KİTAPLIK

OSMANLI DEVLETİNDE SURRE-İ HÜMÂYUN VE SURRE ALAYLARI

Zeynep Demİr

Prof. Dr. Münir Atalar, İslam tarihi alanındaki çalışmalarıyla tanınan bir akademisyen. Onun İslam tarihi üzerine yaptığı araştırmalardan biri de “Osmanlı Devletinde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları.” Eserin hazırlanış sürecinde Başbakanlık Arşivi ve Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi incelenerek, ilki Yıldırım Bayezid (1389-1402) döneminde gönderilen ve 1917 yılında sona erdirilmesine kadar pek çok çeşitlilik arz eden Surre Alayları ile ilgili olarak her türlü belge ve evraka ulaşılmaya çalışılmış. Kitabın son bölümlerinde bu dokümanlara dair örnekler de bulmak mümkün. Münir Atalar ayrıca kaynaklar hakkında kısa açıklamalarda bulunduğu kısımda Surre Alayları ile ilgili yapılan diğer araştırmalara da kronolojik olarak yer vermiş.
Söz konusu çalışma ihtiyaç duyulan bir alanda önemli bir boşluğu doldurduğu için dikkate değer. İlk baskısı 1991 yılında yapılan eser, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından 2015 yılında bir kez daha okurlarla buluşturuldu.
Osmanlılar döneminde seçkin vilayetlerden sayılan Hicaz, normal vergi sorumluluklarından muaf tutularak özel birtakım yardımlarla abat edilmiştir. Surre de bu özel yardımların başını çekmektedir. Kısaca hac mevsiminde, hac kafileleri vasıtasıyla Harameyn’e gönderilen para ve hediyeler şeklinde tanımlanan Surre, hem devlet hazinesinden dikkate değer harcamalar gerektirmiş, hem de gerek devlet erkânından gerekse ferdi yahut vakıf eksenli olarak ciddi hayırların yapıldığı bir alan olmuştur. Bu kutsal beldelerde oturan fakirlere, Harameyn-i Şerifeyn’de hizmet eden imam, müezzin, kayyım gibi din görevlilerine, Mekke ve Medine emirleri ile diğer pek çok görevliye hatta delillere kadar çeşitli hediyeler ve nakdi yardımlar gönderilmiştir.
Elbette ki devletin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik durum ve siyasi konjonktür Surre alaylarının tertip ve düzenine de etki etmiştir. Atalar, tüm bu faktörleri göz önünde bulundurarak giriş kısmından sonra eserini üç ana başlık ve sonuç bölümünden müteşekkil olarak hazırlamış. Giriş bölümünde Surre hakkında kısaca bilgi verilerek Osmanlı dönemine kadar gönderilen Surre alaylarına genel manada değinilmiştir.
“Osmanlılarda Surre” adını taşıyan birinci bölüm, zikretmiş olduğumuz devletin ekonomik ve siyası alandaki değişimleri dikkate alınarak üç kısma ayrılmıştır. İlk kısımda I. Bayezid ile başlayıp Yavuz Sultan Selim dönemine kadar olan süre incelenmiştir. İkinci kısımda önceleri düzensizlik arz eden alaylara süreklilik ve resmiyet kazandıran Yavuz dönemi ile bu alayların zirveye çıktığı Kanuni dönemi özel olarak ele alınmış, üçüncü ve son kısımda ise 1917 yılında tamamen ortadan kalkıncaya kadar ki süreçte arşivlerdeki Surre defterlerinde bulunan kayıtlar dikkate alınarak Surre alayları hakkında bilgi verilmiştir.
İkinci bölümde Surre-i Hümâyûn Törenleri, Surre Alayı’nın Güzergâhı ve Yol Güvenliği üzerinde durulmuştur. Bu törenler Surre Alayı’nın hazırlanmasıyla ve dönüşüyle birlikte düzenlenen törenlerdir. Hac kafileleri ile gönderilen para dışındaki hediyeler ise ayrı ayrı ele alınmış.
Çalışmanın son bölümünde Surre görevlileri ve Surre ile ilgili terimlere yer verilmiş. Kitapta sonuç bölümünün ardından araştırmalar sırasında ulaşılan belge, vesika ve çeşitli fotoğraflara yer verilmiştir.