OSMANLI ŞEYHÜ’L-İSLAMLARININ TERÂCİM-İ AHVÂLİ
OSMANLI ŞEYHU’L-İSLAMLARI — 39 —
“Şeyhü’l-İslâm ve Müfti’l-Enâm”
BOLUVÎ MUSTAFA EFENDİ
Şeyhü’l-İslâm Yahyâ Elfendi’nin şakirdidir. Boluvî Mustafa Efendi, Mülâzemetini müteâkib “Akhisar” Kadılığı’na tayîn olundu. Bilâhare Üstadı Yahyâ Efendi’nin himâyesi ile tarîk-i tedrise dâhil oldu. Bir müddet Atik Ali Paşa Medresesi’nde müderrislik, badehû Haremeyn müfettişliği vazifesini îfâ etti. Birbirini müteâkip Bursa (1055), Edirne, İstanbul Kadılıklarına irtikaa etti. Üç sene sonra azlolundu (1057). 1063’de Anadolu payesine, bilâhare ikinci def’a İstanbul Kadılığı’na tayîn edildi. İki sene sonra azledilerek Anadolu Kazaskerliği’ni ihrâz etti (1065). Boluvî Mustafa Efendi, Köprülü Mehmed Paşa ile samimî idi. Turhan Sultan, Köprülü’yü Sadârete getirdiği zaman Boluvî Mustafa Efendi için de devr-i ikbâl hulûl eylemişti. Bu sebebten Köprülü’nün sadâretinden bir sene mürûrunda Rumeli Kazaskerliği’ne, on gün sonra Makâm-ı Meşîhat’a irtikaa etti. Bâlî Zâde’nin yerine Boluvî Mustafa Efendi Şeyhü’l-İslâm oldu. Boluvî Mustafa Efendi âlim, âdil, hakperest bir zât idi. Yalnız Mesâil-i Şer’iyye ile meşgul olmaz, ahvâl-i siyâsiyyeyi de, bilhassa Köprülü zamanında, hak ve adalet dâiresinde idare eylemek isterdi. Bu se-bebten mugâyir-i şeriat-i ahvâle dâima mâni olurdu. Köprülü Mehmed Paşa ile Girid Serdârı Deli Hüseyin Paşa’nın arası iyi değildi. Köprülü, Hüseyin Paşa’nın katline fetvâ ister, Şeyhü’l-İslâm ise; “Ol makûle adamın cüzî cürmü sebebiyle katli meşrû değildir” diye cevab verirdi. Boluvî Mustafa Efendi’nin bu mümâneatı Köprülü’nün canını sıktı, Şeyhü’l- İslâm’ın Hüseyin Paşa hakkında nefiy cezâsını kâfî görmesini dinlemedi. Girid Serdârının katline muvaffak oldu, bu sûretle Şeyhü’l-İslâm’a karşı kalben adâvet bağladı. Bu sırada Venedik donanması Çanakkale Boğazı’nı kuşatıyor, Girit’teki askerler fevkalâde müşkilâta dûçâr oluyordu. Sultan Mehmed Hân-ı Râbi Bursa’ya teferrüce gidiyordu. Boluvî Mustafa Efendi Bursa’ya hareket-i Hümâyûn’u da muvâfık görmedi, Venediklilere karşı hareket edilmesini tasvîb etti. Bu sûretle Sultan Mehmed-i Râbi’in de teveccühünü gâib eyledi. Köprülü, Boluvî Mustafa Efendi’nin katl veya nefyi hakkında salâhiyet-i fevkalâdeyi hâizdi; fakat bu salâhiyeti sû-i isti’mâl etmedi. Boluvî Mustafa Efendi’nin Mısır’a nefyi ile iktifâ etti (1069). Boluvî Mustafa Efendi on yedi sene kadar Mısır’da kaldı ve orada vefât eyledi. “Mustafâ’nın rahmet ola cânına” vefâtına târihtir. Müddet-i fetvâsı iki senedir. Şerh ve hâşiyeleri vardır.