FETVA EMİNLERİ

M. Vâmtk Şükrü ALTINBAŞ

— 26 —

FETVÂ EMİNİ

Ahmed Efendi

“Hısn-ı Mansûrî” denmekle mâruftur. Fudalâ-yı benâmdan idi. 1106 da Şeyhû’l-İslâm seyid Feyzullah Efendi zamanında Fetvâ Emini oldu. Feyzullah Efendi’nin 1115 Rebîu’l-evvel’inin 13 ünde infisâliyle bera­ber azil ve (Boğaz Hisarı) na nefyedildi. Sonra ıtâk ve İstanbul payesiyle tatyip olundu. Ragid Tarihi, müşârün-ileyhe İstanbul pâyesinin 1115 se­nesi Muharrem’inde tevcîh olunduğunu bildiriyor ki, azil ve nefyinden evvel demektir; doğrusu da bu olmak gerektir.

Müşârün-ileyh 1133 Receb’inde vefât etmiştir. Rahmetu’llâhi aleyh.

— 27 —

FETVA EMİNİ

Mehmed Kâmi Efendi

Edirnelidir. (Şeyh İbrahim Gülşenî) nin oğludur[1] . 1086 tarihinde Şeyhü’l-İslâm Ankaravî Mehmed Efendi’den mülâzım olup medreselerde müderrislik etmiş ve 1116 Rebîul-Ahır’inde Kasım-Paşa Müderrisi iken Medîne-i Münevvere pâyesiyle Bağdat Kadısı olmuştur. Azlinden sonra İstanbul’a gelerek 1119’da Ebezâde Abdullah Efendi Şeyhü’l-İslâm olunca kendisini Fetvâ Eminliğine getirmiştir,

1124 Zilkadesinde Bursa pâyesiyle Galata Kadılığına, sonra Şehit Ali Paşa’nın sadâreti sonunda Sun’ullah Efendi yerine Evkaf Müfettişliği­ne, 1130’da Mısır Mevleviyetine tâyin olunarak oradan ma’zûl iken 1136 da Mekke-i Mükerreme pâyesini ihraz etmiş ve o sene Zilka’de’sinin onun­cu Pazartesi günü Rumeli Hisarındaki yalısında vefât ederek Üsküdar’da defnedilmiştir. Rahmetu’llâhi aleyh.

Müşârün-ileyh fakîh, zarif, nüktedân, şâir, münşî bir zât idi. Üç dil üzere şiirleri olup mürettep dîvânı, (Tuhfetü’l-Vüzerâ), (Behcetü’n-Nuamâ) fıkıhta imam olanların tercümelerini hâvî (Mihâmmü’l-Fukahâ), (Fîruznâme), fıkıhdan (Riyâzü’l-Kasımîn) isimlerinde mûteber eserle­ri vardır. (Salât-ı Mes’ûdî) yi tercüme etmiş ve Şeyhü’l-İslâm Ebû Saîd Feyzullah Efendi’nin ta’ribine başlayıp ikmal edemediği (Fetâvâ-yı Kaaidiyye) nin Fârisîden Arabîye tercümesini tekmîl eylemiştir.

Es’ad Efendi Kütüphanesinde (2792) numaralı mecmua muhteviyâtı meyânında (Mehmed Kami el-Edirnevî) nâmına (Şerhü Hicv-i Mü’min-i Şifâî) isminde bir risâle vardır. Müşârün-ileyhin olsa gerektir.

Olma sihâm-ı dest-i kazadan emîn emân

Tîr âşikâre gelmededir der kemîn-i keman

beyti müşârün-ileyhindir. Tarih söylemekte de mahareti vardı. Bu tarih­ler onundur:

Üçüncü Sultan Ahmed’in şehzadesi Sultan Mehmed’in velâdetine:

Muhammedi gül ile saltanat ferahlandı

1119

Kadri Efendinin Reîsü’l -Küttâb olmasına:

Kalem fuhûlüne Kadri Efendi oldu reîs

1129

İmâm-ı A’zam kubbesinin tecdidine :

Bu âli künbed-i zibâ sırâc-ı ümmete fânûs 1122

Mühürdarağa ve Akpınar’da Hamzabey çeşmelerine:

Akdi bu ayn-ı şifâ mâü’l-hayat

1125

Rayigân oldu gül-i şarâb-ı tahûr

1106

Hoca-zâde İbrahim Efeıidi’nin sakalının belirmesine:

Melâhat levhına gûya yazıldı suhuf-ı İbrahim

1114

Üçüncü Sultan Ahmed’in üç sultânı tezvîç etmesine:

Zehî devlet bu üç sultânın üç sûri se îd oldu.

1136

Gülşenî şeyhi Lâ’lî Efendi’nin vefâtına:

Medet koptu nihâl-i gülşenîden bir gül-i lâ’lî

1112

Müşarünileyh Kâmi Efendi, ikinci derece şâirlerimizden sayılır.

(Devam edecek)

BİR RADYO YAYINI ÜZERİNE, BAŞKANLIĞIMIZIN AÇIKLAMASI

T.C.

DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI

Olgunlaştırma Müdürlüğü

Sayı: 10781

TRT Genel Müdürlüğüne

Bir müddetenberi Ankara Radyosundan (Radyo Halkokulu) adıyla geceleri neş­redilmekte olan, biri erkek diğeri kadın iki şahıs arasında muhâvere şeklindeki ko­nuşmaların, halk efkarında teşevvüşlere, (karışıklıklara) tehevvürlere (öfkelenmele­re) sebeb olduğu Başkanlığımızca yapılan müracaatlardan anlaşılmaktadır Bilhassa 31.12.1965 Cuma günü saat 17,30 sıralarında yapılan neşriyatta, "İslâm (uygarlığı) ın terkettiğimiz, çünkü: İslâm (uygarlığı) nın Ortaçağ uygarlığı olduğu...” söylenmiştir.

Bunlar basma kalıp fikirlerdir. Hakikatte İslâm Medeniyeti’nin, Ortaçağ İle muâsır olmakla beraber Avrupa kıt’asını, fikirlere zincir vurarak, göz gözü görmez bir zindana çeviren mutaasıb kilise tahakkümü ile uzaktan yakından hiçbir alâkası yok­tur.

Kilise -hâşâ- Allah adına iş görür; dilediğini hıristiyan yapar, dilediğini aforoz eder, dinden çıkarır,

İslâm Dini’nde bütün insanlar hür, serbest bir iradeye sahibdirler; kendi arzu ve iradeleriyle Müslüman olurlar. Eğer dinden çıkmışlarsa, yine kendi iradeleriyle çık­mışlardır. Müslümanlık’da kimseye -peygamber de olsa- Allah adına, hiçbir ferdi dine koyma, dinden çıkarma selâhiyeti verilmemiştir.

Kilise, düşünmeden inanmayı telkin eder.

İslâm Dini, öne« düşünmeyi, sonra inanmayı tavsiye eder.

Kilise, İznik Konsili’nde, İncil adını taşıyan 100 küsur kitaptan seçilen ve biribirini nakzeden 4 Mukaddes (!) kitâba ve kendi İnanç ve telkinatona ay kın gördüğü, hakikatte aklî, mantıki ve hakikatin ta kendisi olan herşeyi, her düşünceyi, bilhassa müsbet ilimleri sâdece reddetmekle kalmamış, insanları böyle şeyleri düşünmekten, bunlarla meşgul olmaktan da men etmiştir. Meşhur Galile’nin başına gelenler mâlûmdur. Bu yasaklara aykırı hareket edenler Engizisyon Mahkemelerinde akla, hayâle gelmez işkencelere mâruz bırakılmışlardır.

İslâm Dinî, gerek akideleri, gerek ibâdetleri, gerekse ahlâki, ictimâî umde ve pren­sipleri Üzerinde düşünülmekten korkmak şöyle dursun bil’akis insanları bu yolda dü­şünmeye dâvet eder. Zirâ bu akideler, bu ibâdetler ve bu ahlâki içtimâi umde ve prensipler (Vahy) e dayanmakla berâber, akla tamâmen uygundurlar. Bu akîde, ibâ­det ve umdeleri en câhil bir kimse kolaylıkla kabul edebileceği gibi, en münevver bir kimse de kolaylıkla kabul edebilir. Yeter ki vicdanım, peşin hükümlerin taassubun­dan kurtarmış ölsün...

Diğer yönden, İslâm Dinî, müsbet ilimlere cephe almamış, bil’akis insanların dik­kat nazarlarının tabiat âlemine, tabiat hâdiselerinin oluşlarına, bunların nasıl olduk­larını incelemeye, hilkatin sırlarım araştırmaya çekmiştir, Böylece Müslümanlık İn­sanları, müsbet ilimlere önem vermeğe, onları geliştirmeğe teşvik etmiş, aynı zaman­da müşâhede metodunu vaz etmiştir. Müşâhede, müsbet ilimlerde esas metoddur. Mü- şâhede metodunu tecrübe metodu, tahlil, takip eder. İslâm âlimleri bu teşvik­lere dayanarak ve müşâhede metodunu tatbik ederek, Hey’et (Astronomi) ilminde Batlamyus nazariyesini yıkmışlar, Dünyanın hem kendi mihveri etrafında, hem de güneş etrâfında döndüğünü ortaya koymuşlardır. Aynı zamanda ilk (Rasadhâne) yi kurmuşlar, semânın haritasını yapmışlardır. Riyâzî ilimlerde (Matematik) Fizik, Kimya, Nebâtat, Hayvanat gibi tabiat İlimlerinde eriştikleri seviye, Batı ilim adam­larının itirafları ile de sâblttir. Dünyânın ilk def’a haritasını çizenler de yine İslâm coğrafyacılarıdır.

Müslümanlar Tıb’da, Eczacılık’ta da çok ileri gitmişlerdir. Avrupa Tıb Fakülte­lerinde daha yakın zamanlara kadar İbn Sînâ’nın (Kanun) adlı kitabı ders olarak okutulmakta idi.

Şiir, edebiyat gibi, süsleme ve cild gibi, mimarî, musiki, hat (yazı) gibi İslâm Güzel San’atlarındaki erişilemez yüksekliği ve taklid edilemez güzelliği görmemek, bilmem ne dereceye kadar ilim ve insaf ölçülerine sığar.

Kilise serbest tefekkürü boğmuş, vicdanlara zincir vurmuştur.

İslâm Dinî ise, fikirlere serbestlik, vicdanlara hürriyet getirmiştir. Fârâbi, İbn Sinâ gibi filozoflar, eski Yunan Felsefesini Arapcaya çevirerek onu hem Îslâmîleştirmeye çalışmışlar, hem de yok olmaktan kurtarmışlardır. Rönesans, oluşunu işte bu hizmete borçludur. Kütüphaneler dolusu, bu günün İnsanının okumaktan da, anla­maktan da aciz bulunduğu binlerce kitap bu iddianın apaçık delilidir. İslâm âlimleri vaktiyle münkir ve kâfir fikirleri bile ilmin hududları içerisinde soğuk kanlılıkla ser­bestçe, münâkaşa etmişlerdir.

Bu misaller daha da artırılabilir; fakat buna lüzum görmüyoruz.

İşte böylesine aydın ve aydınlatıcı bir din olan Müslümanlığın yayıldığı geniş ül­kelerde gelişen İslâm Medeniyeti de o nisbette parlak, ileri bir medeniyettir. Bu me­deniyetle, Abbasî halifelerinden Harun er-Reşîd’in Fransa kiralına hediye ettiği çok basit bir çalar saat karşısında, Kral da dâhil olmak üzere, halkı abdalca bir hayrete düşecek seviyeye indirmiş olan mutaassıb kilise tahakkümü arasında bir benzerlik şöyle dursun, bunu düşünmek bile abestir. Çünkü hakikat olanca parlaklığıyle orta­dadır. Güneş balçıkla sıvanamaz.

Radyo gibi en geniş bir neşir vasıtasından halka hitap edilirken, -bilhassa % 99,5 u Müslüman olan bir halka-çok dikkatli olmak, garezkâr müsteşriklerin, ilmin nâmusunu hetkeden (yırtan) yazı ve kitablarına itibar ederek yapılacak neşriyatla efkâr-ı umumiyede teşevvüşlere, (karışıklıklara) tehevvürlere (öfkelenmelere), dalgalanma ve çalkalanmalara meydan vermemek lâzımdır.

Radyolarımız, bir yandan İslâm Dini’nin, yukarıda bir nebzecik tebellür ettirdi­ğimiz vasıflarını (Dini - Ahlâki Sohbetler) şeklinde halka duyururken, diğer yandan bu türlü neşriyatla tenakuza da düşmektedir. Radyo İdarecilerimizin bundan gafil olmamaları elzemdir.

Böyle münâkaşalar halk huzurunda yapılmaz. Eğer bu fikirleri besleyen ve mü­dâfaa edenler varsa, bir kapalı yerde Başkanlığımızın elemanlarının da katılacağı husûsî bir toplantıda, mevzû enine boyuna münâkaşa edilir, vesikâlar, deliller ortaya dökülür ve ancak bu sûretle müsbet bir neticeye ulaşılır. Bununla berâber, böyle mü­nâkaşalara girişmek esâsen TRT nin vâzifesi değildir. Zira orası bir ilim Akademisi değildir ki.

Bu sebeble alâkalılara emir verilerek, dînine samimiyetle bağlı bulunan halkımı­zı üzen, inciten bu türlü neşriyatın biran önce kesilmesini ehemmiyetle rica ederim.

Diyanet İşleri Başkanı

İbrahim ELMALI