HAYAT-ÖLÜM
ÇİZGİSİNDE
ŞEHİTLİK
MERTEBESİ

Dr. Halil ALTUNTAŞ
Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi

Yaşayan varlıkların sahip olduğu en değerli şey candır. Türk dilinin, “Önce can, sonra cihan" şeklinde ifadeye döktüğü bu gerçek şüphe yok ki, bütün dillerde benzer ifadelere bürünmüştür. Varlık planına çıkmasında herhangi bir kisi olmayan, kendini doğumla birlikte "hayatın nde" bulan insan, hayatı yalnızca kendinin sahibi olduğu ve hiç kaybetmek istemediği bir değer olarak algılama eğilimindedir. Fakat her şeye rağmen ölüm kaçınılmaz bir olgu olarak hayatın karşısına dikilmektedir.
İnsanlığın tarihi şekillendiren etmenlerin mayasında, hayatın ve ölümün ne olduğu sorusunu cevaplandırma çabaları yer alır. Hayatı ve ölümü var kuvvetin ne olduğu meselesi de bu sorunun oluşturmaktadır.
Bütün semavî dinler insanlara bu sorunun cevabını sunan İlahî sistemlerdir. İlahî vahyin insan planına yönelik son tecellisi olan Kur’an, son hak din olarak hayatı ve ölümü var eden kudretin, herşeyi var eden Allah olduğunu ilân eder. Bununla da yetinmez, insanlığı asıl yaratılış amacına yönlendirirken, bu konuda onun karşısına çıkacak engelleri ortadan kaldırır. Aklın önünü aydınlatır. Ona kullanacağı sağlam veriler sunar ve böylece sağlam sonuçlara ulaşmasını sağlamayı amaçlar.
"Mutlak hükümranlık elinde olan Allah’ın şanı yücedir ve O’nun gücü her şeye hakkıyla yeter. O, hanginizin daha güzel işler yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratandır. O, mutlak güç sahibidir. Çok bağışlayıcıdır.’"" "O diriltendir, öldürendir. Ancak O’na döndürüleceksiniz.’"2
Kur’an hayatın ve ölümün Allah’ın eseri olduğunu pek çok ayette vurgularken, hayat verme ve öldürmenin ise sadece tekniğine değinmektedir. İşin temelinde ruhun bedene “üflenmesi" ve bedenden ayrılması yatmaktadır.
“Allah, yarattığı herşeyi güzel yapan ve ilk başta insanı çamurdan yaratan, sonra onun soyunu bayağı bir suyun özünden yaratan, sonra da onu şekillendirip ve ona ruhundan üfleyenedir"131
"Allah ölen insanların ruhlarını öldüklerinde, ölmeyenlerinkini de uykularında alır. Ölümüne hükmettiklerinin ruhlarını tutar. Diğerlerini belli bir süreye (ömürlerinin sonuna) kadar bırakır. Şüphe yok ki, bunda düşünen toplum için ibretler vardır."141
Ne var ki, ruh hakkında da bilgimizin sınırlı olması sebebiyle, hayat ve ölüm olayı bir yönüyle insan için hep sır olarak kalacaktır. Kur’an bu noktayı şöyle ortaya koymaktadır.
“(Ey Muhammedi) Sana ruh hakkında soru soruyorlar. De ki, ‘Ruh Rabbimin emrinden- dir. Size bu konuda pek az ilim verilmiştir."15’ Yaratıcı kudret, hayatın ve ölümün sırrı konusunda son sözü kendine saklamış, ama insana bazı işaretler vererek de onun merakını adeta kamçılamıştır.
ALLAH DİLEMEDİKÇE HAYAT DA,
ÖLÜM DE OLMAZ
“Allah’ın izni olmadıkça hiç kimseye ölüm yoktur. O, vadesiyle yazılan bir yazıdır.’"6 Sebep ne olursa olsun, her şeyde olduğu gibi, ölümde de O’nun izni şart. Bu noktada, kader konusunun girift soruları ard arda sıralanabilir. Fakat, hangi açıklamalar yapılırsa yapılsın, ne tür yorumlara gidilirse gidilsin, varılacak sonuç aynıdır. Ne yerde, ne gökte zerre ağırlığınca hiçbir şey Rabb’inden gizli kalmaz”7; "Hiçbir yaprak düşmez ki, Allah onu bilme- sin.”8 Hayat ve ölüm alanının müdahale edilemezliği bu kadarla da kalmaz. İnsanın gaybı bilme konusundaki çaresizliği ölümünün vakti konusunda da onun yakasını bırakmaz. “Hiçbir kimse nerede öleceğini bilemez”’’9
ÖLÜM-HAYAT İKİLEMİNDE ASLOLAN HAYATTIR
Her gün sayısız hayat ve sayısız ölüm gerçekleşiyor. Hayat “hazır” bulunduğu için üzerinde fazla durulmuyor. Fakat ölüm bir şeylerin elden, gönülden, aile hayatından çıkması demek. “Ele geçirdiğinin pek farkında olmayan insan, “yitirdiği”ne dayanamıyor. 0 şaşkınlıkla ölüme "yok oluş" damgasını vuruyor. İşte bu, materyalist dünya görüşünün ölüm noktasında şekillenmesidir. Kur’an, ölümün materyalist yorumlanma biçimini, Mekke müşriklerinin diliyle şu şekilde ifadeye koyuyor:
"Dediler ki hayat, dünya hayatımızdan başkası değildir. Ölürüz de, yaşarız da. Bizi zamandan başka bir şey helak etmiyor.”"10 Aynı anlamdaki bir başka ayet te şudur: "Hayat ancak bizim dünya hayatımızdır. Ölürüz de, yaşarız da. Biz öldükten sonda diriltilecek değiliz.’"11
Ölüme getirilen bu yoruma Kur’an’ın cevabı net ve kesindir.
"Halbuki bu konuda onların hiçbir bilgisi yoktur. Onlar sadece (öyle) zannediyorlar.""12
Demek ki, ölüm yok oluş değildir. Ölüm hayatın bir tür yapı değişikliğine uğramasıdır. İnsan planında hayat, Hz. Adem ile birlikte başlayan, ölüm ötesi hayatla süren bir çizgidir. Ortasında ölüm noktasının bulunduğu, yarısı bir renkte, diğer yarısı başka bir renkte olan bir çizgi. Değişik bir ifade ile, şimdiki konumumuza göre, hayatın bir beri yakası var, bir de öte yakası...
İlahî nizam-, hayatın beri yakasını önemser. Çünkü asıl hedef olan öteki yakaya çıkış, beri yakadan olacaktır. Bu sebeple, bireyin hayatı temel amaç itibariyle tüm insanların hayatlarına eş değerdedir.
"Bundan dolayı İsrailoğullarına (Tevrat’ta) şöyle yazdık: “Kim bir kimseyi, bir cana, yahut yer yüzünde fesat çıkarmaya karşılık olmaksızın (haksız yere) öldürürse bütün insanları öldürmüş gibi olur. Kim de onun hayatını kurtarırsa bütün insanları kurtarmış gibi olur.”"13
Başkasını öldürmek gibi, kendi canına kıymak (intihar) da yasaktır, büyük bir günahtır."14
ÖLÜMÜ GÜZELLEŞTİREN AMAÇ:
ALLAH KELİMESİNİN YÜCELTİLMESİ
Hayata böylesine önem veren ve adından başlayarak her şeyi ile barış dini olan İslâm müslümanlara, sadece bir durumda, haksızlığı ve saldırıya uğradıkları zaman kendilerini ve inançlarını savunmak, böylece Allah’ın adının yücelmesi ülküsüne hizmet etmek amacıyla saldırgan tarafa karşı direnç göstermeyi, gerekirse savaşmayı, hatta bu uğurda ölmeyi istemektedir. Böylesine yüce bir amaç uğruna, gerektiğinde hayatını ortaya koyacak mümine elbette bir mükâfat verilmeli ve bu mükâfat, onun yaptığı iş oranında büyük ve yüceltici olmalıdır. Şehitlik makamı işte bu mükâfatın adıdır.
Davalar önemlerini ve büyüklüklerini kendilerini oraya koyan etkenlerden ve güttükleri amaçtan alırlar. Müslüman için en büyük ideal, Allah kelimesinin yüceltilmesidir. İşte bu idealin gerçekleşmesi bazan insanın en kıymetli şeyini, canını feda etmesini gerekli kılar. Kur’an’ın ortaya koyduğu müslüman modeli, böyle durumlarda en küçük bir tereddüt göstermeden gerekeni yapar. Çünkü o, inanıp bağlandığı, hayat düsturu edindiği kitabın ve onu Allah’tan alıp tüm insanlığın yararlanmasına sunan yüce Peygamberin şehitler ve şehitlik makamı hakkındaki yüceltici ifadelerin, büyük müjdelerini bilmektedir. Bu sebeple o, Allah yolunda, din yolunda, kutsal değerler uğurunda ölmeye, şehitlik makamına ermeye aday bir insandır.
IŞILTILI KELİME: ŞEHİT
Şehit kelimesini duyup da yüreğinde farklı bir ürperti yaşamayan, bir an da olsa manevî bir ruh haline bürünmeyen müslüman yok gibidir. Arapça bir kelime olan şehit “şehadet” kökünden türemiştir. Çoğulu, “şüheda” ve “eş- had” şeklinde yapılır. Sözlük anlamıyla “şehid" “bildiğini söyleyen", “kesin bir haberi getiren”,
“bir yerde hazır bulunan”, “hazır olan”, “bir olaya şahit olan” ve “şahitlik eden” gibi anlamlara gelmektedir.1,51
Dinî bir terim olarak şehid ise; “Allah’ın rızasını kazanmak için O’nun yolunda savaşırken öldürülen müslüman" demektir.
Kelimenin sözlük anlamıyla terim anlamı arasında şu noktalardan bağlantı vardır. Şehidin cennetlik olduğuna şahitlik edilmiştir. Şehid yüce Allah’ın huzurunda bulunmakta, yaşamaktadır. Ölümü sırasında melekler hazır bulunur.
Şehid kelimesi -tekil olarak- Kur’an’da 35 yerde, “şehideyn" şeklinde ikil olarak bir yerde, “şüheda” şeklindeki çoğuluyla ise 20 yerde kullanılmıştır. Bu kullanımlardan tekil ve ikil olanların tamamı ile çoğul kullanımların 32 si sözlük anlamıyla şahit karşılığı olarak, üç tanesi ise, dini terim olan şehit anlamında kullanılmıştır.
Şehid, aynı zamanda Yüce Allah’ın sıfatlarından biridir. Yukarıdaki sınıflandırmadan da anlaşılacağı üzere Allah’ın bu sıfatı şahit anlamındadır. Allah, her şeyi hakkıyla görür, her şeye şahittir, her yerde hazırdır. O’na gizli hiçbir şey yoktur. Kelimenin bu anlamda kullanıldığı ayetlerden biri de şudur: "De ki, Ey Kitap ehli! Allah yaptıklarınıza şehid iken (onları görüp dururken) niçin Allah’ın ayetlerini inkâr edersiniz?"1’61
Yukarıda da değinmiştik: Davalar, yapılan işler önemlerini güttükleri hedeften alırlar. Gerçekleştirilmek istenen işin önemi ve büyüklüğü, işe ve onu yapan kişiye yansır. Din mukaddes değerler ve -bu değerlerin yaşandığı toprak olduğu için- vatan uğrunda canını feda eden müslüman, Allah katında peygamberlik mertebesinden sonra en büyük beşeri mertebe olan şehitlik mertebesini kazanırlar. Bu, “Eğer Allah’a (O’nun dinine) yardım ederseniz, O da size yardım eder.’’"71 şeklindeki İlahî denklemin sonucudur. Bu sonuç, Allah’ın şehitlere verdiği önemi yansıtan ayetlere imrendirici bir ışıltıyla yansır.
ŞEHİTLİĞE GÖTÜREN YOL: GAZA
Asıl olan insanların yaşamasıdır, öldürülmesi değil. Bu sebeple barışın bozulması, savaşmak sadece zorunlu hallerde başvurulabilecek yollardır. İşte Kur’an’ın belirlediği bu durumların gerçekleşmesi halinde, duruma gore gere kenin yığılması sırasında ölmek ya da öldürmek dahil her şeyi göze alarak mücadeleye girişmek, savaşmak ta kaçınılmaz bir görev olur. Bu şartlar altında yapılan savaşa İslâmî literatürde cihad ya da gaza, bu savaşa katılan müslümana da mücahit ya da gazi denir. Şu kadar var ki nefse karşı yapılan da dahil, her türlü mücadeleyi de ifade ettiği için cihat daha kapsamlıdır.
Gazadan sağ dönebilen, Gazilik mertebesine; ruhunu teslim eden ise şehitlik unvanına kavuşur. Her iki halde de müslüman Allah ile “alış-veriş" halindedir.
Allah müminlerin canlarını, cennet karşılığında satın aldı. Allah yolunda çarpışacaklar; öldürecekler ve öldürüleceklerdir.’181 “Ey iman edenler! Elem dolu azaptan kurtaracak bir ticareti size göstereyim mi? Allah’a ve Resûlüne iman edersiniz ve Allah yolunda mallarınızla, canlarınızla savaşırsınız. Eğer bilseniz, bu sizin için dana hayırlıdır." Hz. Peygamberin de bu ve benzeri ayetlerin paralelinde pek çok hadisi vardır.
Bir örnek:
"Bir adam Resûlüllah’a gelerek, “hangi insan daha üstündür diye sordu. Allah’ın Resulü: “Allah yolunda malıyla ve canıyla cihad eden kişi” diye cevap verdi."120’ Bu ve benzeri teşvikler, bütün sahabilerin gözünde, dünya hayatını, mal ve mülkü hatta hayatı son derece küçültmüştür. Ebû Hureyre (r.a.) anlatıyor:
“Resûlüllah şöyle buyurdu: "Bir kimse Allah’a inanır, Peygamberini tasdik eder ve ancak Allah yolunda cihad ederse (şehit olursa), Allah o kimseyi cennete koymaya, gazi olursa sevaba yahut ganimete ulaşarak evine döndürmeye kefildir. Kudret ve iradesiyle yaşadığım Allah’a yemin ederim ki, Allah yolunda yaralanan kimse, Kıyamet gününde, yara aldığı günkü haliyle gelir-, rengi kan rengi, kokusu ise misk kokusudur. Muhammed’in canı kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki, müslümanlara zor gelmesinden korkmasaydım, Allah yolunda gazaya giden askerlerden hiçbir zaman ayrılıp geri kalmazdım.’"2"
İşte böylesine kutlu bir emeğin sonunda şehitlik mertebesine ulaşma , şansı vardır.
ŞEHİTLER ölmez
Gaza ve cihad hamlesi şehitlikle taçlandırılınca, o mübarek insan, dünyada kalanların gözünde, ruhunu yitirmiştir, ölmüştür. Halbuki şehitler ölmez. Başkası değil, Allah böyle söylüyor:
"Allah yolunda öldürülenleri sakın ölüler sanma bilakis onlar diridirler. Rableri katında Allah’ın lutfundan kendilerine verdiği nimetlerin sevincini yaşayarak, rızıklandırılır- lar. Arkalarından kendilerine ulaşamayan (henüz şehit olmamış) kimselere de hiç korku olmayacağına ve üzülmeyeceklerine sevinirler."’22’
Bu ayette sözü edilen şehitlerin Uhut şehitleri, Bedir şehitleri ve Bi’r-i Me’ûne olayında şehid olanlar olduğu söylen- miştir.123’ Buna göre şehitlerin içinde bulundukları nimetleri ve güzellikleri dile getiren belli kişiler hakkında inmiştir. Ancak ayetin iniş sebebinin özel olması hükmün genel olmasına engel değildir.
Dolayısıyla her ayetin atıfta bulunduğu belli şehitler, hem de onlardan sonra şehit olanlar ve olacak olanlar da aynı niteliklere i sahiptirler.
Şehitlerin yüksek konumunu niteleyen bir başka ayet de şudur:
"Allah yolunda öldürülenler • için ölüler demeyin. Çünkü onlar diridirler, fakat siz farkına varamazsınız."24
Bu iki ayetin vurguladığı temel niteleme, şehitlerin ölmedikleri, diri olduklarıdır. Fizikî şartlarla değerlendirildiğinde şehitlerin ölü olduklarına hükmetmek gerektiği söylenebilir. Nitekim, İslâm bilginlerinin büyük çoğunluğunun aksine bazıları şehitlerin diğer insanlar gibi öldüklerini, onların diri oluşlarının mecazî olduğunu söyleyenler de olmuştur. Ama doğru olan ayetin anlamının mecazî değil, hakikat olduğudur.’251 Zira Kur’an, şehitlerin diri olduklarını haber vermekle kalmamakta, aynı zamanda bizim bu diri oluşun nasıllığını kavrayamayacağımızı ifade etmektedir. Eğer söz konusu diri oluş mecazî anlamda olsaydı, ayet, "siz farkına varamazsınız" demezdi. Çünkü insanlar mecazen diri olmanın ne demek olduğunun farkındır. Evet biz, maddî ölçüllerimizle şehitlerin ruhlarını teslim edip aramızdan ayrıldıklarına şahit oluyoruz. Fakat bu fizikî şartların gerçekleşmesine rağmen, özel durumlarda (şehitlere has olarak) ölüm gerçekleşmeyebil- mektedir. İşte Kur’an’ın “siz, farkına varamıyorsunuz" dediği bu durumdur.
İbn Abbas’ın bildirdiğine göre Resûlüllah (s.a.s) şöyle buyurmuştun
“Kardeşleriniz Uhut’ta öldürülünce, Allah onların ruhlarını yeşil bir kuşun içine yerleştirdi. O kuşlar cennet nehirlerine varıp, cennet meyvelerinden yer. Sonra Arş’ın gölgesinde asılı duran altın kandillere dönerler. En güzel yiyecek, en tatlı içecek şeylerle karşılaşıp en göz kamaştırıcı yerlerde istirahat ettiklerinde şöyle derler: “Bizim cennette sağ olduğumuzu kardeşlerimize kim ulaştıracak ki, onlar da cennette çeşitli nimetlere kavuşacaklarını bilsinler de cenneti hafife alıp savaşmaktan çekinmesinler" Bunun üzerine Allah “Ben haber ulaştırırım dedi ve şu ayeti indirdi: “Allah yolunda öldürülenleri ölüler sanma. Çünkü onlar, Rableri katında diridirler ve rızıklandırılmaktadırlar.”(AI-i İmran, 169)126’
Hz. Peygarmber (s.a.s.) yukarıdaki hadisinde fizik şartlarını aşan bu olayı, günün bilgi ve kültür düzeyini dikkate alan bir anlatım içinde insanların algı düzeylerine indirgemeye çalışmıştır. Bunu yaparken de tamamen benzetme (temsil) ve teşhis (somutlaştırma) yolunu kullanmıştır. Bunun aksini yani hadisin zahiri lafza dayalı anlamının esas alınması gerektiğini söylemek, şehitlerin diri oluşlarının mahiyetini insanların bilebileceği anlamına gelmez.
ŞEHİTLİK MERTEBESİ NELER
KAZANDIRIYOR?
Şehitlerin sahip olduğu bazı nitelikler ve özel durumlar vardır ki bunlar, şehitlik mertebesinin yüceliğini açık bir biçimde gözler önüne sermektedir. Şimdi bunlara kısaca değinelim:
Şehitler cennettedir. Sevgili Peygamberimiz, “Şehid cennettedir.’"27’buyurmuştur.
Şehitlerin cennette büyük bir saygınlıkları vardır. Resûlüllah, bu saygınlığın derecesini şöyle dile getirmiştin “Kudret ve iradesiyle yaşadığım Allah’a yemin ederim ki, Allah yolunda savaşıp öldürülmeyi, sonra tekrar dirilerek savaşıp tekrar öldürülmeyi, ardından yine dirilerek savaşıp yine öldürülmeyi arzu ederin»
Bu arada şunu belirtmeliyiz ki, Resûlüllah Efendimiz son peygamber olarak cennetteki en yüksek makamın sahibidir. Şehitlik makamının yüceliğini vurgulamak için bu anlatım yolunu seçmiştir. Bu sebeple hadisi, "Eğer en yüksek makam olan Peygamberlik makamında olmasaydım, şehitlik makamının kazandırdığı bu büyük ayrıcalığı defalarca yaşamak isterdim.’’ şeklinde anlamak gerekir.
Hz. Peygamber’in arzuladığı şeyi bizzat şehit nasıl arzulamaz? Yine Hz. Peygamber (s.a.s.) buyuruyor: “Yeryüzündeki her şeye sahip olsa da, cennete giren hiç kimse tekrar dünyaya dönmek istemez. Ancak şehit, gördüğü hürmetten dolayı dünyaya dönmeyi ve on kere şehit olmayı arzu eder."
Kul hakkı dışında bütün günahları affedilir. Resûlüllah efendimiz, şehidin, borç (kul hakkı) dışındaki bütün günahları affedilir.’"301 buyurmuştur.
Şehitler şefaat edeceklerdir. Sahabilerden i Ebu’d-Derda’nın rivayet ettiğine göre Resûlüllah (s.a.s) “şehit, ailesinden yetmiş kişiye şefaat eder.” buyurmuştur.

ŞEHADET DÜNYASINDAN TABLOLAR
İslâm tarihi baştan başa, Allah yoluna can feda eden şehitlerin göz kamaştırıcı olaylarıyla doludur. Kalbi, gönlü, imanı devreye sokmadan, o büyük insanların yaptıklarını gereği gibi anlamak ve anlamlandırnak mümkün değildir. Onlar, başkalarının yaşamayı sevdiği kadar ölümü seven, gerçek hayatın ölüm ötesi hayat olduğu gerçeğini tam anlamıyla yakalayabilmiş farklı insanlardır. Dökülen temiz kanları, çağlayan duru ırmaklar misali uğruna öldükleri davayı sulayıp büyütmüş ve yaşatmıştır.
Önce şehit ünvanının ilk defa ihdas edildiği dönemden, sahabiler döneminden örnekler verelim:
Tepeden tırnağa silahlı bir adam Resûlüllah’a gelerek: “Ey Allah’ın Resülü! Size yardımcı olarak savaşayım mı, yoksa müslüman mı olayım?" dedi. Resûlüllah (s.a.s.): “Müslüman ol, sonra savaş" buyurdu. Adam Müslüman oldu, sonra savaştı ve şehit oldu. Bunun üzerine Hz. Peygamber-, "Az iş yaptı çok mükafat kazandı.32 buyurdu.
Cabir (r.a.) anlatıyor: "Bir adam, “Ya Resûlüllah! Allah yolunda öldürülürsem nerede olurum?" diye sordu. Resûlüllah: “Cennettesin" cevabını verdi. Bunun üzerine adam yemekte olduğu hurmaları atıp hemen savaşmaya koyuldu ve şehit düştü."
Onların şehit olup cennete girmek için, kaybedecekleri vakitleri yoktu. Hemen cihada başlamalıydılar, belki kendilerine şahadet şerbetini içmek nasip olabilirdi. Zira şehitlik gerçekten bir nasip işi idi. Büyük İslâm komutanı Hz. Halid b. Velid’e hasret dolu şu sözleri söyleten bu “nasip"ten başka bir şey değildi. “Hayatım boyunca yüzden fazla savaşa katıldım. Vücudumda kılıç ve ok yarası bulunmayan bir karış yer yok. Fakat buna rağmen işte ben, korkaklar gibi yatağımda ölüyorum.’"34’
Sahabilerden Vehb b. Kabus el-Müzeni (r.a.) kardeşinin oğlu Haris b Akb ile birlikte, yurtlarından (Cebel-i Müzeyne) çıkıp, Hz. Peygamberi ziyaret amacıyla Medine’ye gelmişler, Resû- lüllah’ın Uhut’ta savaşmakta olduğunu öğrenince derhal ühud’a gitmişlerdi. Tam o sırada İslâm ordusu, çözülme halinde idi. Derhal savaşa başladılar. Vehb burada büyük bir kahramanlık gösterdi. Onun gösterdiği bu kahramanlık hem müslümanları hem de müşrikleri hayrete düşürdü. Müslümanların içine düştüğü bu zor durumda, Vehb, Hz. Peygamber’e yönelen iki müşrik hücumuna karşı koyup geri püskürtmüştii. Daha sonra yapılan üçüncü bir düşman grubunun saldırması üzerine Resûlüllah:
-Ya bunlara kim karşı çıkacak? Diye sorunca, Vehb b. Kabus:
-Yine ben ya Resûlellah! cevabını verdi. Hz Peygamber, Vehb’in bu sözünden memnun kalarak:
-Ey Vehb! Kalk ve cennetle müjdelenenler- den ol" buyurdu. En büyük amacı Resûlüllah’ın huzurunda şehitlik mertebesine erişmek olan Vehb, derhal savaşa koyuldu ve bu sefer şahadet şerbetini içti. Daha sonra Resûlüllah cesedinin yanına gitti. Ruhuna selam ve dua ettiği sırada-, “Ben senden hoşnudum." dedi.
Hz. Ömer (r.a.), “Vehb b. Kabus gibi ölmeyi canıma minnet bilirim." derdi.,35’
Burada, kutlu sahabiler döneminin sayısız örneklerinden sadece bir kaçını sunabildik.
Birkaç örnek te, İslâm’a adanmış bir tarihten, sunmamız yerinde olacaktır.
Tarihimizden:
Burada vereceğimiz örnekler, somut olarak şehit olma olaylarını değil, müslümana gözünü kırpmadan ölmeye yönelten ruh halini yansıtmaktadır. Bedir’den Uhut’a, Hendek’e, oradan, Malazgirt’e, Çanakkale’ye, Sakarya’ya hakim olan ruh bu ruhtur.
Selçuklu İslâm ordusu ile Bizans ordusu Malazgirt ovasında karşı karşıya 26 Ağustos 1071’e rastlayan bir Cuma günü Sultan Alparslan Cuma namazı vaktini bekleyerek taarruzu biraz geciktirdi. Topluca kılınan Cuma namazından sonra beyaz bir elbise giyinmiş olan sultan, atının kuyruğunu bizzat bağladı, ön saflarda ordusuna bir asker gibi savaşacağını belirtmek maksadı ile ok ve yayını bırakıp kılıç ve topuzunu eline aldı. Sonra ordusuna şu veciz konuşmayı yaptı:
"Biz ne kadar az olursak olalım, onlar (Bizanslılar) ne kadar çok olurlarsa olsunlar, bütün müslümanların minberlerde bizim için dua ettikleri şu saatte, kendimi düşman üzerine atmak istiyorum. Ya muzaffer olur, gayeme ulaşırım; ya da şehit olur, Cennet’e giderim. Sizlerden beni takip etmeyi tercih edenler takip etsin. Ayrılmayı tercih edenler gitsinler. Burada sultan ve emredilen asker yoktur. Zira, bugün ben de ancak sizlerden biriyim, sizlerle birlikte savaşan bir gaziyim. Beni takip edenler ve nefislerini Yüce Allah’a adayanlardan şehit olanlar Cennet’e, sağ kalanlar ise ganimete kavuşacaklardır. Ayrılanları ahirette ateş-, dünyada alçaklık beklemektedir.’"36’
Anadolu’nun kapılarını Müslüman Türk’e, İslâm’a açan büyük zafer, Malazgirt zaferi işte bu ruh dünyasında kazanıldı. Çanakkale için de aynı şeyler söz konusudur. Bu sefer r bir yabancının, bir Alman subayının tespitlerine kulak verelim:
“Bu ağır sınama döneminde Türklerle birlikte hareket eden herkes, bu sessiz kahramanlık karşısında sınırsız i ’saygı ve hayranlık duyar ki, o dürüst
Anadolu insanına karşı bu duyguyu düşmanı bile esirgemeyecektir. Burada, diğer kültürlü uluslar tarafından şüphesiz gözlemlenen ama ruh dünyalarında kavranamayan bir "dine kendini adayış" Türklerde açığa çıkmaktadır ve bu-, aynı şeyin başka ulusta benzer ölçüde görülemeyeceği bir ruh halidir. Her halükârda Türk insanı gücünü bu özelliklerinden almaktadır.’"37’
Bir de, Çanakkale ruhunu iliklerine kadar yaşayan ince bir kaleme, Mehmet Akif’e kulak verelim. Akif: "Çanakkale Şehitlerine" adlı sanat harikası şiirinde, Alman subayının söylemeye çalıştıklarını, işin sahibi bir kimse olarak ne mükemmel bir biçimde dile getirmektedir. Şiirin nesre çevirisinden bir bölümünü aşağıda sunuyoruz:
“Ey bu vatan toprağı için vurulup toprağa düşen asker! Dedelerinin ruhu göklerden inip seni o temiz alnından öpse yeridir. Sen, Bedir savaşının arslanları kadar şanlı bir askersin. Çünkü, onlar tevhidi kurtarmak için o gün nasıl canlarını vermişlerse, bugün de sen, aynı tevhid uğruna al kanınla toprağı sulayıp şehit düştün. Ey yüce şehit! Herkes gibi seni de bir mezara koymak isteyeceğiz. Ama sen o kadar büyüksün ki, sana dar gelmeyecek mezarı ka- zabilmemiz mümkün değil. “Gel seni tarihe gömelim" desem, oraya da sığmazsın. Tarih dediğimiz o kitap, değil senin varlığına, senin yaptıklarının hikayesine bile kafi gelmez. Öyle anlaşılıyor ki, senin yerin sonsuzluklar olacak. Sen ancak oraya sığarsın.
Ey büyük şehit! Sen, sonsuzluklara gömülüp uyurken, "Bu taşındır” diyerek Kabe’yi getirip başucuna diksem... Ruhumun duyduğu ilahi ilhamları bu taşa nakış nakış işle- sem... Gök kubbeyi bütün yıldızlarıyla getirip kanayan lahdinin üzerine örtsem... Mor bulutlardan açık türbene bir tavan çatarak, yedi kandilli Ülker yıldızını uzatıp bu tavana taksam... Sen bu avizenin altında kanına bürünmüş yatarken, gece mehtabı alıp yanına getirsem ve türbedarın gibi sabaha kadar beklesem... Sabahları sonsuz ışıklarıyla ortaya çıkan güneşi sana avize etsem... Akşamları ufkun tüllenen kızıl mağribini yarana sarsam... Evet imkan olsa da bunların hepsini yapabilsem; yine senin şanlı hatırana layık en ufak bir şey yapabildiğimi söyleyemem."38’
Anafartalar komutanı Mustafa Kemal Paşa’nın şu sözleri, yukarıdaki duyguların ne kadar haklı bir sebebe dayandığını açıkça göstermektedir:
“Size Bombasırtı Vakası’nı anlatmadan geçemeyeceğim. Müteakip siperler arasında mesafemiz sekiz metre, yani ölüm muhakkak. Birinci siperdekiler hiçbiri kurtulmama- casına kamilen düşüyor, ikincidekiler onların yerine gidiyor. Fakat ne kadar şayan-ı gıbta bir itidal ve tevekkülle, biliyor musunuz? Öleni görüyor, üç dakika sonra öleceğini biliyor. Ufak bir fütur bile göstermiyor, sarsılmak yok! Okuma bilenler ellerinde Kur’an-ı Kerim Cennet’e girmeye hazırlanıyorlar. Bilmeyenler Kelime-i Şahadet çekerek yürüyorlar. Bu Türk askerindeki şayan-ı hayret ve tebrik bir misaldir. Emin olmalısınız ki, Çanakkale muharebesini kazandıran bu yüksek ruhtur.139’
Şehitler ve şehitlik makamı için, Allah ve Resûlü’nün söyledikleri, bu konuda başka söz söylemeye ihtiyaç bırakmayacak kadar açık. Bu iki kaynağın dışında söylenenleler, bunları söyleyenlerin, duygularını ve özlemlerini aktarmaya çalışmaktan başka bir şey olmasa gerek. Benim yapmaya çalıştığım da sadece bu.

I- Mülk, 1-2.
2 -Yunus, 56; Aynı anlam için bkz., Zümer, 80.
3- Secde, 7-9.
4- Zümer, 42.
5- Isra, 85.
6- Âl-i İmran, 145.
7- Yunus, 61.
8- En’am, 59.
9- Lokman, 34.
10- Casiye, 24.
II- Mü’minûn, 37.
12- Casiya 24.
13- M aide, 32.
14- Buharı, Sahih, Tıb, 56.
15- Rağıb el-lsfehani, el-Müfredat, 267 vd.
16- Âl-i İmran, 98.
17- Âl-i İmran, 160.
18- Tevbe, 111.
19-Saff, 11.
20- Buhârî, Sahih, Rikak, 34; Müslim, imare, 122.
21-Buharf, Sahih, Cihad, 7; Müslim, İmare, 103, 107, Ne- saî, İman, 34.
22- Âl-i İmran, 169-170.
23- Şevkani, Muhammed b. Ali, Neylü’l-Evtar, (Daru’l- Mağrib, l-V. Beyrut, tarihsiz) I, 399.
24- Bakara, 154.
25- Şevkani’, age, aynı yer.
26- Ebû Davud, Sünen, Cihad, 27.
27- Ahmed ibn Hanbel, V, 58.
28- Buharı, Sahih, Cihad, 7; Müslim, Sahih, İmare, 103.
29- Buharı, Sahih, Cihad, 21.
30- Müslim, Sahih, İmare, 119.
31- Ebû Davud, Sünen, Cihad, 21.
32- Buharî, Sahih, Cihad, 13.
33- Buharî, Sahih, Meğazi, 17; Müslim, Sahih, İmaret, 143.
34- ibnu’l-Esir, Üsdü’l-Gabe fi Ma’rifeti’s-Sahabe, II, 95.
35- Bak., Ahmet Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa (Doğan Güneş yay. I-IV, Toker Matb. İst., 1969) 1.179-180.
36- Bak., İsmail Hakkı Uzunçarşılı, OsmanlI Tarihi, I-X, 1, 257, (son üç cilt Enver Ziya Karal’a aittir). Dödüncü baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1982.
37- Cari Mülhman, Çanakkale Savaşı, Bir Alman Subayının Notları, (Tere, Sedat Ümran), Timaş Yay. İstanbul, 1998) s. 164-165.
38- İsmail hakkı Şengüler, Mehmet Akif Külliyatı, (/-IX, Hikmet Neşriyat, İstanbul, Baskı tarihi yok) III, 425.
39- Ruşen Eşref Onaydın, Mustafa Kemal Paşa ile Mülâ- kât (Kültür Bakanlığı, Ankara, 1981) s. 35.