OSMANLI ŞEYHÜLİSLAMLARININ TERACİM-İ AHVALİ OSMANLI ŞEYHÜLİSLAMLARI
«Şeyhülislâm ve Müfti’l-Enâm»
10
SA’DI SA’DULLAH ÇELEBİ EFENDİ
Kanânî Sultan Süleyman devri Müftilerindendir. Kastamonu’da (Daday)’da dünyâya geldi. Babasiyle berâber İstanbul’a geldiği zaman, pederi, Murad Paşa Camiine imam oldu, oğlunu arzusuna muvafık bir sûrette yetiştirdi. Sa’dullah Çelebi pederinden gördüğü dersleri Mevlânâ Muhammed Samsûnînin halka-i irfânında ikmâl etti. Ulûm-ı âliyyeyi tahsil eyledikten sonra tedricen İstanbul’da Başçı İbrahim, Edirne’de Taşlık, İstanbul’da Mahmûd Paşa ve Semânîye Medreselerinde Müderrislik eyledi. İstanbul Kadıhğı’na nâil olduğu zaman (930) bu vazifeyi on sene kadar îfâ eyledi, tekrar yüz akçe vazife ile Sahn’a tenzil edildi. Kanuni Sultan Süleyman devrinde İbn-i Kemâl’in vefatı üzerine Müftî nasbolundu. Zamânının şâirleri: «O kâmil Müfti-i devrân oldu. 940 mısraiyle Müftülüğüne târihler tanzim etmekten hâtî kalmadılar. Beş sene Muftilik ettikten sonra «Bakaya geçti Sa’dü’d-Dîn-i Sânî» (945).
Sa’dullah Çelebi bütün hayâtını tahsîl-i ma’rifete hasretti. Fevkalâde bir kuvve-i hâfızaya mâlikti. Târihe pek meraklı idi. Bütün vakayü târihiyyeyi hıfzeder, mahallinde îrâd etmek meziyyetini ibraz eylerdi. Şiire merâkı vardı. Eyüb Sultan civânnda medfundur. Fatih’de bir Dâril’l-Kurrâ’sı vardır. Asârının başlıcaları, okuduğu kitaplara yazdığı ta’lîkat İle Tefsîr-i Beyzâvî’ye yazdığı hâşiyedir.
*
**
«Şeyhülislâm ve Müfti’l-Enâm»
11
ÇİVİ-ZADE MUHYÎ’D-DİN EFENDİ
Menteşe’lidir. (Çivi-Zâde) lâkabiyle meşhurdur. Ustadları Sa’di Çelebi, Fenârî Muhyid-Dîn Efendi, Mevlânâ Mehmed Paşa’dır. Çivi-Zâde Muhyid-Dîn Efendi, ilk evvel Karabâlî Efendinin Sahnında Muîd oldu. Edirne’de, Bursa’da Müderrislik etti. Fazl u liyâkatini takdir ettirdiği cihetle Mısır Kadılığını (934), Anadolu Kazaskerliğini (944), nihâyet Müftiliğî (945) ihrâz etti, üç sene sonra azledildi, yevraî iki yüz akça vazife ile tekaüd oldu. Hacc-ı şerifden avdetini müteakip medâris-i Semâniyeden birinde Müderrislik etti. Hayâtının son zamanlarında Rûmeli Sadrına vâsıl olduysa da iki sene sonra irtihâl-i dâr-ı bakaa eyledi (954). Medfeni Ebû Eyyûb-i Ensârî civarındadır. Çivi-Zâde gayet mütevâzi, hakperest bir Müfti idi. «Çivi-Zâde etti azm dergehî hayy-ı lâtîf 954» vefatına târihtir. Müddet-i fetvası dokuz aydır. Azline sebep Muhyi’d-Dîn-i Arabî ile Celâlü’d-Dîn-i Rûmî’nin efkâr ve felsefesi aleyhinde idâre-i kelâm etmiş olmasıdır. Çivi-Zâde’nin başlıca eserleri, bâzı âsar-ı nefîseye ta’lîkaatı ile bir iki te’lifden ibâdettir.