HERKES O’NA MUHTAÇ

O HİÇ KİMSEYE: SAMED

Fatma BAYRAM

İstanbul Üsküdar Başvaizi

Samed; yekpare, parçalara ayrılmayan ve içinde boşluklar ya da karışıklıklar bulunmayan, varlığını sürdürmek için kendi dışında bir şeye ihtiyaç duymayan demektir. Arzu ve ihtiyaçları sebebiyle her varlığın kendisine yöneldiği ancak kendisi varlığını devam ettirmek için dışarıdan hava, su, gıda gibi bir desteğe ihtiyacı olmayan ulular ulusu Yüce Allah’ın kendisi için seçtiği isimlerdendir.

Elmalılı merhum, İhlas suresi tefsirinde Samed ismini açıklarken şöyle der: Samed’in lügat manalarından ilki maksatların doğrudan doğruya kendisine yöneldiği maksûd olmasıdır. Kadri yüce, şerefi yüksek, şanlı anlamına gelir. İkincisi de; dilimizde “som” diye tarif edilen, hiç boşluğu olmayan, eksiği gediği bulunmayan, nüfuz edilemeyen şey demektir. Samed kelimesinin bu iki anlamı Allah’ın yetkin sıfatlara sahip bulunduğu ve yaratılmışlara mahsus, acizlik ve eksiklik içeren niteliklerden münezzeh olduğu noktasında birleşir.

Hülasa Samed, yemeyen ve içmeyen, bütün varlıklar yok olduktan sonra da varlığı devam eden, hiç kimseye ihtiyacı olmayan, ama herkesin kendisine muhtaç olduğu, istekler için kendisine yönelip başvurulan, felaket ve sıkıntı zamanlarında yardım talep edilendir.

Kur’an’da Samed

Samed ismi İhlas suresinde Allah’ın birliği ilkesinin anlatılması sırasında O’nun yaratılmışlık özelliklerinden berî, herkesin sığınacağı yegâne varlık olduğu ifade edilirken geçmektedir. Kur’an‘da yalnız bir defa varid olmuştur. Bu kökten kullanılan başka hiçbir kelime de olmamıştır.

Elmalılı, İhlas suresi tefsirinde Ehad ve Samed isimlerinin art arda gelmesini şöyle açıklar: Müşrikler Allah’ı ve ulûhiyetini tanıyorlarsa da O’nun ulûhiyette birliğini yani ehadiyyetini tanımıyorlardı. Bundan dolayıdır ki çeşitli dileklerini, ihtiyaçlarını edindikleri değişik değişik tanrılardan istiyorlar ve her bir ihtiyaç için farklı derecede samedler düşünüyorlardı. Ulûhiyyetin bir samediyyet ifade ettiğini, ilahın mabud demek ve en baştaki maksud demek olduğunu biliyorlarsa da en baş olmanın birliği gerektirdiğini ve bütün maksatların, bütün samediyyetin bir tek maksudda, bütün kainatın yaratıcısı olan bir tek ilahta toplanacağını bilmiyorlardı. Bundan dolayı da bir hedefte, bir mercide toplanması ihtimali olmayan muhtelif gönüllerle türlü türlü mabudlar, başka başka samedler arasında niza’ ve didişme içinde bocalayıp duruyorlardı. Yine bundan dolayı "Allah var, başka ilah yok." denildikçe "Bütün ilahları bir tek ilah mı yapmış, bu gerçekten şaşılacak bir şey?" (Sad, 38/5.) diyorlardı. Oysa tam manasıyla samediyyet, ehad olan Allah’a mahsustur. O, hiç eksiksiz maksud-ı küll olan yegane sameddir. Çünkü ortağı olan ve ehad olmayan gerçekte samed de olamaz, samed olmayan da ilah ve mabud olamaz.

Surede Samed isminin hemen arkasından Yüce Allah’ın doğmamış ve doğurmamış olduğundan bahsedilmesi ise teslis iddiasını kökten reddederek samediyeti vurgular. Hiçbir şeyden südur etmemiş olan, varlığı da lizâtihi vacip olan, mebde-i evvel (ilk başlangıç) ve ezelî bir gerçek zat vardır. Allah da işte O’dur. Ulûhiyet de ancak O’nun hakkı olmak lâzım gelir. Çünkü O, hiçbir şeyden sadır olmuş, doğmuş veya üremiş değildir. Allah Teâlâ hakkında bu bir kemal değil, tam aksine bir eksiklik, bir kusur olur. Zira O‘ndan başka herşeyin varlığı O‘na dayanmaktadır. Doğurmak, bir şeyin içinden dışına belirgin bir kısmın ayrışmasına denilmektedir. Allah’ın ise ne parçası ne de dışı vardır. Çünkü ehaddir, sameddir. Hiç şüphe yok ki ezelde beraberi, benzeri ve dengi olmayanın sonradan da bir beraberi, eşi ve dengi olabilme ihtimali yoktur. O, şimdi de ezelde olduğu gibidir. Öyle ehad ve öyle sameddir. Böylece hiçbir küfvü ve dengi olmamak yalnızca O’na mahsustur. Herşeyin bir beraberi, bir eşi veya zıddı ve benzeri olabilir. Nitekim "Biz her şeyden birer çift yarattık." (Zariyat, 51/49.) buyurulmuştur. Ancak Allah’ın eşi ve dengi yoktur, olmamıştır ve olamaz.

Samed ismi ile dua

Hz. Peygamber bir adamın dua edip, “Allahım! Senden başka ilah olmadığına, senin Ehad, Samed, doğmamış, doğurulmamış ve hiçbir dengi olmayan Allah olduğuna şehadet ederek senden istiyorum.” dediğini işitti. Bunun üzerine Hz. Peygamber, “Nefsim yed-i kudretinde olan Allah’a yemin ederim ki adam Allah’tan, kendisine onunla dua edildiği zaman mutlaka kabul ettiği ve kendisinden onunla istendiği zaman mutlaka verdiği ism-i azamıyla istedi.” buyurdu. (Tirmizi, Deavat, 63; Ebu Davud, Vitr, 23; İbn Mace, Dua, 9.)

Samed tecelli ederse

Bu isim bir insana tecelli ettiğinde Samed olan Allah o kişiyi, kimseye muhtaç olmayacak şekilde bütün dert ve ihtiyaçlarından kurtarır. O kişi de Allah’tan başka kimseye el açmaz, medet ummaz, iltica etmez. Aynı zamanda o kişi diğer insanların sıkıntılarını gideren, problemlerini çözen, dertlilerin başvurduğu bir merci olur. İnsanlarla ilgilenip ihtiyaçlarını karşılamaktan yüksünmez. Gazali’nin de söylediği gibi Allah, gerek dinî, gerek dünyevi konularda insanları kime muhtaç etmişse ve onların ihtiyaçlarını kimin eli veya dili vasıtasıyla bitirmişse bu isimden ona ikram etmiş demektir. Bu insanlar, içinde bulundukları topluma Allah’ın ihsanıdır. Sadece çevrelerindeki insanlar değil, hayvanlar, bitkiler, toprak ve su bile onların lütufkârlığından nasiplenir. Elbette bu pozisyon bir miktar eziyete maruz kalmak demektir. Ama işin fazileti de o yüzdendir.

Aslında insanın çeşit çeşit ihtiyaçlar içinde olması ona kendini ve Rabbini bildiren, sabrı ve şükrü öğreten fırsatlardır. Böyle bir durumda, İhlas suresinde anlatıldığı ve yukarıdaki hadiste geçtiği üzere Rabbine iman edip güvenen Müslüman Allah’tan başka Samed olmadığını, O’nun tek ve bir olduğunu bilerek yalnız O’na yönelmeli, bütün ihtiyaçlarını O’ndan istemeli, her sıkıntıda O’na sığınmalıdır. Reislik ve efendilik ahlakını edinmeli, böylece insanların başvurduğu, ihtiyaçlarını karşılamak için kapısına yöneldiği kimse olmaya çalışmalıdır. Allah’ın böyle bir güç ve imkan verdiği kişiye ise elinin altındaki insanların bir sıkıntı durumunda çekinmeden başvurabilecekleri, kendilerine yakın buldukları ve sırtlarını dayayabilecekleri sağlam bir kaya gibi olmak yakışır.