Makale

TIBB-I NEBEVÎ

TIBB-I NEBEVÎ

Prof. Dr. Asaf Ataseven

Tıbb-ı Nebevî, Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s.)’in ta­babete dair tavsiye ve uygula­malarının yazıldığı eserlerdir. Bu ki­taplar yakın zamanlara kadar İslâm ülkelerinde bir sağlık el kitabı olarak elden ele dolaşmıştır. Peygamberimiz (s.a.s.) kendilerine müracaat eden kimselere ya bir tedâvi ve ilaç tav­siye eder fakat çok defa bir hekime gönderirlerdi.

Gerçekten Hz. Muhammed (s.a.s.)’in tıbba dair tavsiye ve reçe­teleri oldukça büyük bir yekûn tutu­yor. O’nun peygamberlikten başka devlet reisliği, kumandanlık, öğret­menlik, hâkimlik ve hekimlik gibi üstün vasıfları vardı. Biz Müslüman­lar, Hz. Muhammed (s.a.s.)’i bilhassa tabib-i kulûb yani inançsızlıktan kalbleri kararmış insanlara gönül aydınlığı veren ve ebedi kurtuluşu müjdeleyen, “kalblerin tabibi” olarak kabul ederiz.(2,3)

Hz. Muhammed (s.a.s.)’in taba­bet ile İlgili hadis-i şerifleri bağlangıçtan beri dikkati çekmiş, hicri 3. asırdan itibaren kaydedilmeye baş­lanmıştır. İlk dönem eserlerde taba­bete dair hadislere yer verildiğini gö­rüyoruz. Ebû Davud Tayalisi (V.204/819) Müsned adlı eserinde, tıbbi ha­disleri Kitabu’t-tıb olarak müstakil bir bölüm hâlinde vermiştir. Ahmed b.Hanbel (V.240/854)’in Müsned’i, pek çok tıbbî hadis ihtiva eder. Gene İmam Malik (V.179/795)’in Muvatta; Abdurrezzak b. Hemmam (V.210/825)’ın Musannef adlı eserlerin­de, tıbbi konulara dair hadislere yer verildiği dikkati çekiyor.(10)

Meşhur altı hadis kitabında tıbbi hadisler ya bir kitap ya da bir bö­lüm hâlinde yazılmıştır. Buharî (V.256/869), Kitabu’t-tıb ve Kitabu’l-merda başlığı altında iki bölüm; Ebû Davud (V.275/888) Kitabu’t-tıb a­dında bir bölüm; Tirmizî (V. 279/892), Câmi olarak adlandırılan eserin­de tıb konusunu bir bölüm hâlinde; keza İbn-i Mâce (V.279/886); Müslim (V. 261/875); Nesâî (V.303/915) de kitaplarında, tıbbî hadisleri gene bir kitap veya bölüm hâlinde vermişler­dir.

Daha sonraki yıllarda kaleme alınan hadis kitaplarında, tıp konusuna yer verildiği görülüyor. Bagavî (V.516/1122) Şerhu’s-sünne; İbnü’l-Esîr (V.606/1209) Câmiu’l-Usul; Heysemî(V. 807/1404) Mecmau’z-zevâid; İbn-i Hacer Askalânî (V.852/1448) Metâlibü’l-âliye; Müttekî (V.975/1567) Kenzu’l-ummâl ad­lı eserlerinde, kitabu’t-tıp bölümleri bulunmaktadır.(10)

Bu hadis kitaplarında tıb ile il­gili bölümlerin dışında müstakil Tıbb-ı Nebevî adı altında eserler de yazılmıştır. İlk Tıbb-ı Nebevî, Abdülmelik b. Habib (V.120/737) tarafından ka­leme alınmıştır.

Brockelman ve Kâtib Çelebi, ondan fazla Arapça yazıl­mış Tıbb-ı Nebevî’den bahsediyor. Bundan başka M. Hamidullah, Fars­ça, Türkçe, Urdu dili ve diğer diller­de yazılmış Tıbb-ı Nebevîler bulun­duğunu bildirmektedir.(7)

Tıbb-ı Nebevî adı altında yazılan bu eserlerin bazılarında sadece tıbbî hadisler bulunmaktadır. En-Nisaburî (V.245/860); İbnu’s-Sünni (V.364/975) ve Ebû Nuaym (V.430/960)’ın Tıbb-ı Nebevîleri gibi. Abdülkerim b. Turhan (V.720/1320); Ez-Zehebî (V.748/1347) ve İbnu’l-Kayyım (V.751/1350)eserlerinde, Tıbb-ı Nebevî’lerdeki hadislerin geniş açıklamaları yapıl­mıştır.

8. Asırdan sonra yazılan Tıbb-ı Nebevî’lerde bu üç müellifin kitaplarından büyük iktibaslar yazıl­mıştır. İbn-i Turhan (V. 720/1320) ve daha sonraki yıllarda kaleme alınan Dr. Hüseyin Remzi (1839/1896)’nin Tıbb-ı Nebevî’leri kırk ha­dis tarzındadır. Dr. Hüseyin Remzi kitabının önsözünde, 27 Tıbb-ı Nebevî bulunduğunu ifade etmektedir.(11) Ancak Deniz Kuşları (6) kütüphane kataloglarında bu miktar kitap görül­mekte ise de bunların çoğunun mü­kerrer nüshalar olduğunu bildiriyor.

Bu konuda Bursa Yüksek İslâm Ens­titüsü (bugünkü Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi)’nde bir doktora tezi hazırlıyan Deniz Kuşları (6)’nın; İstanbul, Konya ve Bursa kütüpha­nelerinin katalogları ile kitâbiyat sa­hasında yazılan eserleri incelemesi; İhsanoğlu (8) ve Küçük (lO)’ün Tıbb-ı Nebevîler hakkındaki araştır­maları gözönüne alınarak İslam Tıp Tarihindeki Tıbb-ı Nebevî’ler, bu ça­lışmanın sonunda bir liste hâlinde takdim edilecektir.

Hz. Peygamber (s.a.s.)’in tababe­te dair hadis-i şerifleri tabib gözü ile ele alınırsa, bir bölümünün genel tıp konularına ve tababetin icrasına, pek çoğunun koruyucu hekimliğe, bir kısmının da tedavi edici hekimliğe ait ilaç tariflerinden ibaret olduğu görü­lür. Bu sonuncular tıbbî tavsiye, öğüt ve reçeteler olarak özetlenebilir. De­nilebilir ki tıbba dair hadis-i şerifler, bugünkü tıbbî telakkilerimize uygun­luk göstermekten başka (*), o devir­deki Arap Yarımadasındaki yanlış tıbbî uygulamaları düzeltmek, taba­bete ilmî bir hüviyet kazandırmak gibi önemli bir rol oynamış ve orta­çağa hâkim bir İslâm tababetinin doğmasına sebep olmuştur. (3) Bu hususu daha iyi kavramak için Hz. Peygamber (s.a.s.)’in yaşadığı dö­nemde, Arabistan’daki tıbbî telakki ve uygulamaları bilmekte fayda var­dır. (16,20)

Araplar beraberlerinde bir tav­şan kemiği taşıdıkları takdirde has­talıktan korunacaklarına inanır; yı­lan sokmuş bir kimseyi zehir vücutta yayılmasın diye uyutmaz, üstüne ba­şına ziller takarlardı. Korkmuş bir kadının yüreğinin soğuduğuna inana­rak sıcak su içirirler. Çocukların diş­lerini güneşe doğru attıkları takdir­de yeni dişlerin muntazam çıkaca­ğına inanır, şaşılığı değirmen taşına baktırarak tedavi ederler.

Yaraları kızgın demirle dağlar, veba’dan ko­runmak için merkep gibi anırırlar. Hastaları kâhinlere gösterir, sihir ya­par, tapınaklara kurban keser, has­taların içine girmiş şeytanların çıka­cağına inanırlardı.

Hz. Peygamber (s.a.s.) yukarıda zikredilen bâtıl ve ilmî değeri olma­yan telakki ve uygulamaları kaldır­mış, tababete yeni bir anlayış getir­miştir. Şöyle ki, her hastalığın çaresi-­

nin olduğunu bildirerek tedavi yol­larının araştırılmasını teşvik etmek, tabib olmayanların hasta tedavi et­meleri hâlinde hastalara verilen za­rarın ödetilmesi, hastalık anında hâzık (mütehassıs) hekime müracaat etmek, cahil tabiblerden yüz çevir­mek, tabiblerin aldıkları ücretin meş­ru oluşu, bulaşıcı hastalıklara karşı korunma, salgın hastalığın bulunduğu yere girmemek, salgın bulunulan yerde ise dışarı çıkmamak (karanti­na); vücut, el, ağız ve diş temizliği yapmak, yiyecek ve çevre temizliğine önem vermek; uyku, yiyecek ve içe­ceklerde itidali muhafaza etmek; hastalanınca tedavi olmak ve teda­viye inançla bağlanmak, hastalıklara karşı çeşitli tedavi usulleri tarif ede­rek bir ilaç telakkisi oluşturmak

(*) Bu konuda, “La Bible, Le Coran et la Science”, “Kitab-ı Mukaddes Kur’ân ve Bilim” adlı eserinde, M. Bucaille çağdaş bilimin veri­leri ile Kur’ân-ı Kerim ve hadis-i şerifleri karşılaştırdığını, Kur’ân-ı Kerim’in bilimin verileri ile tam tamamına doğruluk ile bazı tıbbî hadislerde ise tenkide yol açabilecek durum bulunduğunu bildiriyor.

Hadis-i Şeriflerde ge­çen insan embriyosunun gelişme safhaları, balın şifalı etkisi, na­zar ve şeytanları (cinleri) kov­ma, deve idrarı içmek, sinek hakkındaki hadis, bazı yılanları gö­rünce çocuk düşürmek, âdet dönemi kan kaybı, hastalıkların sira­yet etmeyişi gibi konuların; bili­min verileri ile tezat teşkil etti­ğini ifade etmektedir. Bu konu­lar ayrı bir çalışma hâlinde tak­dim edilecektir. Geçmiş yıllarda bazı Müslüman tabipler, bu ko­nularla ilgili makaleler yazmışlar­dır.

Ve ilaç kullanmak, kan aldırmak ve son çare olarak ateşle dağlamak, haram ve zararlı nesnelerle tedavi yapma­mak gibi çok önemli konulara temas buyurmuşlardır.(1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 19)

Biz tababetin icrası, koruyucu ve tedavi edici hekimliğe dair hadis-i şe­riflerden seçtiğimiz örnekleri, muhte­rem okuyucu ile birlikte âhiret gü­nünde yüzümüzün ak olması dileği ile kırk hadis tarzında takdim edi­yoruz.

"Kim bilgisi olmadığı halde he­kimlik yapmaya kalkışırsa, sebeb olacağı zararı öder.”(Ebû Davud, Diyet, 23; Nesâî, Kaseme, 41; İbn-i Mace, Tıb, 16)

Sa’d bin Vakkas kastalanmış, Hz. Peygamber (s.a.s.) ziyaretine git­miş. Sa’d’ı evinde hasta yatar görün­ce, "Haris bin Kelede’yi çağırın, o iyi bir hekimdir, sizi tedavi etsin." buyur­muştur.(Ebû Davud, Tıb, 12)

“Allah derdi de çareyi de verdiği gibi her dert için bir ilaç yaratmış­tır. Bu sebeble tedaviye devam edi­niz fakat haramla tedavi etmeyi­niz.”(Ebû Davud, Tıb, 11)

“İki nimet vardır ki, insanların çoğu bunda aldanmıştır: Sıhhat ve boş vakit.”(Buharî, Rikak, 1; Tirmizî, Zühd, 1; İbn Mâce, Zühd, 15)

"Lanetlenmiş iki şeyden sakının:

—Ya Rasûlallah o iki şey ne­dir? Dediler. Peygamber Efendimiz (s.a.s.)şöyle buyurdu:

“—İnsanların gelip geçtiği yo­la ve gölgelendiği yere abdest boz­maktır.”(Müslim, Taharet, 68; Ebû Davud, Taharet, 15; Ahmed bin Hanbel, Müsned, 2/372)

"Sizden biriniz durgun suya bevl etmesin."(Buharî, Vudu, 68; Müslim, Taharet, 94,96; Ebû Davud, Taharet, 36)

“Hastayı üç gün geçmeden yok­lamayınız.”(Ramuz’el-Ehadis, 2/ 489)

“Bir yerde veba olduğunu işitir­seniz oraya girmeyiniz. Bulunduğu­nuz yerde veba vukua gelirse, oradan ayrılmayınız.” (Buharî, Tıb, 30; Müs­lim, Selam, 92, 93, 94, 98, 100)

“Cüzzamlıdan aslandan kaçar gi­bi kaçınız.”(Buharî, Merda, 19; Ah­med bin Hanbel, Müsned, 2/443)

“Cüzzamlıyla aranızda bir mız­rak boyu mesafe olduğu halde konu­şunuz.”(Ramuz el-Ehadis, 2/471)

"Köpek bir kabı yalarsa, onu ye­di defa yıkayın. O yedinin birinde toprakla temizleyin.”(Buharî, Vudu, 33; Ebû Davud, Taharet, 37; Tirmizî, Ta­haret, 68)

“Size ne oluyor ki, dişleriniz sa­rarmış olduğu halde yanıma geliyor­sunuz. Misvak kullanınız.”(Ahmed bin Hanbel, Müsned, 1/214).

“Misvak hakkında tavsiyelerimi size çok tekrarladım.” (Buhari, Cuma 8; Nesei, Taharet 5; Ahmed b, Hanbel, Müsned, 3/143; Darimî, Vudu, 18)

"Allah temizdir, temizi sever, et­rafınızı temizleyiniz.” (Tirmizî, Edeb, 41)

“Temizlik imanın yarısıdır."(Müslim, Taharet, 1; Tirmizî, Daavat, 86; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 4/260, 5/342-343-344- 363-370-372; Darimî, Vudu, 2)

“Her Müslümanın yedi günde bir yıkanması, Allah’ın onun üzerinde hakkıdır.” (Müslim, Cuma, 9)

"Yiyecek ve içeceklerinizin kap­larının ağzını açık bırakmayınız.”(Müslim, Eşribe, 96,98; Ebû Davud, Eşribe, 22; Tirmizî, Et’ime, 15)

“Sarhoşluk veren her içki haramdır.”(Buharî, Edeb, 80; Müslim, Eşribe, 73,75; Ebû Davud, Eşribe, 5)

“İçkiden sakının. Zira o her kö­tülüğün anahtarıdır.”(Hâkim, Müstedrek; Beyhaki, Şüabü’l-İman; Ramuz’el-Ehadis, 1/212)

“Allah, şifanızı sarhoşluk veren şeylerde yaratmamıştır.” (Buharî, Eşribe, 15)

“Kadınlaşan erkeklere, erkekle­şen kadınlara; Allah lanet eder.”(Feyzü’l-Kadir, 5/271)

“Size denk olan kadınlarla evle­niniz.”(İbn Mâce, Nikâh, 47)

“Ey gençler topluluğu! Evlenme­ye gücü yeten evlensin. Çünkü gözü korur. Evlenmeye gücü yetmeyen oruç tutsun.”(Buharî, Nikâh,3,60)

“Oruç tutunuz ki sıhhat bulası­nız.”(Feyzü’l-Kadir, 4/212)

“İnsanlar madenler gibidir. Eğer dinde anlayışını derinleştirebilirse; cahiliyede hayırlı olan, İslâm’da da ha­yırlıdır.”(Buharî, Enbiya, 19)

“Budala (dini, diyaneti iyi olma­yan) kadınlara, çocuklarınızı emzirt­meyiniz. Zira tesir eder.”(Kenzü’l-İr- fan)

“Seyahata çıkınız, sıhhat bulur­sunuz.”(Taberanî)

"Beş şey fıtrattandır: Bıyıkları kesmek, kasık kıllarını tıraş etmek, koltuk altı kıllarını yolmak, tırnak­ları kesmek ve sünnet olmak.”(Bu­harî, Libas,63,64; Müslim, Taharet,49-50)

“İsmid (sürme taşı) çekin. O, gözü açar ve kirpikleri besler.”(Tirmizî, Libas, 23; Ahmed bin Hanbel, Müsned, 3/476)

Gözü ağrıyan birisine Hz. Pey­gamber Efendimiz (s.a.s.), “Sabur ile tedavi et.” buyurdu.(Müslim, Hac, 89-90)

"Çörek otu ölümden başka her derde devadır.”(Buharî, Tıb,7)

“Şifa üç şeydedir: Bal şerbeti iç­mek, vücutta biriken pis kanı aldırmak, dağlamak.” (Dağlama daha sonra men edilmiş­tir.)*(Buharî, Tıb, 3; Ahmed bin Hanbel, Müsned, 1/246)

"Ud-u hindi (kustu hindi) kul­lanmaya devam ediniz. Onda yedi türlü şifa vardır. Uzre, (bademcik il­tihabında) boğaza üflenir. Zatülcenbde hastaya içirilir.”(Buharî, Tıb, 10; Müslim, Selam, 86-87; İbn Mace, Tıb, 12,17).

Umeys’in kızı Esma müshil o­larak şubrun kullanıyordu. Hz. Pey­gamber Efendimiz (s.a.s.), “Keskin ve ağırdır.” buyurdu. Sonra Esma sena otu kullandı.(Tirmizî, Tıb, 30)

Peygamber Efendimiz (s.a.s.), baş ağrısından şikâyet eden bir kim­seye, kan aldırmasını tavsiye etti.(Müslim, Selam, 71)

Rasûlüllah (s.a.s.)’in kanının durdurulması şu şekilde yapıldı: Hz. Ali kalkanın içinde su getirdi. Hz. Fatıma da O’nun kanını yıkadı, sonra bir hasır yakıldı. Ve onun külü ile yara kapatıldı.(Buharî, Vudu, 72; Tir­mizî, Tıb, 34; İbn Mâce, Tıb, 15; Ah­med bin Hanbel, Müsned, 5/330-334)

Hz. Peygamber ateşli bir kadı­nın su ile serinletilmesini tavsiye et­ti.(Müslim, Selam, 82)

Hz. Peygamber (s.a.s.), dövme (tutuağe) yaptırmayı yasaklamıştır.(Buharî, Tıb, 26; Libas, 86; Ebû Davud, Libas, 8)

Peygamber Efendimiz (s.a.s.) kesilmiş burnun tamiri mülahazasıy­la altından burun yapılmasına mü­saade etmiştir. (Tirmizî, Libas, 31)

Hz.Peygamber (s.a.s.)’in tıbba dair hadis-i şerifleri, yukarıda ifade edildiği gibi tıbbî telakkilerimize uy­gunluk göstermektedir.

Bu hadis-i şe­rifler, tıp sahasında bugünkü geliş­me ve araştırmalardan asırlar önce ifade buyurulduğu için bir tıbbî mu­cize telakki edilmelidir. Bugün tıp bilimlerinin gösterdiği gelişmelerden sonra tıbbî hadislerin daha iyi anla­şılacağına inanıyoruz.

Tıbbî hadis-i şeriflerde koruyucu hekimliğe dair kanunların daha sık­lıkla bulunması dikkat çekicidir. Bu­günkü modern hekimliğin daha çok koruyucu hekimlik uygulaması oldu­ğu gözönüne alınırsa, İslâm Peygam­beri (s.a.s.)’nin çağları aydınlatan prensipler getirdiği görülür. Müslümanlar asırlarca bu prensiplere, Al­lah elçisi buyurdu diye inanmış ve tatbik etmişlerdir. Bugün gelişmek­te olan ve henüz son sözünü söyle­memiş bilimin, Yüce Peygamberimiz (s.a.s.)’i ve O’na inananları kutla­dığını söyleyebiliriz.

TIBB-I NEBEVÎ BİBLİYOGRAFYASI

1 - Abdülmelik bin Habib, Abdü’l-Vezir el-ahbarî (V.120/752), Tıbbu’n-Nebevî(7-8-10-14).
2 - Muhammed en-Nisabürî, Ebül-Kasım ibn Habib (V.245/860), et-Tıbbu’n-Nebevî (6-8-10). Bursa eski eserler ktp. Ca­mii Kebir Böl. No:3505. Süleymaniye Ktp. Bağdatlı Meht Ef. Böl. No:2173/31; Çe­lebi Ahmet Ef. Böl. No:126/2. Selimağa Ktp. Hüdai Ef. Böl. No:1732, Ali Emiri Arabî No:1861/7.
3 - Isnü’s-Sünni Ahmed b. Muhammed b. İshak İshak ed-Dinevarî (V.364/975), et-Tıbbu’n-Nebevî (8,10). Süleymaniye Ktp. Fatih Böl. No:358.
Ebu Ubeyd Muhammed İbn Haşan El-Busri el-Hurrani (V.369/979), Kitabu’t-Tabib fi’l-hadis (8,10).
4 - Ebû Nuaym Ahmed b. Abdul­lah el-İsfahanî (V.430/1038), et-Tıbbu’n-Nebevî(6-8-10).
5 - Ebu’l Abbas Cafer b. Muham­med el-Mustagfirî (V.432/1040), et-Tıbbu’n-Nebevî(8-10). 1203 tarihinde Tahran’da ba- sılmıştır.
6 - Muvaffaku’d-din Abdüllatif el-Hâkim el-Bağdadi (V.629/ 1231), et-Tıbbu’n-Nebevî(14).
7 - El Makdisî Ziyau’d-din Ebû Abdillah (V.643/245), et-Tıb- bu’n-Nebevî (6-8-10). Süleymaniye Ktp. Çorlulu Ali Paşa Böl. No:443/6.
8 - Ebu’l Abbas Ahmed ed-Dimeşkî (V.652/1254)(8-14).
Tıpla ilgili hadisleri izah et­miştir.
9 - İbrahim b. Abdirrahim b. Ebû Bekr, el-Ezrak teshibü’l-menafî(6). H.1310 Mısır baskısı.
10 - Ali el-Hamenî, Ebu’l-Hasan Ali b. Abdülkerim b. Turhan (V. 720/1330), el-Ahkamu’n Nebeviyye fissıneati’t-tıbbiye(6-8-10).
Süleymaniye Ktp. Fatih Böl. No:3524, Feyzullah Ef. Böl. No: 1312, Ragıb Paşa Böl. No:957, Veliyyüddin Böl. No:2518.
11 - Ez-Zehebî, Ebû Abdillah Mu­hammed b. Ahmed (V.748/347), Kitabu’t-Tıbbu’n-Nebevî(6-8-10).
Millet Ktp. A.E. Arabî, No:2857/2, H.1310/1775 Mısır.
12 - Şemsu’d-din ed-Dahabî (V.748/1347), et-Tıbbu’n-Nebevî
(14) Mısır baskısı.
13 - İbnu’l-Kayyim, el-Cevziyye, Şemsu’d-din Muhammed b. Ebû Bekr b. Eyyüb ez-zur’ı-ed-Dimeşkî (V.751/1350), et-Tıbbu’n-Nebevî(6-8-10), İs­tanbul Aşir Ef. Ktp. No:733.
14 - Ebu’I Hasan, Ali es-Safedî(V.759/1358).
Kitabu’l-Ahkami’n-Nebeviyye fissıneati’t-tıbbiyye (10-14). İstanbul Veliyyüddin Ef. Ktp. No:2518.
15 - Muhammed ibn Abdirrahman essahavî(V.902/1496), es-say- ru’l-kani fi’t-tıbbı’n-Nebevî(8).
16 - es-Suyuti, Celaluddin Abdirrahman b. Ebû Bekr (V.911/ 1505), el-Menhecu’s-sevi ve’l-Menhebü’r-revi et-Tıbbu’n-Ne- bevî(6-8-10).
Mevlana Müzesi No:2814, Süleymaniye Ktp. Ayasofya Böl. No: 1758, Laleli Böl. No:3719/1.
17 - el-Yemenî Mehdi b. Ali b.İb­rahim (V.815/1412), Er-Rahme Fi’t-tıp ve’l-Hikme (6-10).
Bursa Eski Eserler Ktp. Karaçcıoğlu Böl. No:1140.
18 - Ebû Abdullah Muhammed b. Yusuf es-Sanüsî (V.895/1490), et-Tıbbu’n-Nebevî(8).
19 - el-Kastalanî, Şihabüddin Ah­med b. Muhammed (V.923/1517), El-Mevâhibu’l-leduniyye (6). 2. Baskı, Beyrut 1973.
20 - el-Atufi Hayruddin Hızır b. Muhammed (V.948/1541), Ravdu’l-insan fi tedabiri sıhhati’l-ebdan(6-8).
Süleymaniye Ktp. Vehbi Ef. Böl. No:1392; Ayasofya Böl. No: 3672.
21 - Muhammed Bedru’d-din Kaysunizade (V.1020/1611), Et- Tıbbu’n-Nebevî(8-10).
22 - el-Kalyubî Şihabu’d-din Ahmed ibn Ahmed ibn Salama (V. 1069/1658).
El-Meşabühu’s-semiyye fi’t-tıb hayri’l beriyye(8-10).
23 - Osmanzade Ta’ib Ahmed (V.1136/1723), Sıhhat-abad (8-9-10)
İst. Üni. Merkez Ktp. No:2250,3904 .
Hamidiye Ktp. No: 229-230-248-387.
Topkapı Sarayı Müzesi No:329; Konya Mevlana Müzesi No:4932;
Antalya Tekelioğlu Ktp. No:802/2;
Kasidecizade No:77/2; Süleymaniye Reşit Ef. No:861/1.
24 - Muhammed Said el-Cezari(?), et-Tıbbu’n-Nebevî(6).1386 tarihli baskı.
25 - Abd-el-Vezir el-Ebhari (V.?), et-Tıbbu’n-Nebevî(8-10).
26 - Celalu’d-din Ebû Süleyman Davud (V.?), et-Tıbbu’n-Nebevî (8).
27 - Mustafa Miri Cafer b. Muham­med (?), et-Tıbbu’n-Nebevî. Mil­let Ktp. Feyzullah 1322.
28 - Mehmet Fahri (V.?), Tababet ve Hıfzıssıhat (6), Ali Emir Ktp. Belediye Ktp. 1118.
29 - Maraşizade Kuddusi Ahmed Ef.(V.1265/1348), Muhtasar Tıbb-ı-Nebevî. Bu eser Osmanlı müellifleri 1/150 de zikredilmiştir(8-10).
30 - Miralay Dr.Hüseyin Remzi (V.1839/1896), Tıbb-ı Nebevî, (6,10). Ali Emiri Belediye Ktp. 2060; Süleymaniye Ktp. Turno- valı Bölümü 1388.
31 - Milaslı Dr. İsmail Hakkı (V.?), Tıbb-ı Nebevî (10).
32 - Hasan Özönder, Peygamberimi­zin Sağlık öğütleri Tıbb-ı Ne­bevî, İrfan Yayınevi, İstanbul 1974.
33 - Mahmut Denizkuşları, Pey­gamberimiz ve Tıp, Marifet Yayınları, İstanbul 1982.
Bu Tıbb-ı Nebevîlerden 1-4-16 numaralı eserler. Arapça’dan Türkçe’ye tercüme; 20, 23, 28, 29, 30, 31, 32, 33 numaralılar Türkçe telif edilmişlerdir.
KAYNAKLAR
1 - Aşçıoğlu, Ö.- Tıbb-ı Nebevî’de Dermatoloji. Gevher Nesibe Bi­lim Haftası ve Tıp Günleri, sh.518, 1982.
2 - Ataseven, A.- Tıbb-ı Nebevî.
Bezm-i Âlem Valide Sultan Vakıf Gureba Hast. Derg. 12: 45, 1985.
3 - Ataseven, A.- Tıbb-ı Nebevî (hazırlanıyor).
4 - Ataseven, A.- Tıbb-ı Nebevi’den Bahisler. İslâm Mec. 1: 52, Temmuz 1984.
5 - Coovadia, M.- Tıbb-ı Nebevî, Çev. Nuri Birtek, İktibas 8 Eylül 1986.
6 - Denizkuşları, M.- Peygamberi­miz ve Tıp, Marifet Yayınları, İstanbul 1982.
7 - Hamidullah, M.- İslâm Pey­gamberi, Terc. Salih Tuğ, 4. Baskı, cilt 2, İrfan Yayınevi, İstanbul 1980.
8 - İhsanoğlu, E.- Türkçe Tıbb-ı Nebevî Yayınları, Tıp Tarihi Araştırmaları, İstanbul 1988.
9 - Karahan, A.- İslâm-Türk Ede­biyatında Kırk Hadis, İstan­bul- 1954.
10 - Küçük, R.- Tıbb-ı Nebevî Li­teratürü Üzerine Bir Deneme, İlim ve Sanat, Sayı-3, Eylül-Ekim 1985.
11 - Miralay Dr. Hüseyin Remzi, Tıbb-ı Nebevî Şark Kütüpha­nesi, İstanbul-1324/1906.
12 - Okiç, M.T.- Bazı Hadis Mesele­leri Üzerinde Tetkikler, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul-1959.
13 - Özönder, Hz. Peygamberimizin Sağlık Öğütleri (Tıbb-ı Nebe­vî), İrfan Matbaası, İstanbul-1974.
14 - Sarı (Akdeniz) N.- Tıbb-ı Ne­bevî ve Hz. Muhammed’in Sağ­lıkla İlgili Öğütleri Yeni Sym­posium 19/65, Nisan-1981.
15 - Şehsuvaroğlu, B.- İslâm Tıbbı ve Tıbb-ı Nebevî, Yeni Tıp Âlemi Dergisi, 12. Sayı, s. 136, 1963.
16 - Tahirü’l-Mevlevi, Müslümanlı­ğın Medeniyete Hizmetleri (Sa­deleştiren Abdullah Sert) cilt 1, İstanbul 1974.
17 - Unat, E.K.- Bulaşıcı Hastalık­larla Savaş ve İslâm Dini, 2. Baskı, İstanbul-1989.
18 - Ünver, S.- Heryönü İle İslâm Hekimliği, Dirim Aylık Tıp Derg. 52: 367, 1977.
19 - Yeğin, M.- İslâmiyet ve Taba­bet, Hicretin 1401. Yılı Müna­sebetiyle Hazırlanan Hicret Kongresi, 28-30 Mayıs 1981, Erzurum.
20 - Zeydan, C.- Medeiniyet-i İslâ­miyye Tarihi (Terc. Megamiz, Z.), Doğan Güneş Yayınları, No:16, İstanbul-1974.