǾîd el-Ķureşî el-Emevî

217b
  1. Ħâlid b. Zeydel-Enśârî en-Neccârî

220b
  1. Ħâlid b. el-Bükeyr el-Leyŝî

221a
  1. Ħâlid b. ǾAmr el-Enśârî

222a
  1. Ħâlid b. el-Velîd el-Ķureşî el-Maħzûmî

222a
  1. Ħâlid b. Velîd el-Enśârî

224b
  1. Ħâlid b. ǾUmeyr

224b
  1. Ħâlid b. Esîd el-Ķureşî el-Ümevî

224b
  1. Ħâlid b. ǾAś el-Maħzûmî

225a
  1. Ħâlid b. Ĥizâm b. Ħuveylid

225a
  1. Ħâlid b. ǾUķbe el-Ķureşî el-Ümevî

225a
  1. Ħâlid b. Hevźe

225b
  1. Ħâlid b. Hişâm

225b
  1. Ħâlid b. ǾUķbe

225b
  1. Ħâlid b. Ķays el-Enśârî el-Beyâđî

226a
  1. Ħâlid el-EşǾarî el-ĦuzâǾî

226a
  1. Ħâlid b. ǾUbâde el-Ġıfârî

226a
  1. Ħâlid b. ǾAbdillâh el-ĦuzâǾî

226a
  1. Ħâlid el-ĦuzâǾî

226b
  1. Ħâlid b. ǾArfeŧa el-Leyŝî

226b
  1. Ħâlid b. Ĥakîm b. Ĥizâm

226b
  1. Ħâlid b. Ebî Cebel

227a
  1. Ħâlid b. Rebâĥ el-Ĥabeşî

227a
  1. Ħâlid b. ǾAdiyy el-Cühenî

227a
  1. Ħâlid b. NâfiǾ el-ĦuzâǾî

227a
  1. Ħâlid b. el-Leclâc

227a
  1. Ħâlid b. el-Ĥavârî el-Ĥabeşî

227a
  1. Ħâlid b. Eymen el-MaǾâfirî

227b
  1. Ħâlid b. er-RebîǾî et-Temîmî

227b

Bâb-ı Ħabbâb
  1. Ħabbâb b. el-Eret

228a
  1. Ħabbâb b. Ķıbŧî el-Enśârî el-Eşhelî

229a
  1. Ħabbâb Mevlâ ǾUtbe

229a
  1. Ħabbâb Mevlâ Fâŧima

229a

Bâb-ı Ħubeyb
  1. Ħubeyb b. ǾAdiyy el-Enśârî el-Evsî

229a
  1. Ħubeyb b. İsâf el-Enśârî el-Ħazrecî

231a

Bâb-ı Ħıdâş
  1. Ħıdâş b. Selâme

231b
  1. Ħıdâş ǾAmmi Śafiyye

231b
  1. Ħıdâş

231b

Bâb-ı Ħırâş
  1. Ħırâş b. eś-Śamme

232a
  1. Ħırâş b. Ümeyye el-KaǾbî el-ĦuzâǾî

232a
  1. Ħırâş el-Kelbî

232a

Bâb-ı Ħaraşe
  1. Ħaraşe b. el-Ĥâriŝ

232a
  1. Ħaraşe b. el-Ĥurr

232a
  1. Ħaraşe

232b

Bâb-ı Ħureym
  1. Ħureym b. Fâtik el-Esedî

232b
  1. Ħureym b. Evs

233a

Bâb-ı Ħuzeyme
  1. Ħuzeyme b. Ŝâbit el-Ħaŧmî el-Enśârî

234b
  1. Ħuzeyme b. MaǾmer

235a
  1. Ħuzeyme b. Evs

235b
  1. Ħuzeyme b. Ceziyy el-ǾAbdî

235b

Bâb-ı Ħufâf
  1. Ħufâf b. Eymâ

235b
  1. Ħufâf b. Nedbe

235b

Bâb-ı Ħallâd
  1. Ħallâd b. RâfiǾel-Enśârî ez-Züraķî

236b
  1. Ħallâd b. Süveyd

236b
  1. Ħallâd b. es-Sâǿib

236b
  1. Ħallâd b. ǾAmr

237a

Bâb-ı Ħuneys
  1. Ħuneys b. Ĥuźâfe el-Ķureşî es-Sehmî

237a
  1. Ħuneys b. Ħâlid

237a

Bâb-ı Ħavlî
  1. Ħavlî b. Ebî Ħavlî

237a
  1. Ħavlî b. Evs el-Enśârî

237b
  1. Ħavlî

237b

Bâb-ı Ħuveylid
  1. Ħuveylid b. ǾAmr el-ĦuzâǾî el-KaǾbî

237b
  1. Ħuveylid b. Ħâlid

237b

Bab-ı Efrâd
  1. Ħavvât b. Cübeyr b. en-NuǾmân

238a
  1. Ħaşħâş b. el-Ĥâriŝ

239a
  1. Ħırbâķ es-Sülemî

239b
  1. Ħayŝeme b. el-Ĥâriŝ el-Enśârî el-Evsî

240a
  1. Ħalîfe b. ǾAdiyy el-Enśârî

240a
  1. Ħuleyde b. Ķays el-Enśârî es-Sülemî

240a
  1. Ħıryed b. Râşid

240a
  1. Ħıźâm b. VedîǾa el-Enśârî

240a
  1. Ħalde ez-Züraķî el-Enśârî

240b
  1. Ħadîc b. Selâme

240b
  1. Ħunâfir b. Tevǿem el-Ĥimyerî

240b
  1. Ħufşîş el-Kindî

240b

BÂB-I ĤARFÜ’D-DÂL

  1. Dâźviye

240b
  1. Dârim Ebu’l-EşǾaŝ

240b
  1. Dâvud b. Bilâl

241a
  1. Diĥye b. Ħalîfe el-Kelbî

241a
  1. Daġfel b. Ĥanžale es-Sedûsî eş-Şeybânî

241a
  1. Defe b. İyâs el-Enśârî

241b
  1. Dükeyn b. SaǾîd el-Müzenî

241b
  1. Deylem el-Ĥimyerî

241b
  1. Dînâr el-Enśârî

241b

BÂB-I ĤARFÜ’Ź-ŹÂL

Bâb-ı Źekvân
  1. Źekvân b. ǾAbdi Ķays

242a
  1. Źekvân

242a
  1. Źekvân

242b

Bâb-ı Źüǿeyb
  1. Źüǿeyb b. Küleyb

242b
  1. Źüǿeyb b. Ĥalĥale

242b
  1. Źüǿeyb el-ǾAnberî

243a

Bâb-ı Eźvâǿ
  1. Źü-Miħber

243b
  1. Źü’ş-Şimâleyn

243b
  1. Źü’l-Ġurre el-Cühenî

243b
  1. Źü’l-EśâbiǾ et-Temîmî

244a
  1. Źü’z-Zevâǿid el-Cühenî

244a
  1. Źü’l-KelâǾ

244a
  1. Źü-Žuleym Ĥavşeb b. Ŧaħye

245b
  1. Źü’l-Liĥye el-Kilâbî

245b
  1. Źü’l-Cevşen eđ-Đıbâbî

245b
  1. Źü-ǾAmr

246b
  1. Źü’l-Ġuśśa el-Ĥuśayn b. Yezîd

247a
  1. Źü’l-Yedeyn

247a

BÂB-I ĤARFÜ’R-RÂ

Bâb-ı RâfiǾ
  1. RâfiǾ b. Mâlik

249a
  1. RâfiǾ b. el-Ĥâriŝ

249a
  1. RâfiǾ b. Ħadîc

249b
  1. RâfiǾ b. el-MuǾallâ

249b
  1. RâfiǾ b. ǾAncede

250a
  1. RâfiǾ Mevlâ Ġazye b. ǾAmr

250a
  1. RâfiǾ b. ǾAmr el-Müzenî

250a
  1. RâfiǾ Mevlâ Büdeyl b. Verķa

250a
  1. RâfiǾ b. ǾAmîre

250a
  1. RâfiǾ b. Sinân el-Enśârî

250b
  1. RâfiǾ b. Sehl b. RâfiǾ

251a
  1. RâfiǾ b. Sehl b. Zeyd

251a
  1. RâfiǾ b. Žüheyr

251a
  1. RâfiǾ b. ǾAmr b. MüceddaǾ

252a
  1. RâfiǾ b. Zeyd

252a
  1. RâfiǾ b. Yezîd eŝ-Ŝeķafî

252a
  1. RâfiǾ b. Mekîŝ el-Cühenî

252b
  1. RâfiǾ b. Beşîr es-Sülemî

252b
  1. RâfiǾ b. RifâǾa b. RâfiǾ

252b

Bâb-ı Rebâĥ
  1. Rebâĥ b. el-MuǾteref

252b
  1. Rebâĥ b. er-RebîǾ

253a
  1. Rebâĥ Mevlâ el-Ĥâriŝ

253a
  1. Rebâĥ Mevlâ Caĥcabâ

253a
  1. Rebâĥ Mevlâ en-Nebî

253a
  1. Rebâĥ Mevlâ el-Laħmî

253a

Bâb-ı RebîǾ
  1. RebîǾ b. İyâs el-Enśârî

253b
  1. RebîǾ b. Sehl el-Enśârî

253b
  1. RebîǾ b. Ziyâd

253b
  1. RebîǾ el-Enśârî

254a

Bâb-ı RebîǾa
  1. RebîǾa b. el-Ĥâriŝ

254a
  1. RebîǾa b. KaǾb

254a
  1. RebîǾa b. RufeyǾ

254b
  1. RebîǾa b. Ǿİbâd

255a
  1. RebîǾa b. ǾÂmir el-Ezdî

255a
  1. RebîǾa b. ǾAmr el-Cüreşî

255b
  1. RebîǾa b. Ebî Ħareşe

256a
  1. RebîǾa el-Ķureşî

256a
  1. RebîǾa b. Ziyâd el-ĦuzâǾî

256a
  1. RebîǾa ed-Devsî

256a
  1. RebîǾa b. Ekŝem

256a
  1. RebîǾa b. Ravĥ el-ǾAnsî

256b
  1. RebîǾa b. Yezîd es-Sülemî

256b
  1. RebîǾa b. ǾAbdillâh et-Temîmî

256b
  1. RebîǾa b. LühâǾa el-Ĥađramî

256b

Bâb-ı Recâǿ
  1. Recâǿ el-Ġanevî

257a
  1. Recâǿ el-Cülâs

257a

Bâb-ı Reşîd
  1. Ruşeyd b. Mâlik

257a
  1. Ruşeyd el-Fârisî

257b

Bâb-ı RifâǾa
  1. RifâǾa b. ǾAmr

257b
  1. RifâǾa b. RâfiǾ

257b
  1. RifâǾa b. ǾAbdi’l-Münźir

258b
  1. RifâǾa b. Vaķş

258b
  1. RifâǾa b. el-Ĥâriŝ

258b
  1. RifâǾa b. ǾAmr el-Cühenî

259a
  1. RifâǾa b. Mesrûĥ el-Esedî

259a
  1. RifâǾa b. ǾArâbe

259a
  1. RifâǾa b. Zeyd b. ǾÂmir

259a
  1. RifâǾa b. Mübeşşir el-Enśârî

259a
  1. RifâǾa b. Senevǿel

259a
  1. RifâǾa b. Yeŝribî

259a
  1. RifâǾa b. Zeyd b. Vehb

259b

Bâb-ı Ravĥ
  1. Ravĥ b. Seyyâr el-Kelbî

259b
  1. Ravĥ b. ZenbâǾ

259b

Bâb-ı RuveyfiǾ
  1. RuveyfiǾ b. Ŝâbit el-Enśârî

260b
  1. RuveyfiǾ

260b

Bâb-ı Efrâd fi’r-Râ
  1. Râşid es-Sülemî

260b
  1. RibǾî b. RâfiǾ

260b
  1. Ruĥayle b. ŜaǾlebe el-Enśârî

261a
  1. er-Ruĥayl el-CuǾfî

261a
  1. Rezîn b. Enes

261a
  1. Rüstem el-Hecrî el-ǾAbdî

261b
  1. Reşdân

261b
  1. RiǾye es-Suĥaymî

261b

Başmakale

MANEVİYAT İKLİMİNDE
BİLİNÇ İNŞASI

Prof. Dr. Ali ERBAŞ
Diyanet İşleri Başkanı

Yüce Allah, insanı en güzel biçimde yaratmış, maddi manevi nimetlerle donatmış ve ona fıtratına uygun birtakım yükümlülükler tevdi ederek dünyaya göndermiştir. Esasen ilk olarak cennette başlayan insanın hayat yolculuğu, fıtratındaki bazı eğilimlerin tebarüz etmesine sebep olan bir sınamanın ardından yeryüzüne taşınmış ve yeni bir boyut kazanmıştır.
Kur’an-ı Kerim, Hz. Âdem’in (a.s.) ve neslinin cennetten çıkarılmasına sebebiyet veren en temel eğilimin ölümsüzlük arzusu olduğuna işaret etmektedir. Şeytanın, “Ey Âdem! Sana sonsuzluk ağacının ve son bulmayacak bir hükümranlığın yolunu göstereyim mi?” (Taha...

Yazının tamamı için tıklayınız...