Diyanet Dergi | Diyanet - Aylık Dergi - Aile - Çocuk - İlmi Dergi

ARAPÇA’DA “LÂ” EDATININ ÇEŞİTLERI: BAKARA SURESİ ÖRNEĞİ

TYPES OF THE PREPOSITION “LA: لا” IN ARABIC: THE EXAMPLE OF SURAH AL-BAKARA

LUAY HATEM YAQOOB

DR. ÖĞR. ÜYESİ

ANKARA SOSYAL BİLİMLER ÜNİVERSİTESİ DİNİ İLIMLER FAK.

ÖZ

Cümleleri birbirine bağlamak ve anlamı algılamak noktasında bağlaç ve edatlar her dilde olduğu gibi Arapça’da da çok önemlidir. Edatların ve bağlaçların içerik ve görevleri, duruma göre değişir. Arapça’da çok kullanılan edatlardan biri de “Lâ” edatıdır. Bu edatın cümledeki kullanılışına göre beş farklı çeşidi vardır. Fiillere müdahil olan “en-nâfiye” (olumsuzluk bildiren) ve “en-nâhiye” (olumsuz emir filler için kullanılan) adlı iki tür vardır. Benzer şekilde “ليس /Leyse” görevini yapan ve türün tamamını geçersiz kılan (en-nâfiye li’l-cins) biçimleri de söz konusudur. Başka bir “Lâ” türü daha vardır ki “zâide” (fazlalık) olarak isimlendirilir ancak bu türe metinlerde fazla rastlanmaz. Son çeşidin vurgulama ve pekiştirme amacıyla ifadelerde yer aldığı değerlendirilir. “Lâ” edatının farklı türlerinin her biri özel şartlara ve anlamlara sahiptir. Nitekim “Lâ” edatı birbirinden farklı görevlerde sadece Bakara Sûresi’nde 165 defa geçmektedir. Bu makale, “Lâ” edatının özelliklerini ve Bakara Sûresinde kullanılış biçimlerini ayrıntılarıyla ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler: Arapça olumsuzluk edatı, Lâ ve çeşitleri, Nâhiye, Nâfiye, Bakara Sûresi.

ABSTRACT

The conjunctions and prepositions are very important in Arabic in connecting the sentences and perceiving the meaning, as it is so in every language. The contents and functions of prepositions and conjunctions vary according to the situation. One of the most frequently used prepositions in Arabic is “La”. There are five different functions of this preposition according to its usage in a given sentence. It has two types such as ‘an-Nafiya’ that states negation and added to verbs, and ‘an-Nahiya’ that is used for negative imperative verbs. Similarly, there are also forms of ‘an-Nafiya li al-jins’ that functions as ‘ليس /Leyse’ and invalidates the whole type. There is another type of ‘La’, called ‘zaida’ (surplus), but this type is not often encountered in texts. It is considered that this type functions to emphasize and consolidate the meaning. Each different type of the preposition ‘la’ has special conditions and meanings. Even only in the Surah al-Baqarah, there are 165 different functions of the preposition ‘la’. This study examines in detail the characteristics of the preposition ‘la’ and its usages in the Surah al-Baqarah.

Keywords: The Arabic preposition of negation, La and its types, Nahiya, Nafiya, Surah al-Baqarah

Arapça, üstün dil özelliklerine ve belağata sahiptir. Tarihin tanıdığı en büyük kitaplardan biri olup kâinatı sarsan sözleri ve vicdanı harekete geçiren derin anlamları elinde bulunduran Kur’ân’ın Arapça olarak indirilmesi bu bağlamda çok önemlidir. Bazıları Arapça öğrenmenin zor olduğunu düşünmektedir ancak her bir parçasına hükmeden ve pek de şaşmayan kurallarından ötürü gerçekte öğrenilmesi çok zor olmayan bir dildir. Bundan dolayı Arapça’da her harfin özel bir değeri ve her harekenin ayrı bir hedefi vardır. Bazı harfler^{^[1]}, cümle kuruluşunda belirli bir rol üstlenir. Bu harfler, uyum sağlamak ve anlamı iletmek üzere cümle ve kelimeleri birbirine bağladıkları için “edat” olarak isimlendirilir. Bahsedilen harflerden biri de cümle kuruluşunda pek çok ayrı anlamı bulunan “Lâ”dır. Bu makalede, ilk etapta “en-nefy” ve “en-nehy” kavramları ele alınacak; “Lâ” edatının türleri ve özel şartları değerlendirilecektir. Makalenin son kısmında ise Bakara Sûresi’nde yer alan “Lâ” edatının anlamları araştırılacaktır.

Birinci Bölüm: en-Nefy ve en-Nehy Kavramları

“En-nefy”, Arapça نفى / n-f-y kökünden bir masdar olup olumsuzluk demektir. Bu kavram, olumluluk anlamına gelen “isbat” kavramına zıttır. Buna ilaveten “en-nefy” ifadesi, Arapça’da inkâr, yalanlama, uzaklaştırma, sürme benzeri birkaç anlamda da kullanılmaktadır.^{^[2]} Mu’cemu Mekâyîs el-Luğa adlı eserde bu kelime için şu bilgilere yer verilmektedir: “En-nefy”; “nûn”, “fâ” ve fiilin aslından olan illet harfi “yâ”dan oluşur, bir şeyin bir özellikten soyutlanmasını ve uzak tutulmasını anlatır.^{^[3]}

En-Nehy kelimesi ise sözlük anlamı itibarıyla yasaklamak, men etmek, engellemek demektir. Örnek olarak Arapça’da (نَهَاهُ عَنْ كَذَا ، أَيْ مَنَعَهُ عَنْهُ) “Nehâhu an kezâ=Ona şunu yasakladı, yani onun şunu yapmasını engelledi” denir. Aynı şekilde (نَهَيْتُ الرَّجُلَ عَنِ الأَمْرِ) “Neheytu’r-racule ‘ani’l-emri=Adama işi yapmasını yasakladım/engelledim” denir. Bu kavramın sözlük anlamından hareketle akıl da “النُّهْيَة / en-nuhye” olarak adlandırılır. Zira akıl, insanın doğruya ve gerçeğe aykırı davranışlarda bulunmasını engelleyerek böylesi bir işten uzak durması gerektiğini insana öğütler.^{^[4]}

İkinci Bölüm: Lâ Edatının Çeşitleri

A. Fiillerle İlgili Olan Türleri

1. Lâ en-Nâfiye النافية لا:

Cümlede kendisinden sonra yer alan fiilin gerçekleşmesini nefyeden/olumsuzlayan türdür. Cümlede bulunması durumunda olumsuzluk bildirir. Muzari fiilin harekesini değiştirmez, başka bir deyişle irab açısından bir görevi yoktur. Kendisinden önce olumsuzluk bildiren başka bir edat gelirse o edatla aynı işi yapar. Arap dilinde en çok kullanılan Lâ türü budur. ^{^[5]}

Örnekler:

ما كتبَ ولا قرأَ	‘‘Ma ketebe ve Lâ kârae’’	Okumadı ve yazmadı.
لا يقولُ	‘‘Lâ yekulu’’	Söylemiyor/Söylemez.
لا يلعبُ	‘‘Lâ yel’abu’’	Oynamıyor/Oynamaz.

2. Lâ en-Nâhiye لا الناهية :

Yasaklayan anlamında olup amel yönünden muzari fiili cezmetmektedir. Bir fiili gerçekleştirmekten uzak durulması talebini anlatır. Muzari fiilin başına gelerek onu cezmeder, muzari fiilin taşıdığı anlamın oluşmasını engellemeyi anlatır. Bu türün farklı şekillerde adlandırılması söz konusudur. Buna göre fiilin gerçekleştirilmemesine dair istek, yüksek mevkideki birinden düşük mevkideki birine yönelik olursa “Lâ”, “en-nâhiye” ismini alır, düşükten yükseğe doğru olursa “ed-du’âiyye” biçiminde adlandırılır. Ayrıca iki tarafın aynı konumda olması durumunda Lâ li’l-iltimas ve et-talebiyye olarak isimlendirilir^{^[6]}. Söz konusu tür iki şarta bağlı olarak amel eder:

a. Lâ ile muzari fiil arasına bir şey girmemelidir.

b. Kendisinden önce şart edatı olan “ إنْ /İn” gelmemelidir. ^{^[7]}

Muzari fiilin başına gelmesi durumunda onu cezmeder, son harfi illetli olmayan ( ي - و- ا/ى elif vav ya olmayan) fiilleri açık bir şekilde sukunla cezmeder.

Örnekler:

لا تكذبْ	‘‘Lâ tekzib’’	Yalan söyleme.
لا يكذبْ	‘‘Lâ yekzib’’	Yalan söylemesin.
هي لا تكذبْ	‘‘Hiye Lâ tekzib’’	O yalan söylemesin. (dişi)

Şâyet muzari fiil “efal-i hamse”den (muzari + elif nun, vav nun , ye nun) ise sonundan “nun” düşürülür.

Örnekler:

لاتكتبا الواج	‘‘Lâ tektuba el-vacibe’’	Ödevi yazmayın. (İkiniz)
لاتكتبوا الواج	‘‘Lâ tektubu el vacibe’’	Ödevi yazmayın/yazmayınız.
لاتكتبي الواج	‘‘Lâ tektubi el-vacibe’’	Ödevi yazma. (dişi)

Fiilin son harfi illetli ise illet harfi ortadan kalkar onun yerine harfe uyumlu bir hareke (vav düşerse damme/ötre, ya düşerse esre/kesre ve elif düşer fetha/üstün) konur.

Örnekler:

لا ترمِ الكرةَ	‘‘Lâ termi el-kurate’’	Topu atma.
لا تدعُ غيرَ اللهِ	‘‘Lâ ted’u ğayrallahi’’	Allah’tan başkasına dua etme.
لا تلقَ أخاك بوجهٍ عبوسٍ	‘‘Lâ telka ahake bivechin abus’’	Kardeşini asık suratla karşılama.

1. Lâ en-Nâfiye li’l-Cins (Cinsi Olumsuzlayan Lâ)لا النافية للجنس :

İsim cümlesinin başına gelir, “إنَّ / İnne ve benzerleri” gibi amel eder. Cümlenin ilk ögesini yani isim cümlesinin mübtedasını kendisine isim alarak nasb eder, ikinci ismini yani isim cümlesinin haberini kendisine haber

alarak ref eder.^{^[8]} Lâ en-nâfiye li’l-cins görevini yapması için şu şartların bulunması gerekir: ^{^[9]}

a. İsminin ve haberinin nekra olması,

b. İsmi ile kendisi arasında başka bir kelimenin olmaması,

c. Başına harf-i cer gelmemesi,

d. Öncesinde soru edatı bulunmaması.^{^[10]}

Örnekler:

لا قائدَ كسولٌ	‘‘Lâ kâide kesûlun’’	Hiçbir lider tembel değildir.
لا غريبَ بيننا	‘‘Lâ ğarîbe beynenâ’’	Aramızda hiçbir yabancı yoktur.
لاطالبَ محرومٌ	‘‘Lâ tâlibe mahrûmun’’	Hiçbir öğrenci mahrum değildir.

2. ليس /Leyse Gibi Amel Eden Lâ:لا العاملة عمل ليس

İsim cümlesinin başına gelir ve ليس /leyse gibi amel eder, isim cümlesinin mübtedasını kendisine isim alarak ref eder, isim cümlesinin haberini de kendisine haber alarak nasb eder. ^{^[11]}

Şu şartlara göre amel eder:

a. İsmi ve haberi nekra olmalıdır.

b. Kendisi ile ismi arasına başka bir sözcük veya harf girmemelidir.

c. Haberi isminden önce gelmemelidir.

d. Haberden önce istisna edatı gelmemelidir. ^{^[12]}

Örnekler:

لاخلوقٌ ضارًّ	‘‘Lâ halûkun dârran’’	Hiçbir ahlaklı kişi zararlı değildir.
لاسارقُ محبوبًا	‘‘Lâ sârikun mahbûben’’	Hiçbir hırsız sevimli değildir.
لا خيرٌ ضائعًا	‘‘Lâ hayrun dâian’’	Hiçbir hayır yitik değildir.

C. Zaid Olan Lâ/ Lâ ez-Zâide لا الزائدة:

İ’rabta mahalli olmayan zaid bir olumsuzluk edatıdır, anlamı bazen olduğu gibi korunurken bazen olumsuzluk anlatmaz. Bu takdirde nahivcilerin değerlendirmesine göre anlamı pekiştirir ve anlama dikkat çeker.^{^[13]} Arap dilinde az kullanılır. Zaid olan lâ için birtakım ihtimaller vardır: ^{^[14]}

a. Marife ismin başına gelebilir.

b. Harf-i cerrin başına gelebilir.

c. Kendisinden sonra yemin bulunabilir.

d. Öncesinde nefy (olumsuzluk) söz konusudur.

Örnekler:

كتبُ واجبي بلا خوفٍ	‘‘Ektubu vâcibî bilâ havfin’’	Ödevimi korkmadan yazıyorum.
لا أقسمُ بهذا البلد	‘‘Lâ uksimu bihâza el-beled’’	Bu beldeye yemin ederim.
الصفحةُ صفحتي	‘‘Lâ es-safha safhati’’	Sayfa, benim sayfamdır.
ما يستوي زيد ولا عمرو	‘‘Mâ yestevî Zeydun ve lâ Amrun’’	Zeyd ve Amr eşit olmaz.

Üçüncü Bölüm: Bakara Suresi’nde Geçen “Lâ” Edatının Çeşitleri

“Lâ” edatı söylediğimiz gibi Bakara Suresi’nde farklı noktalarda çeşitli anlamlarla 165 defa geçmektedir. “Lâ” edatı, âyet-i kerimelerde bağlam ve dilsel özellikler bakımından aşağıda belirtilen çeşitli anlamlar içermiştir:

A. Lâ en-Nâfiye’nin Yer Aldığı Âyetler

Bakara Suresi’nde olumsuzluk bildiren “en-nâfiye” olarak adlandırılan tür, 97 defa geçer. Bu tür, âyetlerdeki fiilere olumsuzluk yükleme dışında bir şey/etki yapmayarak fiillerin harekelerini değiştirmemiş, yukarıda bahsedilen şartlara göre amel etmiştir. Bakara Suresi’nde diğer “Lâ” türlerine oranla çok daha fazla kullanılmıştır, yer aldığı âyetler aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.^{^[15]}

İnanmazlar.	6	لَا يُؤْمِنُونَ	1.
Hissetmezler.	12	لَا يَشْعُرُونَ	2.
Bilmezler.	13	لَا يَعْلَمُونَ	3.
Görmezler.	17	لَا يُبْصِرُونَ	4.
Dönmezler.	18	لَا يَرْجِعُونَ	5.
Utanmaz/utanmıyor.	26	لَا يَسْتَحْيِي	6.
Bilmezsiniz.	30	لَا تَعْلَمُونَ	7.
Onlara bir korku yoktur.	38	فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ	8.
Onlar üzülecek de değillerdir.	38	وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ	9.
Karşılık olmaz/Cezalandırmaz.	48	لَا تَجْزِي	10.
Kabul edilmez.	48	لَا يُقْبَلُ	11.
Alınmaz.	48	لَا يُؤْخَذُ	12.
Ondan bir karşılık alınmaz.	48	لَا يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ	13.
Onlara yardım da verilmez.	48	وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ	14.
Bozgunculuk yapmayın.	60	لَا تَعْثَوْا	15.
Onların üzerine bir korku yoktur.	62	وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ	16.
Onlar üzülecek de değillerdir.	62	وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ	17.
Ne çok yaşlı ne çok küçüktür.	68	لَا فَارِضٌ وَلَا بِكْرٌ	18.
Uysal değildir, boyun eğen değildir.	71	لَا ذَلُولٌ	19.
Onlar bilmezler.	78	لَا يَعْلَمُونَ	20.
Bilmezsiniz.	80	لَا تَعْلَمُونَ	21.
İbadet etmezsiniz.	83	لَا تَعْبُدُونَ	22.
Akıtmazsınız.	84	لَا تَسْفِكُونَ	23.
Çıkartmazsınız.	84	لَا تُخْرِجُونَ	24.
Hafifletilmez.	86	فَلَا يُخَفَّفُ	25.
Onlar yardım görecek de değillerdir.	86	وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ	26.
Sevmez, istemez.	87	لَا تَهْوَى	27.
İman etmezler.	100	لَا يُؤْمِنُونَ	28.
Bilmezler.	101	لَا يَعْلَمُونَ	29.
Onlara fayda vermez.	102	لَا يَنْفَعُهُمْ	30.
Ehli kitaptan ve müşriklerden kâfirler istemezler.	105	مَا... وَلَا الْمُشْرِكِينَ	31.
Size … ve bir yardımcı yoktur.	107	مَا لَكُم... وَلَا نَصِيرٍ	32.
Onlara bir korku yoktur.	112	وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ	33.
Onlar üzülmezler.	112	وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ	34.
Bilmezler.	113	لَا يَعْلَمُونَ	35.
Bilmezler.	118	لَا يَعْلَمُونَ	36.
Sormaz/Sormazsın.	119	لَا تُسْأَلُ	37.
…ne de Hristiyanları.	120	ولَن.. وَلَا النَّصَارَى	38.
…ne de yardımcıları bulunur.	120	مَا... وَلَا نَصِيرٍ	39.
Karşılık olmaz.	123	لَا تَجْزِي	40.
Kabul edilmez.	123	لَا يُقْبَلُ	41.
Ona bir şefaat fayda vermez.	123	لا تَنْفَعُهَا شَفَاعَةٌ	42.
Onlara destek de verilmez.	123	وَلا هُمْ يُنْصَرُونَ	43.
Ulaşmaz.	124	لَا يَنَالُ	44.
Sormazsınız.	134	لَا تُسْأَلُونَ	45.
Ayrım yapmayız.	136	لَا نُفَرِّقُ	46.
Sormazsınız/sormuyorsunuz.	141	لَا تُسْأَلُونَ	47.
İnkâr etmiyorsunuz.	152	لَا تَكْفُرُونِ	48.
Hissetmezler.	154	لَا تَشْعُرُونَ	49.
Hafifletilmez.	162	لَا يُخَفَّفُ	50.
Onlara mühlet verilmez.	162	لَا هُمْ يُنظَرُونَ	51.
Bilmezsiniz.	169	لَا تَعْلَمُونَ	52.
Akletmezler.	170	لَا يَعْقِلُونَ	53.
Doğru yolu bulmaz, hidâyet olmazlar.	170	لَا يَهْتَدُونَ	54.
Dinlemez.	171	لَا يَسْمَعُ	55.
Akletmezler.	171	لَا يَعْقِلُونَ	56.
Onlarla konuşmaz.	174	لَا يُكَلِّمُهُمُ	57.
Onları temizlemez.	174	لَا يُزَكِّيهِمْ	58.
İstemez.	185	لَا يُرِيدُ	59.
Sevmez.	190	لَا يُحِبُّ	60.
Olmaz.	193	لَا تَكُونَ	61.
Sevmez/hoşnut olmaz	205	لَا يُحِبُّ	62.
Bilmezsiniz.	216	لَا تَعْلَمُونَ	63.
Allah size sorumlu tutmaz.	225	لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ	64.
Onlara helal değildir.	228	لَا يَحِلُّ لَهُنَّ	65.
Size helal değildir.	229	لَا يَحِلُّ لَكُمْ	66.
Ona helal olmaz.	230	فَلَا تَحِلُّ لَهُ	67.
Şükretmezler.	243	لَا يَشْكُرُونَ	68.
Anne zarar vermesin...	233	لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ	69.
Ne de çocuk…	233	وَلَا مَوْلُودٌ	70.
Takip ettirmezler.	262	لَا يُتْبِعُونَ	71.
Onlara bir korku yoktur.	226	لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ	72.
Onlar üzülecek değillerdir.	226	وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ	73.
Bilmezsiniz.	232	لَا تَعْلَمُونَ	74.
Sorumlu tutulmaz.	233	لَا تُكَلَّفُ	75.
Onu bir uyuklama tutmaz.	255	لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ	76.
Bir uyku da tutmaz.	255	وَلَا نَوْمٌ	77.
Kuşatamazlar.	255	لَا يُحِيطُونَ	78.
Onu zorlamaz.	255	لَا يَئُودُهُ	79.
Hidâyet etmez, doğru yolu göstermez.	258	لَا يَهْدِي	80.
İman etmez.	264	لَا يُؤْمِنُ	81.
Güç yetiremezler.	264	لَا يَقْدِرُونَ	82.
Hidâyet etmez.	264	لَا يَهْدِي	83.
Başaramazlar.	273	لَا يَسْتَطِيعُونَ	84.
Sormazlar.	273	لَا يَسْأَلُونَ	85.
Onlara bir korku yoktur.	274	لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ	86.
Onlar üzülecek de değillerdir.	274	وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ	87.
Kalkmazlar.	275	لَا يَقُومُونَ	88.
Sevmez.	276	لَا يُحِبُّ	89.
Onlara bir korku yoktur.	277	لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ	90.
Onlar üzülecek de değillerdir.	277	وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ	91.
Zulmetmezsiniz.	279	لَا تَظْلِمُونَ	92.
Zulme uğramazsınız.	281	لَا تُظْلَمُونَ	93.
Zulme uğramazlar.	281	لَا يُظْلَمُونَ	94.
Başaramaz.	282	لَا يَسْتَطِيعُ	95.
Ayrım yapmayız.	285	لَا نُفَرِّقُ	96.
Yüklemez/Sorumlu kılmaz.	286	لَا يُكَلِّفُ	97.

B. Lâ en-Nâhiye’nin Geçtiği Âyetler

Lâ “en-nâhiye” Bakara Suresi’nde 39 defa geçmektedir. Burada da olumsuz emir anlamında kullanılmakta ve muzari fiilleri cezmetmektedir. Aşağıda lâ “en-nâhiye” geçen âyetler tabloda gösterilmiştir^{^[16]}.

Türkçe meali	Âyet No	Örnek
Bozgunculuk yapmayın/Bozmayın.	11	لَا تُفْسِدُوا	1.
Kılmayın/Var etmeyin.	18	فَلَا تَجْعَلُوا	2.
İkiniz yaklaşmayın.	35	لَا تَقْرَبَا	3.
Olmayın.	41	لَا تَكُونُوا	4.
Satın almayın.	41	لَا تَشْتَرُوا	5.
Karıştırmayın.	42	لَا تَلْبِسُوا	6.
İnkar etme.	102	فَلَا تَكْفُرْ	7.
Söylemeyin.	104	لَا تَقُولُوا	8.
Söylemeyin.	154	لَا تَقُولُوا	9.
Onlarla münasebet kurmayın.	187	لَا تُبَاشِرُوهُنَّ	10.
Ona yaklaşmayın.	187	فَلَا تَقْرَبُوهَا	11.
Yemeyin.	188	لَا تَأْكُلُوا	12.
Aşmayın.	190	لَا تَعْتَدُوا	13.
Onlarla savaşmayın.	191	لَا تُقَاتِلُوهُمْ	14.
Atmayın.	195	لَا تُلْقُوا	15.
Tıraş etmeyin.	196	لَا تَحْلِقُوا	16.
Takip etmeyin.	208	لَا تَتَّبِعُوا	17.
Evlenmeyin.	221	لَا تَنْكِحُوا	18.
Evlenmeyin.	221	لَا تُنْكِحُوا	19.
Onlara yaklaşmayın.	222	لَا تَقْرَبُوهُنَّ	20.
Kılmayın.	224	لَا تَجْعَلُوا	21.
Onları aşmayın.	229	فَلَا تَعْتَدُوهَا	22.
Onları tutmayın.	231	لَا تُمْسِكُوهُنَّ	23.
Onlara zorluk çıkarmayın.	232	فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ	24.
Zarar vermesin.	233	لَا تُضَارَّ	25.
Onlarla vaatleşmeyin.	235	لَا تُوَاعِدُوهُنَّ	26.
Azmetmeyin.	235	لَا تَعْزِمُوا	27.
Unutmayın.	237	لَا تَنْسَوُا	28.
İptal etmeyin.	264	لَا تُبْطِلُوا	29.
Meyletmeyin/Yönelmeyin.	267	لَا تَيَمَّمُوا	30.
Katip yazmaktan geri durmasın, diretmesin.	282	لَا يَأْبَ كَاتِبٌ	31.
Hakkını vermemezlik etmesin.	282	لَا يَبْخَسْ	32.
Şahitler diretmesin.	282	لَا يَأْبَالشُّهَدَاءُ	33.
Bıkmayın.	282	لَا تَسْأَمُوا	34.
Zarar vermesin.	282	لَا يُضَارَّ	35.
Gizlemeyin.	283	لَا تَكْتُمُوا	36.
Bizi cezalandırma, bizi sorumlu tutma.	286	لَا تُؤَاخِذْنَا	37.
Taşıma/Taşımasın.	286	لَا تَحْمِلْ	38.
Bize yükleme.	286	لَا تُحَمِّلْنَا	39.

C. Lâ en-Nâfiye li’l-Cins İçeren Âyetler

Bu tür, 26 defa kullanılmıştır. İsim cümlesinin başına gelerek anlamı olumludan olumsuzdan çevirmiştir. Bahsedilen “Lâ” türünün yer aldığı âyetler şu şekildedir^{^[17]}:

Türkçe meali	Âyet No	Örnek
Onda kuşku yoktur.	2	لَا رَيْبَ فِيهِ	1.
Bize bir ilim yoktur/ Bizim hiçbir ilmimiz yoktur.	32	لَا عِلْمَ لَنَا	2.
Onda bir alacalık yoktur.	71	لَا شِيَةَ فِيهَا	3.
Ondan başka ilah yoktur.	163	لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ	4.
Ona bir günah yoktur.	173	فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ	5.
Bu durumda düşmanlık yoktur.	193	فَلَا عُدْوَانَ	6.
Kötü söz ve cinsel birliktelik yoktur.	197	فَلَا رَفَثَ	7.
Fısk, günahkârlık yoktur.	197	لَا فُسُوقَ	8.
Hacda tartışma, mücadele yoktur.	197	لَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ	9.
Ona bir günah yoktur.	203	فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ	10.
Ona bir günah yoktur.	203	فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ	11.
O ikisine günah yoktur.	230	فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا	12.
O ikisine günah yoktur.	233	فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا	13.
Sizin günahınız yoktur.	233	فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	14.
Size bir günah yoktur.	234	فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	15.
Size bir günah yoktur.	235	لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	16.
Size bir günah yoktur.	236	لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	17.
Size bir günah yoktur.	240	فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	18.
Bize bir takat yoktur.	249	لَا طَاقَةَ لَنَا	19.
Onda satış yoktur.	254	لَا بَيْعٌ فِيهِ	20.
Dostluk yoktur.	254	لَا خُلَّةٌ	21.
Şefaat yoktur.	254	لَا شَفَاعَةٌ	22.
O’ndan başka ilah yoktur.	255	لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ	23.
Dinde zorlama yoktur.	256	لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ	24.
Bölünmesi, parçalanması söz konusu değildir.	256	لَا انْفِصَامَ لَهَا	25.
Bizim için hiçbir takat yoktur.	286	لَا طَاقَةَ لَنَا	26.
Sizin günahınız yoktur.	233	فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	14.
Size bir günah yoktur.	234	فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	15.
Size bir günah yoktur.	235	لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	16.
Size bir günah yoktur.	236	لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	17.
Size bir günah yoktur.	240	فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ	18.
Bize bir takat yoktur.	249	لَا طَاقَةَ لَنَا	19.
Onda satış yoktur.	254	لَا بَيْعٌ فِيهِ	20.
Dostluk yoktur.	254	لَا خُلَّةٌ	21.
Şefaat yoktur.	254	لَا شَفَاعَةٌ	22.
O’ndan başka ilah yoktur.	255	لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ	23.
Dinde zorlama yoktur.	256	لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ	24.
Bölünmesi, parçalanması söz konusu değildir.	256	لَا انْفِصَامَ لَهَا	25.
Bizim için hiçbir takat yoktur.	286	لَا طَاقَةَ لَنَا	26.

D. ليس/Leyse Gibi Amel Eden “Lâ” Türünün Zikredildiği Âyetler

Yapılan araştırma ve incelemelerde Bakara Suresi’nde bu türün örneğine rastlanmamıştır.

E. Zaid Olan “Lâ” Türüne Yer Veren Âyetler

Zâid olarak kullanılan “Lâ”, Bakara Suresi’nde 3 yerde geçmektedir. Anlamı güçlendirmiştir. İlgili türe yer veren âyetler şunlardır:^{^[18]}

Türkçe meali	Âyet No	Örnek
Her kim de mecbur kalırsa aşırı gitmeyen ve haddi aşmayan bir şekilde….	173	فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ	1.
Sonra bu işinizin ardından ne başa kakarsınız ne eziyet verirsiniz.	262	ثُمَّ لا يُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَلا أَذىً	2.
Boyunduruk altına girmeyen toprağı sürmeyen, ekin sulamayan.	71	لَّا ذَلُولٌ تُثِيرُ الأَرْضَ وَلاَ تَسْقِي الْحَرْثَ	3.

Bütün bu hususlardan sonra, belirtmek gerekir ki Bakara Suresi’nde bazı âyetlerde lâ’nın nâfiye mi yoksa nâhiye mi olduğu konusunda Arapça dil kuralları açısından tereddütler oluşabilir. Yukarıda belirtildiği gibi, hem lâ nâfiye hem de lâ nâhiye fiil öncesinde gelmekte, lâ nâfiye li’l-cins ve leyse gibi amel eden “lâ” ise isim öncesinde gelmektedir. Ancak bütün bahsedilen hususlarda lâ’nın tekrarında veya lâ’nın öncesinde olumsuzluk edatı bulunması durumunda “lâ” nafiyeye dönüşmektedir. Örnek olarak şu âyetler verilebilir.

Aşağıdaki tabloda yer alan âyetlerde, “lâ” öncesinde nefiy veya nehiy ifadesi geçtiği için leyse gibi amel eden lâ-nâfiye’ye veya nefyin te’kidine dönüşmüştür^{^[19]}.

Türkçe meali	Âyet No	Örnek
Onlara korku yoktur ve onlar mahzun olmazlar	38	فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ	1.
Ne genç, ne de yaşlı	68	لَا فَارِضٌ وَلَا بِكْرٌ	2.
Sizin için Allah’tan başka bir dost ve yardımcı yoktur.	107	مَا لَكُم مِّن دُونِ اللهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ	3.
Senin için Allah’tan bir dost ve bir yardımcı yoktur.	120	مَا لَكَ مِنَ اللهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ	4.
O’nu ne bir uyuklama tutabilir, ne de bir uyku.	255	لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ	5.

Sonuçlar

Bakara Suresi örneğinde Arapça’da “Lâ” edatına yönelik gerçekleştirdiğimiz araştırmanın ardından şu sonuçlara ulaşmaktayız:

1. Arapça’da “Lâ” edatı, 5 türe ayrılmaktadır. Lâ en-nâfiye, Lâ en-nâhiye, Leyse görevini yapan Lâ, lâ en-nâfiye li’l-cins, zaid olan lâ.

2. Lâ en-nâfiye ve en-nâhiye türlerinin özelliği, fiillere müdahil olmaktır. En-nâfiye, fiillerin harekesini değiştirmezken en-nâhiye muzari fiili cezmederek harekesini değiştirir.

3. Leyse görevini yapan “lâ” ve cinsi nefyeden “lâ”nın özelliği ise isimlere müdahaledir. Leyse gibi amel eden tür, isim cümlesinin başına gelerek ilk ismi ref edip haberi nasb eder. Cinsi nefyeden tür ise aksine ilk ismi nasb, haberi ref eder.

4. Zâid olan “lâ”, i’rabta mahalli bulunmadığı ve fiile etkisi olmadığı için böyle isimlendirilmektedir. Genellikle anlamı pekiştirmek amaçlı kullanılmaktadır.

5. “Lâ” edatının bütün türleri Bakara Suresi’nde 165 defa yer almaktadır. Fiillerde olumsuzluk yapan tür 97 kez geçerken olumsuz emir fiillerinde kullanılan tür 39 kere geçmektedir. Bir şeyin cinsini tamamen olumsuzlayan “lâ” 26 defa bu sure içinde kullanılırken zaid kabul edilen biçime sadece 3 kez rastlanmaktadır. Ayrıca çalışmamız sonucunda Bakara Suresi’nde, Leyse gibi amel eden “lâ”ya ait herhangi bir örnek bulunamamıştır.

Kaynaklar

Ayni, Bedruddin Mahmud. Şerh eş-Şevahid el-Kubra. Thk. Ali Muhammed Fahir. Kahire: Daru’s-Selam, 2010.

Beyatı, Zahir Şevket. Edevatu’l-İ’rab. Beyrut: el-Muesssese el-Camiiyye, 2005.

Daas, Kasım Hamid. İrab’l Kur’ânı’l Kerim. Surye: Daru’l Munir, 2004.

Derviş, Muhhiddin. İrab’l Kurân ve beyanih. Surye: Daru’l İrşad, 1994.

Ezdi, Ebubekir. Cemheretu’l-Luğa. Thk. Remzi Ba’albeki. Beyrut: Daru’l-İlm, 1987.

Hanefi, Ebu’l Beka. el-Kulliyat. Thk. Adnan Derviş. Beyrut: Mueesseset er-Risale, 1998.

Hasan, Abbas. en-Nahvu’l Vafi. Beyrut: Daru’l-Mearif, B.15.

İbn Es-Serrac, Mohammed. El-Usul fi’n-Nahv. Thk. Abdulhuseyn el-Fetli. Beyrut: Muesseset er-Risale, 1988.

İbn Hişam, Abdullah. Şuzur ez-Zeheb. Mısır: Mustafa el-Babi el-Halebi Matbaası, 1938.

İbn Hişam, Cemaliddin. Evdah el-Mesalik ila Elfiyyet ibn Malik. Thk. Yusuf eş-Şeyh. Beyrut: Daru’l-Fikr.

Kalacı, Muhamed ve Hamid Kuneybi. Mu’cem Luğati’l-Fukaha. Beyrut: Dar en-Nefais yayınları, 1988.

Maliki, Ebu Muhammed. El- Cena ed-Dani fi Hurufi’l-Meani. Thk. Fahruddin Kabbave. Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiyye, 1992.

Menavi, Muhammed. Et-Tevkif Ala Muhimmati’t-Tearif. Thk. Muhamed R. ed-Daye. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1990.

Racihi, Abde. Et-Tatbik en-Nahvi. Riyad: El-Mearif li’n-Neşr, 1999.

Razi, Ahmed b. Faris. Mu’cem Mekayis el-Luğa. Thk. Abdusselam Harun. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1979.

Serrac, Muhammed Ali. El-Lubab fi Kavaid el-Luğa. Şam: Daru’l-Fikr, 1983.

Yakup, Abdullah b. Yusuf. El-Minhac el- Muhtasar fi İlmey en-Nahv ve’s-Sarf. Beyrut: Muesseset er-Reyyan, 2007.

Zeccac, İbrahim Abu ishak. Meani’l Kuran ve İrabihi. Thk. Abdulcelil Şelebi. Beyrut: Alem el-Kutup, 1988.

^{^[1]} Arapça’da “harf” kavramı, alfabeyi oluşturan birimlere dendiği gibi kendi başına anlamı olmayan bağlaç ve edatlar için de kullanılır.

^{^[2]} Muhammed Kal’acı ve Hamid Kuneybi, Mu’cem Luğati’l-Fukahâ (Beyrut: Dar en-Nefais yayınları, 1988), 485.

^{^[3]} Ahmed b. Faris er-Razi, Mu’cem Mekayis el-Luğa, thk. Abdusselam Harun (Beyrut: Daru’l-Fikr, 1979), 5:456.

^{^[4]} Ebubekir el-Ezdi, Cemheretu’l-Luğa, thk. Remzi Ba’albeki (Beyrut: Daru’l-İlm, 1987), 2:996. Muhammed el-Menavi, et-Tevkif Ala Muhimmati’t-Tearif, thk. Muhamed R. ed-Daye (Beyrut: Daru’l-Fikr, 1990), 714.

^{^[5]} Ebu’l Beka el-Hanefi, el-Kulliyat, thk. Adnan Derviş (Beyrut: Mueesseset er-Risale, 1998), 834.

^{^[6]} Abbas Hasan, en-Nahvu’l Vafi (Beyrut: Daru’l-Mearif, B.15), 4: 367.

^{^[7]} Zahir Şevket el-Beyatı, Edevatu’l-İ’rab (Beyrut: el-Muesssese el-Camiiyye, 2005), 189.

^{^[8]} İbn Hişam Abdullah, Şuzur ez-Zeheb (Mısır: Mustafa el-Babi el-Halebi Matbaası, 1938), 6. Abdullah bin Yusuf el-Yakup, el-Minhac el- Muhtasar fi İlmey en-Nahv ve’s-Sarf (Beyrut: Muesseset er-Reyyan, 2007), 78.

^{^[9]} Ebu Muhammed el-Maliki, el- Cena ed-Dani fi Hurufi’l-Meani, thk. Fahruddin Kabbave (Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiyye, 1992), 290. Muhammed Ali es-Serrac, el-Lubab fi Kavaid el-Luğa (Şam: Daru’l-Fikr, 1983), 91.

^{^[10]} İbn es-Serrac, el-Usul fi’n-Nahv, thk. Abdulhuseyn el-Fetli (Beyrut: Muesseset er-Risale, 1988), 396.

^{^[11]} Abde er-Racihi, et-Tatbik en-Nahvi (Riyad: El-Mearif li’n-Neşr, 1999), 133.

^{^[12]} Cemaliddin İbn Hişam, Evdah el-Mesalik ila Elfiyyet ibn Malik, thk. Yusuf eş-Şeyh (Beyrut: Daru’l-Fikr), 1: 274.

^{^[13]} Bedruddin Mahmud el-Ayni, Şerh eş-Şevahid el-Kubra, thk. Ali Muhammed Fahir (Kahire: Daru’s-Selam, 2010), 2: 786.

^{^[14]} Maliki, el- Cena ed-Dani fi Hurufi’l-Meani, 300.

^{^[15]}15 İbrahim Abu ishak ez-Zeccac, Meani’l Kurân ve İrabihi, thk. Abdulcelil Şelebi (Beyrut: Alem el-Kutup, 1988), 55-369. Muhhiddin Derviş, İrab’l Kurân ve beyanih (Surye: Daru’l İrşad, 1994), 21-452. Kasım Hamid Daas, İrab’l Kur’âni’l Kerim (Surye: Daru’l Munir, 2004), 9-122.

^{^[16]} Derviş, İrab’l Kurân ve beyanih, 21-452. Daas, İrab’l Kur’ânı’l Kerim, 9-122.

^{^[17]} Zeccac, Meani’l Kurân ve İrabihi, 55-369. Derviş, İrab’l Kurân ve beyanih, 21-452.

^{^[18]} Derviş, İrab’l Kurân ve beyanih, 123, 405, 379.

^{^[19]} Daha bilgi için bkz. Daas, İrab’l Kur’ânı’l Kerim, 22, 32, 47, 52, 108.

Kaçırmayın

AHİRETİN KAPISI ÖLÜMÜ HATIRLAMAK VE ONA HAZIRLANMAK

HZ. PEYGAMBER’İN TEBLİĞİNDE AHİRET İNANCININ YERİ

İNSANIN RUHSAL OLGUNLUK VE ANLAM ARAYIŞINDA AHİRET İNANCININ DEĞERİ: KAYBOLAN BİR BİLİNCİN İZİNİ SÜRMEK

KÜRESEL DÜNYADA DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI

TEKNOLOJİK EYLEMDE TEOLOJİNİN AHLAKI

Makale

ARAPÇA’DA “LÂ” EDATININ ÇEŞİTLERI: BAKARA SURESİ ÖRNEĞİ

Başmakale

AHİRETİN KAPISI ÖLÜMÜ HATIRLAMAK VE ONA HAZIRLANMAK

HZ. PEYGAMBER’İN TEBLİĞİNDE AHİRET İNANCININ YERİ

İNSANIN RUHSAL OLGUNLUK VE ANLAM ARAYIŞINDA AHİRET İNANCININ DEĞERİ: KAYBOLAN BİR BİLİNCİN İZİNİ SÜRMEK

Prof. Dr. Ali ERBAŞ: “Kur’an, sünnet, akıl ve vicdanın rehberliği, İslam medeniyetinin on beş asırlık tecrübesi, amelî ve fikrî mirası, Başkanlığımızın daima en büyük kaynağı, en güçlü dayanağı olmuştur.”

TÜRKİYE YÜZYILINDA DİYANET VE DİN HİZMETLERİ

DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI 100 YAŞINDA YÜZ YILIN KISA BİR MUHASEBESİ