Makale

İsmail Hakkı İzmirli'nin Hayatı ve Eserleri

İsmail Hakkı İzmirlinin Hayatı Ve Eserleri

Muammer ÜLKER
Süleymaniye Kütüphanesi Müdürü

İzmirli Çubukçu Hüseyin Efendi’nin torunu, Yedek Yüzbaşı İzmirli Hasan Efendi ve Giritli I (Kandiyeli) Hafize hanımın I oğludur. 1285 (1869) yılında İzmir’de iki Çeşmelik semti, Kıratlı Sokağı’nda dünyaya gelmiştir. Dört yaşında öğrenimine başlamış, ilkokul tahsilinden sonra az zamanda babasının amcası, âmâ hafızdan hıfza çalışarak hafız olmuştur. Daha sonra Rüşdiye tahsiliyle birlikte Farsça öğrenmiş, Rüşdiye’den mezun olduktan sonra Farsça öğretmenliği yapmıştır. 1308 yılında İstanbul’a gelmiş, Darü’l Muallimin-i Aliye’ye (Yüksek Öğretmen Okulu’na) girmiş, 1310 yılında bu okulu birincilikle bitirmiştir. Bir müddet sonra, Mercan İdadisinde Din, Tarih, Ahlak dersleri vermiş, daha sonra da Mülkiye’ye Fıkıh Usulü hocası olmuştur. Kendisinin Doğu ve Batı felsefelerine olan derin vukufu, düşünce sistemi ve görüşleriyle İslam Felsefesini metodlu bir bilim haline getirmiştir. Maarif Nazırı Emrullah Efendi’nin zamanında Dârü’l Fûnûn Felsefe Müderrisliğine (Profesörlüğüne) getirilmiştir, Üniversite teşkilatında Ord. Prof. Dr.’luga yükselmiş, Hukuk Fakültesi’nde Fıkıh hocalığı yapmış, Edebiyat Fakültesi-’ne İslam Felsefesi kürsüsünü kurmuştur. Edebiyat ve ilahiyat Fakültesi Başkanlığı’nda (dekanlık) bulunmuştur.
Yarım asırdan fazla Türk-İslam kültür hayatına bir çok eserler kazandırmış, İslam İlimlerinin hemen hepsinde derin vukufu ile değerli eserler vermiştir. Bulunduğu mevkilerde bir çok mümtaz kişiler yetiştirmiştir. Son günlerine kadar ilmi araştırmayı devam ettirmiş, yüze yakın her biri bir bilgi abidesi niteliğinde eserler vermiştir. Böylece yalnız Türk Kültür hayatına değil, aynı zamanda İslam alemine hizmette bulunmuştur. Yıllarca Süleymaniye Kütüphanesi’nde çalışmalarını ve incelemelerini devam ettirmiş, şahsi kütüphanesini de bu kütüphaneye bağışlamıştır. İlim için yaşamış, ilim yolunda hayata veda etmiştir. 31 Ocak 1946 Perşembe günü 18.30’da Hakk’ın rahmetine kavuşmuş, bu dünyadan ayrılmıştır,
Birçok dergilerde çeşitli yazıları çıkmış, birçok eserler yazmıştır. Bunlardan bir kısmını buraya almakla yetiniyoruz:

1-Abu Bakr Muhammad b. Zakariya artar/, Türkçe, basma, 1341H. 292 s,
2- Arab Felsefesi, Türkçe, İstanbul, (Hukuk Matbaası) 1329 H. 176 S,
3- Ahlak ve Tasavvuf Kitaplarındaki Eha-dis Hakkında, Türkçe, yazma, yk, 106 st. 19 rik’a
4- Cavab al - sadid fi beyan-ı din at -tavhid, Türkçe, Ankara (Ali Şükrü Matbaası) 1339 H. 278 s,
5- Din Dersleri, Türce, İstanbul (Marifet Matbaası) 1927 M. 133 s,
6- Din-i İslam ve Dln-i Tabi yazma, rik’a,
7- Dürzi mezhebi, İstanbul (Evkaf Matbaası) 1926, 124+5 s,
8- Abu Bakr Bakıllani Ibn Furak Abu Ishak Isfaraini Abu Abdallah Halimi Abu’l- Ma’ali ka.Abu’l-AU31+320s,
9- Felsefe Dersleri, Türkçe, Dersaadet, (Hukuk Matbaası) 1330 H. 307+5 s,
10- Felsefe-i Hikmet, İstanbul (Matbaa-i Amire) 1338 H. 72 s,
11- Felsefe-i Islamiyye Tarihi, İstanbul, (Matbaa-i Amire) 1338 H, 72 s,
12- llm-i Hilaf, Türkçe, İstanbul (Hukuk Matbaası) 1330H.270.S.
13- Fenn-i Menahiç, İstanbul (Hukuk Matbaası) 1329H.88s,
14- Furkan bayn al-tavfık va’l-hızlan, yk. 98, st. bb, rika’a, müellif hattı,
15- Gazilere Armağan, 1333 H. 204 s,
16- Hikmet-i Teşri, İstanbul (Şrket-i Osmaniye Matbaası) 1330 H. 29 s,
17- lhvan-ı Safa Felsefesi, İstanbul (Dâ-rü’l-fünûn Matbaası) 1337 H. 47 s,
18- llm-i Hilaf, 1-2 c. Türkçe, İstanbul (Hukuk Matbaası) 1330 H, 306+6, 160 s.
19- llm-i Kelâm, İstanbul 1335 H. 100 s,
20- llm-i Mantık, İstanbul, taşbasması (Dârü’l-fünün Matbaası) 64+184+134 s,
21- Inaya fi Şarh al-Bidaya, yazma, rik’a
22- İslam’da ilk Terceme (Emeviler ve Abbasiler devrinden Arapçaya nakledilen eserler ve nakilleri), İstanbul (Dârü’l-fünün Matbaası) 1337 H. 16 s,
23- İslam Felsefesi Tarih, İstanbul, (Darülfünun Matbaası) 1337 H. 16 s,
24- İslam Mütefekkirleri ile Garp Mütefekkirleri arasında Mukayese, Ankara, (Ayyıl-dız Matbaası) 1973,69 s,
25- Ma’ani-i Kur’an 1-2 a, İstanbul, (Milli Matbaa) 1927 M 388,361 s,
26- Mantık-ı Tatbiki veya Fenn-i Esalib, İstanbul, (Dârü’l-fünün Matbaası) 1327 H. 56+187 s,
27- Mi’yarü’l-ulüm, İstanbul, 1315 H.97+5 s,
28- Muhassal al-Kelam va’l-hlkme, İstanbul, (Evkaf-ı Islamiyye Matbaası) 1336 H. 200 s,
29- Muhtasar Felsefe-i Ula (Fenn-i Mena-hic) 2. c, İstanbul, (Hukuk Matbaası) 1329 H. 274+6 s,
30- Muhtasar Fenn-i Menahiç İstanbul, (Hukuk Matbaası) 1329 H. 88+7 s,
31- Mukayese, Ankara, 1952,58 s,
32- Mülahhas llm-i Ahlak, yazma, rik’a,
33- Mülahhas llm-i Tevhid, İstanbul, (Kanaat Matbaası) 1338 H. 127 s,
34- Mutasavvıfa Sözleri mi Tasavvufun Zaferleri mi?, İstanbul, (Evkaf-i Islamiye Matbaası) 1341 H. 124 s,
35- Narın Ebediyet ve Devamı Hakkında Tetkikat, İstanbul, (Dârü’l-Fünûn Matbaası) 1341H. 31 s,
36- Nasiriyye, Dürzlyye, Şeyhiyye, Babiy-ye,. Vehhabiyye, Teksir edilmiştir, 11 s,
37- Risaiat al-hudus, yazma, rik’a,
38- Risaiat al-Tasalsül, yazma, rika’a 1322 H.
39- Siyer-i Celile-i Nebeviyye, İstanbul, (Tevsi-i Tabaat Matbaası) 1341H 29 s,
40- Şeyh’ül-etibba Ebu Bekr Muhammed b. Zekeriya el Razi’nin Hayatı, eserleri İstanbul, (Evkaf-ı İslamiye Matbaası) 1341H. 29 s. ♦