UYKUDAN UYANAN HASTALIK: ZONA
Zona nedir?
Zona, halk arasında “gece yanığı”, Azerbaycan Türkleri arasında “ateş kemeri” olarak bilinen varisella zoster virüsünün neden olduğu mikrobik bir hastalıktır.
Varisella zoster virüsü, esas olarak insanlarda suçiçeği hastalığına neden olmaktadır. Toplumun % 90’ından fazlası suçiçeği hastalığını döküntülü veya döküntüsüz olarak geçirmektedir. Bu hastalığı geçirenlerde virüs vücuttan tamamen atılmamakta, sinir hücrelerinde latent (uykuda) olarak ömür boyu kalabilmektedir. Herhangi bir nedene bağlı vücut direnci düştüğünde buradan aktif hâle gelerek zona hastalığına neden olabilmektedir. Suçiçeği geçiren herkeste zona gelişme ihtimali vardır.
Kimlerde görülür?
Suçiçeği geçiren herkeste zona gelişme ihtimali vardır ancak herkes zona olmaz. Zonanın ortaya çıkması için bağışıklık sisteminin zayıflamış olması gerekir. Zona; lenfoma, kronik lenfositik lösemi, diğer organ kanserleri, ilik nakli, şeker hastalığı, zatürre, AIDS ayrıca kanser tedavisi, radyoterapi (ışın tedavisi), cerrahi müdahaleler sonrası da sık görülmekte, sağlıklı insanlarda ani stres ve üzüntü sonrası ortaya çıkabilmektedir.
Hemen her yaş grubunda zona görülebilir ancak 50 yaş üzerindeki kişiler daha riskli gruptadır. Bu durum, vücudun bağışıklık sisteminin yaşlandıkça zayıflaması ile açıklanabilir. Bir yaşından önce suçiçeği geçirenler de yine zonaya daha yatkın kabul edilir.
Belirtileri Nelerdir?
Ani olarak ortaya çıkar. En önemli özelliği, vücudun bir yarısını tutmasıdır. Vücudun her iki yarısında hastalık varsa büyük ihtimal zona değildir. Bir veya birden fazla sinir dermatomunu tutar. Yani sinirin uyardığı cilt bölgesinde lezyonlar görülür. Zonanın ilk belirtileri, çoğunlukla ağrı ve yanmadır. Bunu birkaç gün içinde döküntü izler. Döküntü, içi sıvı dolu kabarcıklardan oluşan kızarık plaklar şeklindedir. Bağışıklık sistemi güçlü ve genç hastalarda az sayıda, böcek ısırığını andıran kabarcıklar şeklinde olabilirken yaşlı ve bağışıklık sistemi zayıf kişilerde yanık benzeri içi su veya kan dolu kabarcıklar hâlinde görülebilir. Döküntüye çoğunlukla ağrı, yanma bazen de kaşıntı eşlik eder. Nadiren ateş, titreme, baş ağrısı, yorgunluk, kas güçsüzlüğü gibi belirtilere de neden olur.
Nereleri Tutar?
En sık gövdede ortaya çıkar. Bunun dışında baş, göz, kulak, ağız, kol ve bacaklarda da görülebilir. En ağır olanlar göz ve kulak tutulumu ile giden tipidir; görme ve işitme kaybına neden olabilir. Ağızda şiddetli ağrılı lezyonlara neden olabilir. Bazı hastalarda cilt döküntüleri hafif olup
tuttuğu bölgede şiddetli ağrılara ve yanmalara neden olabilir. Cilt lezyonları olmadığı için tanısı zordur. Cilt lezyonları ve ağrılar genel olarak 2-4 haftada düzelir. Hastalık ağır seyretmiş ise kalıcı cilt lezyonları bırakabilir.
Tanı ve Tedavi
Teşhis klinik olarak konur. Bir kez görülmüşse bir daha unutulmaz. Tanısı kolaydır.
Tedaviye erken başlamak çok önemlidir. Ne kadar erken başlanırsa sonuçlar o kadar iyi olur. 1-2 gün içinde başlanırsa komplikasyonlar önlenebilmekte ve ağrı süresi kısaltılabilmektedir. Tedavide değişik antiviral ilaçlar, ortalama 7 gün süre ile kullanılmaktadır. Ağrıyı azaltmak için ağızdan veya damardan, kas içine ağrı kesici ilaçlar verilebilir. Lokal ağrı kesici kremler kullanılabilir. Sinir iltihaplarında B vitaminleri hastalığın iyileşmesini hızlandırdığından B vitamin desteği verilebilir.
Bulaşıcı mıdır?
Viral enfeksiyon olduğu için bulaşıcıdır. Temas eden kişi suçiçeği geçirmemişse suçiçeği bulaşabilir. Geçirmiş ise bulaşma olmaz. Gebelik sürecinde karşılaşılan zona, çocuğu etkilemez.
Postherpetik Nevralji
Bazen zona geçtikten sonra haftalar ve hatta aylar boyunca bölgedeki sinirlerde ağrı devam edebilir. Buna postherpetik nevralji (zona sonrası sinirsel ağrı) denir. Ağrının döküntüler iyileştikten sonra da sürmesinin nedeni, iltihaplanan sinirin hasara uğramış olmasıdır. Bu insanların sürekli ağrı nedeniyle hayatları zehir olur. Tedavisi zahmetlidir. Hasta ve yakınlarını yormaktadır.
Tekrarlar mı?
Zona, bağışıklık sistemi her zayıfladığında tekrar etmeyebilir. Hastaların çoğunda, hayat boyu suçiçeği sonrasında sadece tek bir atak görülür. Zona genelde tekrarlamayan bir hastalık olarak kabul edilir ancak nadiren de olsa hastalık tekrar ortaya çıkabilir.