AİLE SORUMLULUĞU

Prof. Dr. İ. Hakkı Ünal
Din İşleri Yüksek kurulu Üyesi

“Sahabi, Numan b. Beşir’in naklettiğine göre, Hz.Ebubekir birgün Hz. Peygamber (s.a.s.)’in yanına girmek için izin istedi. Bu arada (kızı) Hz. Âişe’nin yükselen sesini işitti. İçeri girince, tedip etme niyetiyle onu yakaladı ve “bir daha Rasûlüllah’akarşı sesini yükselttiğini görmeyeyim" dedi. Allah Rasûlü onun vurmasına engel oldu. Hz. Ebubekir öfkeli bir şekilde oradan ayrıldı. O dışarı çıkarken Hz. Peygamber eşine hitaben, “Adamın elinden seni nasıl kurtardığımı gördün mü." diye takıldı. Hz. Ebubekir günler sonra tekrar Rasulüllah’ın yanına girmek için izin istedi. İçeri girdiğinde onları barışmış halde buldu ve “Beni kavganıza dahilettiğiniz gibi, barışınıza da dahil edin" dedi. Onlarda “tamam öyle olsun" dediler." (Ebu Davud,Edeb, 84)

Sevgili Peygamberimizin aile hayatından bir kesiti yansıtan bu haber, onun eşlerine nasıl davrandığı konusunda bir fikir verirken, aynı zamanda ağırbaşlı ve yumuşak karakterine de işaret etmektedir. Burada, muhtemelen, her aile içinde görülebilecektürden bir tartışma veya Hz. Âişe’nin bir itirazı yada şikayeti söz konusudur. Allah elçisi, genç yaştaki eşinin sitemlerini olgunlukla karşıladığı gibi buna muttali olan babası Hz. Ebubekir’in, ona karşı sert davranışına da engel olmuş ve ardından da şakayaparak aradaki soğukluğu gidermek istemiştir. Hz. Ebubekir’in, o esnada kızına karşı takındığı sert tavır, hiç şüphesiz, onun Hz. Peygamber’e duyduğuderin sevgi ve saygısının bir sonucudur ve Hz.Âişe’nin, Allah Rasûlünü üzmüş olabileceği endişesine dayanmaktadır.

Bilindiği gibi Hz. Peygamber (s.a.s.), kadınlarına karşı oldukça sert davranan bir toplum içinde yetişmiştir. Cahiliye dönemi bir tarafa, İslâmî dönemde bile bu sertliğin bazı örneklerine rastlamak mümkündür. Hz. Ebubekir ve Hz.Ömer’in, Allah Rasûlü’nün eşleri olan kızlarına karşı, onu üzdükleri düşüncesiyle zaman zaman takındıkları sert tutum (Müslim, Talak, 4) bunun basit bir tezahürü sayılabilir. Peygamber Efendimiz, bu konuda da müstesna bir tavra sahiptir. Başta hadis eserleri olmak üzere İslâmî kaynaklar, hayatıylailgili bütün bilgileri en ince detayına kadar verdiklerihalde, Hz. Peygamber’in eşlerine karşı şiddet uygulamak bir yana en küçük bir hakaret veyakırıcı bir sözünden bahsetmemişlerdir. Bu da ancak,Allah tarafından seçilip, “yüce ahlâk sahibi olduğu"bildirilen (Kalem, 4) Bir Peygamberin her konudaolduğu gibi, bu konuda da insanlara örnek olmasıyla açıklanabilecek bir husustur.

Rivayetin yer aldığı kaynakta bu habere, Hz.Peygamber’in şakaları bölümünde yer verilmiştir.Ancak olayın aile hayatına bakan yönü oldukça önemlidir. Dikkat edileceği üzere Hz. Peygamber, aile içi bir meselede eşi Hz. Aişe’ye, babasının müdahalesini bile uygun bulmamış ve onun kızınakarşı sert davranışına engel olmuştur. Çünkü aile,kişilerin hür iradeleriyle kurulmuş meşru birberaberliktir ve aile içinde or taya çıkan problemlerin çözümü ilk önce eşlere düşen bir görevdir.

Başkalarından yardım talep etmedikleri ve acil müdahaleyi de gerektiren bir durum olmadığı sürece, aile içi problemlere dışarıdan karışmak doğru değildir. Ülkemizde görülen ailevî huzursuzlukların önemli bir kısmında, eşlerin anne-babalarının, evli çocuklarına müdahale ve yönlendirme arzuları rol oynamaktadır. Örneğin bir annenin evli kızına veya oğluna, “şöyle şöyleyaparsan sana hakkımı/sütümü helal etmem" gibi Aile Sorumluluğu manevî baskı uygulaması çok görülen bir olgudur. Bu baskı, her zaman, evlâdın bir harama /günaha düşmesi veya yanlış bir yola gitmesinden dolay değil, bazen de, onların meşru talepleriyle ilgilidir.Örneğin,“eşini,anne-babasına göndermeyeceksin"veya “dışarı çıkartmayacaksın" gibi, evli bir erkeğe yapılan ebeveyn telkini gayrı meşrudur. Böyle birtalepte bulunan ebeveyn günahkâr olduğu gibi bunu yerine getiren evlat ta günahkar olur. Böylemeşru isteklere karşı çıkıp, oğullarını, kızlarını,gelinlerini huzursuz eden anne-babaların, onlara haklarını helâl etmemelerinin de bir önemi yoktur.Çünkü ana-babasının isteği de olsa, hiç kimsenin yanlışa ve günaha boyun eğmesi doğru değildir.(Lokman, 15) Dinimize göre ergenlik çağına gelenherkes kendi yaptığından sorumlu olduğu için,böyle bir durumla karşılaşan kişi, vebali ana-babasına yüklemekle sorumluluktan kurtulamaz.

Bazı anne-babalar, çocuklarının büyüdüklerini Kabul etmemekte ve onları her zaman kendilerine bağımlı görmek istemektedirler. Bağımlılık, ebeveyne her zaman gösterilmesi gereken sevgi, saygı, bağlılık ve hizmetten farklıdır. Bağımlı olmak, insanın kişilik gelişimine engel olur. Onun hür iradesiyle ve sorumluluğunu üstlenerek yapmak istediklerine ket vurur. Hayatta, kendi ayakları üzerinde durarak başarıya ulaşmasını zorlaştırır. Aile hayatında, eşi ve çocuklarıyla ilişkisinde, genellikle ebeveynin telkin ve baskıları belirleyici olur. Geleneksel aile yapımızda, geçmişten tevarüs ede geldiğimiz çok güzel âdetlerimizin yanı sıra, dine, akla ve vicdana uymayan adetlerimiz de bulunduğu için bu telkin ve manevi baskı bazen olumsuz sonuçlara yolaçar.

İslâm dini birey, aile ve toplum hayatında meşru olanla olmayanın sınırlarını net olarak belirlemiştir. Bu noktadan itibaren her müminin diğerine, “iyiliğitavsiye ve kötülükten sakındırma" (emr-i bi’l-ma’ruf,nehy-i ani’l-münker)ilkesi gereğince yardımcı olması esastır. Ebeveynlerin yetişkin evlâtlarına yapacaklarımanevi katkı da bu çerçevede olmalıdır. Anne-baba yakınlığının bu konuda başkalarına göre bir öncelik hakkı doğurduğu şüphesizdir. Ancak, “iyiliği tavsiye ve kötülükten sakındırma" görevinde en belirleyici unsur, iman, amel ve bilgi üçlüsü olduğu için, bu süreç her zaman ebeveynden evlatlara doğru değil, bazen evlâtlardan ebeveynlere doğruda işleyebilir. Örneğin, eğitimsiz ve dinî yönden bilgisiz birçok anne-babanın, doğru olanla olmayan konusunda, sahip oldukları hayat tecrübesi dışında,çocuklarına verebilecekleri fazla bir şey yoktur. Dolayısıyla onların da, eğitimli ve bilgili evlâtlarından yararlanmaları, “emr-i bi’l-ma’ruf…" ilkesinin bir gereğidir. Bu idrak içinde olmayan ebeveynlerin,evlâtları tarafından incitilmeden uyarılmaları, sonuçalınamadığı takdirde, saygıda ve hizmette kusur etmeden, onlardan gelebilecek yanlış telkin ve yönlendirmelerden uzak durulması gerekir. Bu olgunluk içinde davranabilen evlatlar, onların rızasınıda kazanmış olarak, hem kendi aile düzenlerine zarar verebilecek makul olmayan bazı telkinlerinden korunmuş, hem de hayatın zorlukları karşısında onların sahip oldukları tecrübelerden yararlanmış olurlar.