Makale

AKILCI İLAÇ KULLANIMI

AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Ayşenur Güzel
Eczacı

Dünya genelinde yanlış,
etkisiz ve gereksiz ilaç kullanımı, farklı boyutlarda sorunlara sebep olmaktadır. Bu sorunlar arasında hastalık ve ölüm oranında, ilaçların yan etki riskinde, acil ve temel ilaçlara karşı gelişebilecek direnç nedeniyle tedavinin ekonomik maliyetinde artış yer almaktadır. Gelişen bu sorunlara çözüm yolları üretmek amacıyla dünyada “akılcı ilaç kullanımı” çalışmaları başlatılmıştır.

Akılcı ilaç kullanımı, kişilerin, hastalığına ve bireysel özelliklerine göre; uygun ilacı, uygun dozda ve uygun sürede en düşük maliyetle kolay bir şekilde sağlayabilmeleridir. Bunun sağlanabilmesi ise hekim, eczacı, hemşire, diğer sağlık personeli, hasta/hasta yakınları ile meslek örgütlerinin ve düzenleyici otoritenin sorumluluğundadır.

Akılcı İlaç Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

İlk olarak hekim tarafından hastanın sorunu iyi tanımlanmalı ve doğru teşhis konmalıdır. Akabinde eğer ilaçlı bir tedavi uygulanacaksa uygun ilaç, uygun şekilde reçetelendirilmelidir. Bu sırada hastaya düşen görev, hekim sormasa dahi kullanmakta olduğu veya en son kullandığı ilaçları söylemek ve alerji durumlarını belirtmektir.

İlaçların nasıl, hangi dozda, hangi sıklıkta, ne kadar süre kullanılacağı, hangi şartlarda saklanacağı, olası yan etkileri, varsa başka bir ilaçla veya besinle etkileşimi eczacısı tarafından hastaya tam olarak anlatılmalı ve süreç hasta tarafından eksiksiz uygulanmalıdır.

İlaç Kullanımında En Sık Karşılaşılan Hatalar

İlaçlar, uygun muhafaza edilmediğinde kimyasal yapıları değişen maddelerdir; bu nedenle mutlaka prospektüste yazıldığı şekilde saklanmalıdır. Oda ısısında saklanması gereken ilaçları buzdolabında saklamak en sık yapılan hatalardan biridir. Buzdolabındaki ısıdan ve nemden etkilenen ilacın etkinliği değişebilir. Özellikle çocuklarda kullanılan bazı şurupların etkin maddeleri çökelti oluşturabilir ve içildiğinde etkin doz alınmamış olur. Bu konuda dikkat edilmesi gereken en önemli nokta süspansiyon (toz) hâlinde bulunan ilaçların hazırlandıktan sonra buzdolabında saklanmasıdır ki bunlar zaten kısa süreli kullanılır ve atılır. Uzun süre saklanmaya uygun değildir.

Buzdolabında muhafaza edilmesi gerekenler ise (2-80C de) kesinlikle buzlukta saklanmamalı ve dondurulmamalıdır. Hastaya verilirken mutlaka buz aküsüyle verilmelidir.

Banyolar, nemli ortamları nedeniyle ilaçların saklanması için en yanlış yerlerdendir. Ecza dolapları banyoya yapılmamalıdır. İlaçlar; fazla nemi olmayan, ışık almayan yerlerde, oda sıcaklığında (16-25 0C) saklanmalıdır.

Başkasına iyi gelen ilaç size iyi gelmeyebilir. Bu sık karşılaşılan bir diğer hatadır ki daha önce siz bile kullanmış olsanız o anki durumunuza ve hastalığınıza yazılmış olan o ilaç, bu rahatsızlığınızda etki etmeyebilir veya size zarar verebilir. Tavsiye üzerine ilaç alınmamalıdır.

Gereksiz ve yanlış antibiyotik kullanımı en sık yapılan hatalardan bir diğeridir. Antibiyotikler yalnızca bakterilere etki eder, virüslerde etkisizdir. Bu nedenle soğuk algınlığı ve grip gibi kendiliğinden geçen hastalıklarda antibiyotik kullanımı gereksizdir. Bu hastalıklarda semptomlara yönelik tedavi yapılmalıdır.

İlaçların uzun süre bozulmayacağı düşünülür hâlbuki her birinin bir son kullanma tarihi vardır, tarihi geçen hiçbir ilaç kullanılmamalıdır. Bu konuda dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, kremlerin ya da bazı damlaların açıldıktan sonra da belli bir süre içerisinde tüketilmesi gerektiğidir. Açılınca hava şartlarından, oksijenden etkilenen bu ilaçlar, üzerinde yazan o süreden sonra kesinlikle kullanılmamalıdır.

Her ilaç kırılmaya, bölünmeye uygun değildir. Hekim veya eczacı önermediği sürece ilaçlar bölünmemelidir. Örneğin çentikli olmayan ilaçlar eşit bölünemeyebilir ve bölünen parçalarda eşit doz bulunmayabilir veya bağırsakta çözünmesi gereken ilaç bölündüğünde etkisi bozulmuş olabilir.

İlaçlar, su yerine başka bir içecekle (süt, kola gibi) alınmamalıdır. Başka sıvılarla ilacın etkinliği değişebilir.

Bitkisel veya doğal olması, ilaçların zararsız olduğu anlamına gelmez. Bitkiler içinde de ilaç etkisi gösteren aktif birçok bileşen vardır, onlara da ilaç gibi yaklaşmak gerekir. Örneğin ginseng, kalp ve tansiyon hastalarında kullanılmamalıdır.

Eşdeğer (muadil) ilaç yanlış veya kötü ilaç değildir. Aynı etkin maddeyi aynı dozda taşıyan, aynı etkinlik ve kalitede olan, Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılmış ancak farklı firmalar tarafından üretilmiş bu ilaçlar birbirlerinin yerine güvenle kullanılabilmektedir.

İlaçlar yalnızca eczanelerden, eczacı danışmanlığıyla temin edilmelidir. Eczane dışında internet gibi yollardan alınan ilaçlar, ruhsatı bulunmayan, sahte ürünlerdir. Bu ürünler, halk sağlığı açısından ciddi tehdit oluşturmaktadır.